Ο τ. Γενικός Γραμματεύς της Ακαδημίας Αθηνών (2010-2020) έδωσε στη δημοσιότητα την επιστολή που απηύθυνε σήμερα προς τον Πρόεδρο και τα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών. Το κείμενο που θα προκαλέσει αίσθηση στον κόσμο των «αθανάτων» αλλά και των Γραμμάτων είναι το ακόλουθο:
Στο φύλλο της Καθημερινής της Κυριακής, 10 Μαρτίου, δημοσιεύτηκε ολοσέλιδο κείμενο περί της Ακαδημίας Αθηνών, με την ευκαιρία της επικειμένης ψήφισης νέου οργανισμού του Ιδρύματος. Όμως, το περιεχόμενο του δημοσιεύματος φαίνεται ότι στηρίζεται και σε πληροφορίες προσώπων της Ακαδημίας που παρουσίασαν τα πράγματα σύμφωνα με την άποψή τους περί κυριαρχίας τους στο Ίδρυμα.
Ο θεσμός της Ακαδημίας δεν είναι ελληνικός και οι Έλληνες δεν γνωρίζουν ποιος είναι ο σκοπός της. Παρά το ότι από την ίδρυσή της σχεδόν, θεωρήθηκε στην Ελλάδα ως συνέχεια της Ακαδημίας Πλάτωνος, δηλαδή μιας ιδιωτικής σχολής της αρχαιότητος (εξ ου οι δύο καθιστοί ανδριάντες προ τού μεγάρου της Ακαδημίας), δεν έχει σχέση η σημερινή Ακαδημία Αθηνών με την Ακαδημία Πλάτωνος ούτε με τις από του 17ου αι., (συμβατικώς), ακαδημίες της Δύσης, κυρίως της Γαλλίας και της Γερμανίας, τις οποίες μιμηθήκαμε για να μη βρισκόμαστε έξω από την Ευρώπη.
Οι πραγματικές Ακαδημίες, και τα παλιά χρόνια και σήμερα, είναι συνάξεις προσωπικοτήτων που συζητούν, με την ευρεία έννοια, πνευματικά και επιστημονικά ζητήματα και οι συζητήσεις δημοσιεύονται. Στην Ελλάδα όμως η Ακαδημία από την ίδρυσή της, εκ των πραγμάτων, δηλαδή λόγω ελλείψεως προσώπων και διαφορετικών αντιλήψεων από τους Δυτικούς, θεωρήθηκε ως δεύτερη απασχόληση καθηγητών των πανεπιστημίων και τις τελευταίες δεκαετίες οπωσδήποτε ως αγκυροβόλιο των συνταξιούχων των αμέτρητων πανεπιστημίων κ.λπ. των ΗΠΑ.
Η Ακαδημία Αθηνών γεννήθηκε με το εγγενές αμάρτημα του ιδρυτού της, που τον συνόδευε και στο ολέθριο έργο του κατά την Κατοχή. Ο οργανισμός της όμως, αν και αντιγραμμένος, περιέχει σωστές διατάξεις που δεν την εμπόδισαν να προχωρήσει ανεμπόδιστα επί 98 χρόνια και να περιλάβει στις τάξεις της εξαίρετα πρόσωπα που προσέφεραν στη δημιουργία παράδοσης, η οποία ξαφνικά διακόπηκε και αιτία θεωρήθηκε, αξιωματικώς, ο οργανισμός της. Δεν φταίει φυσικά ο οργανισμός αλλά παλαιά μέλη που θέλουν να έχουν τον πρώτο λόγο στο έργο της και νεότερα μέλη τα οποία μιμήθηκαν τα παλαιότερα. Στην Ελλάδα λίγοι μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των επιστημονικών αρχών μιας ιδανικής Ακαδημίας και το αποτέλεσμα είναι η βαθμιαία μεταβολή της σε κοσμικό ίδρυμα.
Προβάλλεται ως επίτευγμα και εκσυγχρονισμός ότι με τον νέο οργανισμό «η Ακαδημία θα εμπλουτισθεί με νέα γνωστικά αντικείμενα και σκοπούς». Όμως η Ακαδημία δεν είναι πανεπιστήμιο ούτε ΤΕΙ, που «παράγουν» επαγγελματίες. Η Ακαδημία εκλέγει πρόσωπα «αρετής ένεκα και επιστήμης», δεν είναι νοσοκομείο που φτιάχνει νέες κλινικές αναγκαίες για τη σωτηρία των ανθρώπων. Προ χρόνων είχε στις τάξεις της τον Μπαλάνο, Τσάτσο, Κανελλόπουλο, Τερζάκη, Παπατσώνη, Μιχάλη Σακελλαρίου, Γιάννη Παππά. Ήσαν προσωπικότητες που διακρίθηκαν στην επιστημονική και πνευματική ζωή του τόπου για το «σπουδαίο» έργο τους, όπως ο Παλαμάς, ο Άμαντος, ο Ορλάνδος, ο Βρεττάκος. Η εκλογή τους πλούτισε το σώμα των ακαδημαϊκών και τίμησε τον τόπο και την κοινωνία που γέννησε πρόσωπα όπως εκείνοι. Οι δημόσιες συνεδρίες τους αποτελούσαν γεγονότα, ίσως για λίγους, αλλά εκπληρούσαν τον σκοπό της Ακαδημίας.
Πρώτη υποχρέωση των ακαδημαϊκών είναι να κάνουν ανακοινώσεις επί θεμάτων της τέχνης και της επιστήμης τους και να τα συζητούν, και όχι να αναλίσκονται οι ώρες σε συζητήσεις όπως σε συμβούλια των δεύτερων ή των τρίτων κάποιας ΠΑΕ. Να φροντίζουν να παραμένει ο αριθμός τους σταθερός, δηλαδή να μην αφήνουν τις έδρες κενές πέραν του εξαμήνου. Πώς έφθασε η Δεύτερη Τάξη να έχει κενές τις μισές έδρες της; Διότι επί χρόνια γινόταν συστηματικά απόρριψη κάθε πρότασης για νέα έδρα.
Ο νέος νόμος αναθέτει στην Ακαδημία και την προστασία της γλώσσας. Πότε εμποδίστηκε η Ακαδημία να διαδώσει και να προστατεύσει την ελληνική γλώσσα και την πολιτιστική κληρονομιά, να επικοινωνεί με τους κοινωνικούς φορείς (!!!), με την επιστημονική και καλλιτεχνική κοινότητα, να βραβεύει την αριστεία και την πρόοδο και χρειάζεται νέο οργανισμό για να ξεπεράσει τα εμπόδια; Βρισκόμαστε ακόμη στην εποχή που η Ακαδημία αποτελούσε την πνευματική αστυνομία ως προς τη γλώσσα. Που έκανε απλοποιήσεις στην καθαρεύουσα με το σταγονόμετρο, και το μονοτονικό το οποίο είχε προτείνει ο Γ. Χατζιδάκις, το είχε αφήσει για όταν θα γύριζε η Ελλάδα στα χρόνια του Κρόνου με αποτέλεσμα να λυθεί το γλωσσικό από τους πολιτικούς. Όμως κάποια στιγμή, στα χρόνια μας, δημοσίευσε το Χρηστικό Λεξικό, μέγα επιστημονικό έργο, γιατί το χειρίστηκε επιτροπή χωρίς αναλφαβήτους Φιλισταίους.
Ποιος εμπόδισε την πρώτη τάξη να προκηρύξει έδρες μηχανικής, κοσμολογίας, επιστήμης υπολογιστών και χρειάζεται νέος οργανισμός για να προκηρυχθούν; Κανείς έως τώρα αλλά την ώθηση δίνει ο νέος οργανισμός με τις καινοτομίες του. Ο λόγος; Κάπου, στους αντίποδες ίσως, υπάρχουν πρόσωπα μ’ αυτές τις ειδικότητες και σκέφθηκαν, τώρα που φθάνουν στη σύνταξη, ότι «κάλλιστον εντάφιον η Ακαδημία Αθηνών» από την επαρχιακή πλήξη.
Γιατί χρειάζεται, κατά το δημοσίευμα, να προστεθεί η αρχιτεκτονική, οι εικαστικές τέχνες, η γλωσσολογία, η λαογραφία στη δεύτερη τάξη αφού οι επιστήμες αυτές και οι τέχνες υπάρχουν από το 1926; Ο Γ. Χατζιδάκις δεν ήταν γλωσσολόγος; Ο Μέγας, ο Ρωμαίος λαογράφοι, ο Ορλάνδος, ο Κουρεμένος, ο Π. Μυλωνάς αρχιτέκτονες, ο Θωμόπουλος, ο Μαθιόπουλος, ο Αργυρός, ο Γκίκας, ο Τέτσης, ο Δημητριάδης, ο Σώχος, ο Τόμπρος, ο Φαληρέας, ο Παππάς καλλιτέχνες; Ανακαλύφθηκε η έλλειψη της επιγραφικής που υπάρχει, ζωντανή και κυρίως παραγωγική με δύο εκπροσώπους; Εκτός αν θεωρήθηκαν οι κατέχοντες τις έδρες εκλιπόντες και στέλλουν από τον ουρανό πιττάκια, κατά τον ποιητή.
Ποιος θα υποδείξει τα ««πρόσωπα ιδιαίτερα εγνωσμένου κύρους με γενικά αναγνώριση στο επιστημονικό τους πεδίο» οι οποίοι θα γίνουν ακαδημαϊκοί ακονιτί με τη βούληση του πατερούλη; Στην Τουρκία το γνωρίζουμε, ο Ερντογάν. Δεν μας αρκεί το κάζο Τσαουσέσκου; Αν και η ατυχής Έλενα δεν θα μας ενοχλούσε. Στα εδώ «πρόσωπα ιδιαίτερα εγνωσμένου κύρους με γενική αναγνώριση στο επιστημονικό τους πεδίο» δεν τους αρκεί να γίνουν κανονικώς τακτικά ή, έστω, επίτιμα μέλη, κάτι που δέχτηκαν ήδη πρόσωπα εθνικού και διεθνούς κύρους όπως ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων, ο Dwight Eisenhower, o Δημήτρης Μητρόπουλος, ο Γεώργιος Παπανικολάου, ο Μίκης Θεοδωράκης;
Ποιοι ακαδημαϊκοί θα προσφέρουν γνωμοδοτήσεις και ερευνητικές υπηρεσίες σε ιδιώτες και νομικά πρόσωπα και πότε έως τώρα προσέφεραν στο Δημόσιο; Θα γίνεται η προσφορά δωρεάν από συνταξιούχους παρά τον νόμο; Και θα έχουν το χρόνο για υπεύθυνες γνωμοδοτήσεις και επιστημονική (!!) έρευνα αφού τώρα δεν έχουν καιρό να γράψουν εισηγητικές εκθέσεις;
Δεν εμποδίστηκε κατά τη δεκαετία της Γραμματείας μου στην Ακαδημία (2010-2020) σε κανέναν η ελεύθερη πρόσβαση στη βιβλιοθήκη και στα αρχεία οιουδήποτε. Τώρα χρειάζεται να το λέει νόμος, επειδή οι αρμόδιοι για τη διοίκηση έχουν νοοτροπία ανατολίτη φρουρού αδύτων; Μετά τη λήξη της θητείας μου ναι, δημιούργησαν κάποιοι πρωτεργάτες του νέου νόμου ανεπίτρεπτες δικαστικές διενέξεις με ιδιώτες, με θέμα τη βιβλιοθήκη και τα αρχεία ασκώντας εξουσία. Υπάρχουν τα σχετικά επίσημα, ακαδημαϊκά -δικαστικά κείμενα.
Δεν μαστίζεται η Ακαδημία από διοικητική νωθρότητα, όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα, αλλά ορισμένοι ακαδημαϊκοί από μόνιμη αντιπαλότητα. Υπενθυμίζω την εκλογή γιατρού το 2011, και τη στάση μέρους της πρώτης τάξης με την άρνησή της να συντάξει την εισηγητική έκθεση και τον ισχυρισμό ορισμένων μη υπάρξεως πτυχίου από τον υποψήφιο. Δεν ανήκε στον κύκλο τους.
Οι 17 ή 20 προκηρύξεις εδρών κατά το 2022, ρεκόρ παγκόσμιο πρωτοφανές, ήταν φυσικό να δημιουργήσουν ατυχήματα όπως του κ. Τσουκαλά και του κ. Πατρικίου. Το θέμα της ηλικίας παίζει ρόλο στην εκλογή. Θυμίζω την περίπτωση του Βύρωνος Θεοδωρόπουλου το 2009 και τον εκ των υστέρων δημοσιογραφικό σχολιασμό της μη εκλογής του. Σωστή πολιτική είναι να εκλέγονται νέοι σε ηλικία ακαδημαϊκοί. Το να γίνει η εκλογή μετά και τα 90 αποτελεί περιφρόνηση προς το έως τότε έργο του εκλεγομένου, εφ’ όσον υπάρχει.
Ως προς τον κ. Νεχαμά, δεν είναι μόνο το «εκλιπόν» μέλος της Ακαδημίας που τον πολέμησε ξεχνώντας για τον εαυτό του τις ιστορίες του στις ΗΠΑ που έμειναν άγνωστες στην Ελλάδα. Όμως υπάρχει και η επίσημη έγγραφη αμφισβήτηση στο Υπουργείο Παιδείας, της ελληνικής καταγωγής του κ. Νεχαμά.
Ως προς το Ιατροβιολογικό, το δημοσίευμα φαίνεται ότι πάσχει από κακή πληροφόρηση, κάτι φυσικό. Πραγματικά λίγοι ακαδημαϊκοί, και εγώ, προσέφυγαν στο Σ.τ.Ε. περισσότερες φορές κατά της εκλογής, από την πρώτη τάξη, παράνομου σε σύνθεση Δ.Σ. του ΙΙΒΕΑΑ και δικαιώθηκαν. Όμως όλες τις φορές γινόταν επέμβαση κακού πνεύματος και ο αρμόδιος υπουργός ευθύς με νέο νομοθέτημα άλλαζε τα κριτήρια σύνθεσης του Δ.Σ. και οι αποφάσεις του Σ.τ.Ε. δεν εφαρμόζονταν!!
Το ζήτημα που μας ταράζει είναι ότι η πραγματική Δημοκρατία και η πραγματική Ακαδημία απαιτούν αρετή.
Είναι εξωφρενικό να γράφεται ότι «στον ισχύοντα Οργανισμό «ανακαλύφθηκε ότι υπάρχει θέση Εφόρου» των Γραφείων (Υπηρεσιών) της Ακαδημίας, κάτι που το γνώριζαν και οι γάτες της Ακαδημίας. Τι ήσαν ο αείμνηστος Γ. Βέλτσος, ο Γιόκαρης, η Παναγιωτοπούλου και ο σημερινός Αναπληρωτής Έφορος; Πώς λειτουργεί και συνέρχεται η Σύγκλητος και πώς εφαρμόζονται οι αποφάσεις της;
Ως προς τη «διατάραξη των σχέσεων ιεραρχίας» τούτο γίνεται με τον νέο νόμο, ο οποίος μειώνει τον χρόνο θητείας του έως τώρα «διηνεκούς» Γ.Γ. σε τρία χρόνια, που δεν φθάνουν για να γνωρίσεις ούτε τους υπαλλήλους της Ακαδημίας εκτός κι αν τους έχεις μελετήσει από πριν και γνωρίζεις ποιοι θα σου κάνουν και ποιοι όχι.
Ο νέος νόμος φαίνεται σαν να εκφράζει επιδιώξεις προσώπων έξω της Ακαδημίας και κάποιων «ισοβίων ατυχημάτων» της και οδηγεί το θεσμό προς τα κάτω. Ας διαβάσουν οι φιλόλογοι και οι νομοδιδάσκαλοι τη φράση του Θουκυδίδη (3, 37, 3): «χείροσι νόμοις ακινήτοις χρωμένη πόλις κρείσσων εστίν η καλώς έχουσιν ακύροις».
Η Ακαδημία με το νέο νόμο έχει περάσει το σημείο μη επιστροφής. Η μόνη διέξοδος που της απομένει είναι να γίνει εκείνο που είχε υποδείξει το 1926 ο Δροσίνης στον Αιγινήτη: Να είναι αυτόνομες οι Τάξεις. Δεν είναι λογικό ούτε αρμόζει στο Ίδρυμα τα δύο τρίτα ανίδεων επιστημονικώς ακαδημαϊκών να αποφασίζει για το ένα τρίτο. Να αποφασίζει ο στατικός για την εκλογή γλωσσολόγου και ο φιλόλογος για την εκλογή γιατρού.
Πρέπει να αποσπασθεί από την Ακαδημία η πρώτη τάξη και να ιδρυθεί νέα Ακαδημία, των Θετικών Επιστημών, χωρισμένη σε αυτόνομες τάξεις α) Ιατρικής και Βιολογίας και β) λοιπών Θετικών Επιστημών. Το είχα προτείνει δια του Τύπου το 2018. Κτίριο μέγα υπάρχει, του ΙΙΒΕΑΑ, ακαδημαϊκοί έτοιμοι και πολλά κληροδοτήματα. Καμία δαπάνη. Αυτό θα επιτρέψει τη συσπείρωση των μεγάλων επιστημονικών δυνάμεων της ιατρικής, βελτίωση της περιθάλψεως, κάτι που αφορά το μέλλον του τόπου και των Ελλήνων, που μειώνονται.
Αν γίνουν αυτά τα απλά ίσως μπορέσει η Ακαδημία να γυρίσει λίγο προς το καλό παρελθόν της. Με τα όσα που υποτίθεται ότι θα γίνουν με τον νέο νόμο επιβεβαιώνεται το αξίωμα ότι «Η ιστορία γράφεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα». Έτσι έγινε με την Ακαδημία Αθηνών. Κατέληξε ο εκατονταετής βίος της στην ιλαροτραγωδία 2020-2024. Να είναι μόνιμο θέμα στις εφημερίδες, και να αναμιγνύεται στις πολιτικές εκλογές. Με την αλλαγή των πραγμάτων, που θα επιφέρει ο νέος νόμος θα αποφευχθεί εκείνο που φαίνεται να έχει αρχίσει; Δεν είναι πιθανό. Η απόδειξη: Στις 2 Απριλίου 2024 αναστήθηκε ο κατοχικός Πάγκαλος και οι οπαδοί του και επιχειρείται ο ακρωτηριασμός της Δεύτερης και της Τρίτης Τάξης για να αυξηθεί η Πρώτη η οποία δεν έχει την αίσθηση του πραγματικού λόγου της ύπαρξής της ως πνευματικού συνόλου.
* Ο κ. Βασίλειος Χ. Πετράκος, είναι τ. Γενικός Γραμματεύς της Ακαδημίας Αθηνών και Γ.Γ. της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας.
