Πώς κυλά η καθημερινότητα σε μια πόλη η οποία πολιορκείται από εχθρικά στρατεύματα και πώς αντιμετωπίζει η χώρα που επιτίθεται τον σκηνοθέτη ο οποίος αποφασίζει να κινηματογραφήσει την πολιορκία; Είναι ο θάνατός του μια προσπάθεια απόκρυψης της αλήθειας; Εν μέσω πολεμικών συγκρούσεων δημοσιογράφοι, φωτορεπόρτερ και σκηνοθέτες πεθαίνουν για την αλήθεια καθότι αποτελούν κι αυτοί στρατιωτικούς στόχους. Το δε υλικό που διασώζεται, αποκαλύπτει αφενός τις συνθήκες διαβίωσης, αφετέρου την κατάρριψη ορίων από τον ηγέτη –στην προκειμένη τον Πούτιν– που εκκίνησε τον πόλεμο.
Ο αποθανών σκηνοθέτης είναι ο Λιθουανός Μάντας Κβενταραβίσιους (1976-2022), ο οποίος είχε κινηματογραφήσει δύο φορές την Μαριούπολη. Η πρώτη το 2015, οπότε και κατέγραψε την καθημερινή ζωή στην ουκρανική πόλη λίγο μετά τη ρωσο-ουκρανική σύγκρουση του 2014 –το ντοκιμαντέρ έκανε πρεμιέρα στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου το 2016.
Η δεύτερη κινηματογράφηση της Μαριούπολης έγινε μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, τον Φεβρουάριο του 2022, οπότε και ο Κβενταραβίσιους επέστρεψε στην ουκρανική πόλη για να καταγράψει την καθημερινότητα, με το υλικό του να αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα, λαμβάνοντας υπόψη και το κινηματογραφικό είδος: «ντοκιμαντέρ ορίζεται ο κινηματογράφος που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα και δε χρησιμοποιεί παραδοσιακά στοιχεία μυθοπλασίας όπως σενάριο ηθοποιούς, κοστούμια. […] Καταγράφει την υπάρχουσα πραγματικότητα», όπως αναφέρει η Εύα Στεφανή στο βιβλίο της «10 κείμενα για το ντοκιμαντέρ» (εκδ. «Πατάκη», 4η έκδοση: 2017). «Ακόμη και η ετυμολογική καταγωγή του όρου ‘’ντοκιμαντέρ’‘, προερχόμενου από το λατινικό ‘’documentum’’, που μεταφράζεται ως ‘’μάθημα’’ ή ‘’τεκμήριο’’, το τοποθετεί κοντά στην εμπειρική πραγματικότητα» σημειώνει σε άλλο της βιβλίο με τίτλο «Ντοκιμαντέρ. Το παιχνίδι της παρατήρησης» (εκδ. «Πατάκη», 2016).
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ «Μαριούπολη 2». Πηγή: YouTube / Thessaloniki International Film Festival
Η εμπειρική πραγματικότητα που κατέγραψε ο Κβενταραβίσιους στο ντοκιμαντέρ του «Μαριούπολη 2» (2022) τοποθετείται χωρικά στη Μαριούπολη, περιμετρικά της Χριστιανικής Ευαγγελικής Βαπτιστικής Εκκλησίας η οποία για κάποιο διάστημα αποτέλεσε καταφύγιο για τους Ουκρανούς. Τα πλάνα που κατέγραψε η κάμερα ήταν σε εξωτερικό χώρο αλλά όχι μακριά από κάποιο κτίσμα, κάποιες φορές η κάμερα τραβούσε τον εξωτερικό χώρο από κάποιον εσωτερικό, όπως πίσω από κάποιο σπασμένο παράθυρο. Σε αυτή την περίπτωση, τα πλάνα κατέγραφαν τον ορίζοντα με καπνούς από κάποια έκρηξη ή πυραύλους που έριχνε το αντίπαλο στρατόπεδο μέσα στη νύχτα.
Όσο για τα εσωτερικά πλάνα, ήταν κυρίως από το καταφύγιο στην Εκκλησία. Στο σύνολό τους, αποτύπωσαν τη ζωή που εξακολουθούσε να κυλά παράλληλα με τους βομβαρδισμούς, παρουσιάζοντας εικόνες τραγωδίας και ελπίδας. Με την ελπίδα να απαντάται στην εμφάνιση περιστεριών ανάμεσα στα χαλάσματα, μεταξύ άλλων.
Οι εικόνες ήταν κυρίως ερείπια, άνθρωποι βαριά ντυμένοι και οι διάλογοί τους αποκαλυπτικοί για την κατάσταση με μόνιμη ηχητική υπόκρουση βομβαρδισμούς και τουφεκιές: «όλο λένε τρέχα. Έχουν τρελαθεί σήμερα. Σήμερα ρίχνουν με ό,τι έχουν και δεν έχουν. Έριξαν ακόμη και όλμους. […] Έπεσαν πύραυλοι και σφάγιασαν τα παράθυρα […] Αν ακούω κανέναν ήχο με πιάνει ταχυκαρδία […] Δεν ξέρω πώς κρατιέται η γη. Λένε ότι, όταν κατέρρευσε το θέατρο ήταν μέσα παιδιά. Μετά θα είναι ομαδικός τάφος […] Έρχεται ένα τεθωρακισμένο, ένα τανκ στο δρόμο μας».
Πηγή: Twitter / Festival de Cannes
Παρατηρούμε κατοίκους να κινούνται ανάμεσα στα ερείπια να παίρνουν ότι έχει διασωθεί από τους βομβαρδισμούς ώστε να παραταθεί η επιβίωσή τους –«πάμε να δούμε το αμάξι εκεί, ίσως να πάρουμε την μπαταρία», δίπλα τους κείτονται νεκροί «μυρίζουν ήδη, βρωμάνε […] Πάμε τώρα που πέφτουν μόνο τουφέκια», ακούμε τους ανθρώπους.
Έντονη είναι η επίκληση στα Θεία, με συχνά τα πλάνα στα οποία οι εναπομείναντες προσεύχονται, ευχαριστώντας για την επιβίωσή τους. «Ελεήμων Κύριέ μας […] Σε ευχαριστούμε που επιζήσαμε από την τρομερή χθεσινή ημέρα. Αυτό το πρωί μας χάρισες ανοιξιάτικη ατμόσφαιρα και ήλιο, ελπίδα, ηρεμία και γαλήνη στις καρδιές μας […] Σου ζητούμε να ευλογήσεις αυτό το γεύμα». Σε πλάνο εξωτερικού χώρου ακούμε ένα μικρό κορίτσι να αναφωνεί «θεία Αλιόνα πρέπει να κουβαλήσεις μια εικόνα», και έναν μεσήλικα να υποδεικνύει στο συνομιλητή του ότι «θα έπρεπε να πέσουμε στα γόνατα και να ζητήσουμε συγχώρεση από το Θεό, να αγκαλιαστούμε και να πούμε ‘’Συγχώρεσέ μας για τον πόλεμο. Δεν είναι ανάγκη να πεθάνουμε για έναν ολιγάρχη’’».
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ του ντοκιμαντέρ «Μαριούπολη 2». Πηγή: YouTube / Thessaloniki International Film Festival
Τα λεγόμενά τους καθώς και ο χώρος κινηματογράφησης –περιμετρικά της Χριστιανικής Ευαγγελικής Βαπτιστικής Εκκλησίας– ενέχουν βαρύτητα καθότι ο πόλεμος γίνεται ανάμεσα σε δύο χώρες που έχουν το ίδιο θρήσκευμα. Μόνο που η επεκτατική επιθυμία κάνει τους ανθρώπους θηρία, όπως αποδίδεται από τα λεγόμενα ενός από την Εκκλησία: «Μόλις τελειώσει ο βομβαρδισμός πηγαίνετε αλλού. Γιατί είμαστε Εκκλησία. Θα μείνουν μόνο οι φύλακες να σφραγίσουν για να αποφύγουμε τη λεηλασία».
Το ανωτέρω υλικό συγκεντρώθηκε και έγινε ταινία από τους παραγωγούς και τους συνεργάτες του Κβενταραβίσιους, μετά το θάνατό του στα τέλη Μαρτίου-αρχές Απριλίου. Σύμφωνα με το ουκρανικό υπουργείο Άμυνας, το αυτοκίνητο του σκηνοθέτη πυροβολήθηκε από Ρώσους στρατιώτες ενώ εκείνος προσπαθούσε να φύγει από τη Μαριούπολη. Μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο όπου και πέθανε, με τη Διεθνή και Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (IFJ-EFJ) να καταδικάζει την «σκόπιμη δολοφονία» του, ζητώντας, τότε, από τις ρωσικές δυνάμεις να αφήσουν τους δημοσιογράφους να εργάζονται χωρίς να στοχοποιούνται.
Το ντοκιμαντέρ «Μαριούπολη 2» έκανε ελληνική πρεμιέρα στο 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το οποίο ολοκληρώθηκε χθες, 13 Νοεμβρίου, περιλαμβάνοντας ένα πρόγραμμα που απευθυνόταν σε κάθε κινηματογραφόφιλο, με ταινίες για όσα συμβαίνουν ανά τον κόσμο όσον αφορά στο καθεστώς (όπως η ταινία του Παναχί) και τη βία στην κοινωνία, μεταξύ άλλων. Διότι, «το σινεμά θα παλεύει μέσα από κινούμενες εικόνες» για όλα όσα συμβαίνουν, όπως είχε τονίσει η γενική διευθύντρια του Φεστιβάλ, Ελίζ Ζαλαντό, κατά την τελετή έναρξης, στην κατάμεστη αίθουσα «Ολύμπιον», στις 3 Νοεμβρίου.
* Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Twitter / Swedish Internationl Film Festival
