Μία ευκαιρία διαχρονικής διερεύνησης της ανθρώπινης συμπεριφοράς στα παλαιολιθικά χρόνια, προσφέρουν πολιτισμικά και πανιδικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στην περιοχή της Μεγαλόπολης Αρκαδίας. Πρόκειται για πέντε καινούριες θέσεις που βρέθηκαν στο λιγνιτωρυχείο της Μεγαλόπολης, σε μια περιοχή που έως τώρα είχε ελάχιστα ερευνηθεί. Η εν λόγω περιοχή αποτέλεσε ένα από τα νοτιότερα οικολογικά καταφύγια της Ευρώπης κατά τη διάρκεια των παγετωδών περιόδων, αλλά και η παλαιότερη αρχαιολογική θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής στην Ελλάδα.
Αυτά αναφέρει σε ανακοίνωσή του το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, μετά την ολοκλήρωση του εγκεκριμένου πενταετούς προγράμματος επιφανειακής και γεωαρχαιολογικής έρευνας στη Μεγαλόπολη Αρκαδίας με σκοπό την ανεύρεση παλαιολιθικών θέσεων στην περιοχή του λιγνιτωρυχείου της Μεγαλόπολης, καθώς και τη μελέτη και αναπαράσταση των παλαιο-περιβαλλοντικών συνθηκών και της γεωλογικής εξέλιξης της λεκάνης και της παλαιο-λίμνης στην οποία δημιουργήθηκαν οι λιγνίτες.
Από την προκαταρκτική μελέτη των παλαιοπεριβαλλοντικών και παλαιοκλιματικών δεικτών δείχνουν ότι όλες οι θέσεις έχουν βρεθεί σε περιβάλλοντα παγετωδών περιόδων, και μάλιστα εντοπίζονται χρονολογικά σχεδόν στο σύνολο των παγετωδών περιόδων του Μέσου Πλειστόκαινου.
Από τα ευρήματα υποδεικνύεται στις πέντε νέες αρχαιολογικές θέσεις περιλαμβάνεται η παλαιότερη χρονολογημένη αρχαιολογική θέση της Κατώτερης Παλαιολιθικής στην Ελλάδα (περίπου 700 χιλιάδες χρόνια πριν), καθώς και η αρχαιότερη Μέση Παλαιολιθική θέση στην Ελλάδα και μια από τις παλαιότερες στην Ευρώπη (περίπου 280 χιλιάδες χρόνια πριν).
Η δε συστηματική επιφανειακή έρευνα των τεχνητών πρανών και τομών του λιγνιτωρυχείου, δημιουργήθηκε από τις εξορυκτικές εργασίες της ΔΕΗ.
Οι θέσεις Κυπαρίσσια 3 και 4 στη στρωματογραφική ακολουθία των λιγνιτών. Πηγή φωτ.: ΥΠΠΟΑ
Οι πέντε νέες αρχαιολογικές θέσεις
Τα Κυπαρίσσια 4 είναι η παλαιότερη θέση που εντοπίστηκε, αναφέρει στην ανακοίνωσή του το ΥΠΠΟΑ. Η θέση χρονολογείται περίπου 700 χιλιάδες χρόνια πριν και βρίσκεται 70 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια του εδάφους (πριν την έναρξη των εργασιών του ορυχείου).
Η θέση περιέχει λίθινα τέχνεργα της Κατώτερης Παλαιολιθικής, μαζί με κατάλοιπα εξαφανισμένων ζώων, όπως γιγαντιαίου ελαφιού (Praemegaceros), ιπποπόταμου, ρινόκερου, ελέφαντα, καθώς και ενός δοντιού του κερκοπίθηκου Μακάκου.
Κρανίο ελαφοειδούς, όπως βρέθηκε κατά χώρα στη θέση Κυπαρίσσια 4. Πηγή φωτ.: ΥΠΠΟΑ
Λίθινα εργαλεία της θέσης Κυπαρίσσια 4 και Χωρέμη 7. Πηγή φωτ.: ΥΠΠΟΑ
Η στρωματογραφικά νεότερη, κοντινή θέση Κυπαρίσσια 3 απέδωσε κυρίως οστά ελεφάντων που σχετίζονται με λίθινα εργαλεία. Στη θέση Μαραθούσα 2 που χρονολογείται περίπου στα 450 χιλιάδες χρόνια πριν, βρέθηκε τμήμα σκελετού ιπποποτάμου με ίχνη κοπής σε συνδυασμό με υπολείμματα λίθινων εργαλείων, και αποτελεί ένα σπάνιο παράδειγμα εκμετάλλευσης ιπποποτάμου στην Ευρώπη του Πλειστόκαινου.
Σημαντική είναι η θέση Τριπόταμος 4, η οποία βρίσκεται 15 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια. Η θέση χρονολογείται περίπου στα 400 χιλιάδες χρόνια πριν από σήμερα και χαρακτηρίζεται από σχετικά μεγάλη συγκέντρωση λίθινων εργαλείων, τα οποία παρουσιάζουν νέα στοιχεία στις τεχνικές κατεργασίας του λίθου σε σχέση με τις παλαιότερες θέσεις, καθιστώντας τη θέση σημαντικό σημείο στις τεχνολογικές εξελίξεις της ύστερης Κατώτερης Παλαιολιθικής.
Η θέση Χωρέμη 7 βρέθηκε στο ανώτερο τμήμα της γεωλογικής ακολουθίας, 8 περίπου μέτρα κάτω από τη σημερινή επιφάνεια και χρονολογείται στα 280 χιλιάδες χρόνια περίπου. Η λιθοτεχνία της θέσης περιλαμβάνει τυπολογικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά της Μέσης Παλαιολιθικής. Το πανιδικό σύνολο της θέσης αποτελείται κυρίως από θραύσματα οστών κυρίως ελαφοειδών, ορισμένα από τα οποία φέρουν ίχνη ανθρώπινης επεξεργασίας.
Γενική άποψη της θέσης Χωρέμη 7. Τα αρχαιολογικά κατάλοιπα βρέθηκαν στα κατώτερα στρώματα της τομής. Πηγή φωτ.: ΥΠΠΟΑ
Χρονολόγηση θέσεων
Σχετικά με τη χρονολόγηση των θέσεων, χρησιμοποιήθηκε μια πλειάδα μεθόδων και νέων τεχνικών, συμπεριλαμβανομένων του παλαιομαγνητισμού, της οπτικής φωταύγειας, του συντονισμού ηλεκτρονικής στροφορμής, της ραδιενεργούς σειράς του ουρανίου και των κοσμογενών ραδιονουκλιδίων, καθώς και βιοστρωματογραφικές και λιθοστρωματογραφικές αναλύσεις και συσχετίσεις.
Το πρόγραμμα αποτελεί έρευνα συνεργασίας της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας (ΕΠΣ) και της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών (ΑΣΚΣ) υπό τη διεύθυνση της Δρ. Ε. Παναγοπούλου-Καράμπελα (εκ μέρους της ΕΠΣ), του Δρ. Π. Καρκάνα (ΑΣΚΣ) και της Καθ. Κ. Χαρβάτη (Πανεπιστήμιο Tübingen). Το πρόγραμμα χρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (Πρόγραμμα «Human Evolution at the Crossroads»).
Κεντρική φωτ.: Επιφανειακή έρευνα στις τεχνητές βαθμίδες του λιγνιτορυχείου της Μεγαλόπολης. Πηγή φωτ.: ΥΠΠΟΑ
