Ίαση η λογοτεχνία, κοινό ερώτημα σε κάθε μεγάλο συγγραφέα γιατί γράφει, για ποιον ή ποιους γράφει. «Δεν νομίζω πως κανένας συγγραφέας θα μπορούσε να απαντήσει. Γράφει, διότι αγαπά την ίδια τη γραφή» ήταν η λιτή και περιεκτική απάντηση του πολυγραφότατου συγγραφέα Βασίλη Βασιλικού (Καβάλα, γενν. 1934), κοσμοπολίτη, με ενεργό δράση στην πολιτική ζωή του τόπου.
Θεωρούσε ότι η λογοτεχνία είναι «η μόνη που έχει» να πει κάτι για την εποχή. Η λογοτεχνία «είναι φαρμακείο της ψυχής» είχε δηλώσει ο Β. Βασιλικός, ο οποίος «έφυγε» από τη ζωή στις 30 Νοεμβρίου, σε ηλικία 89 ετών, αφήνοντας πίσω του περί τους 100 τίτλους βιβλίων στα οποία αποτύπωσε τη μεταπολεμική ελληνική περιπέτεια, την εποχή που μεγάλωσε και τον καθόρισε, βιώματα, μυώντας πλήθος αναγνωστών.
Επεκτείνω την αναφορά του στην ίαση της γραφής, κατ’ επέκταση και δική του ίαση: «όντας βιωματικός συγγραφέας η αντιβίωση που παίρνω γίνεται δια της γραφής για να μου περάσει το κρυολόγημα. Θέλω να πω ότι συνήθως λέμε 'ο κύριος είναι θεράπων της τέχνης'. Λάθος: ο κύριος είναι θεραπευόμενος δια της τέχνης».
Με την τέχνη του λόγου έδινε τις δικές του αλήθειες: θεωρούσε την ανθρωπιά ελκυστική σε έναν άνθρωπο, τα τέσσερα «καλά της μοίρας μας» που οι Έλληνες γέννησαν πρώτοι: την πόλη, τον πολίτη, την πολιτική και τον πολιτισμό. Αδιαπραγμάτευτη ελληνική αλήθεια του ο στίχος εμβατηρίου «η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει και ξανά προς τη δόξα (ή τη λόξα) τραβά».
Η Ελλάδα και τα γεγονότα της εμφιλοχώρησαν μέσα του και μέσω της γραφής: πόλεμος και εμφύλιος μέσα από τα μάτια ενός εφήβου που μετείχε και ως αμέτοχος. Πρόκειται για στιγμές, λέξη που είχε χρησιμοποιήσει όταν είχε ερωτηθεί για τον ορισμό της ζωής: «Στιγμές. Μες τη στιγμή όλα κυλούν κι είναι στιγμές τα πάντα./ Άκου το φλοίσβο, τους αφρούς –κι η μυρουδιά του δυόσμου– τι λέει τ’ αηδόνι ως κελαηδεί με μια φωνή γιαλάντρα:/ ''Είναι η ζωή μας μια στιγμή μες τη στιγμή του κόσμου''».
Το παραπάνω τετράστιχο είχε γράψει στα 16 του χρόνια, το πρώτο του βιβλίο ένα χρόνο νωρίτερα, στα 15 του, το 1949. Επρόκειτο για το μυθιστόρημα «Τα Σιλό» που αφορούσε στη βουλγαρική κατοχή στην Καβάλα και είχε εκδοθεί το 2018 από τον «Gutenberg» με επίμετρο του Θανάση Αγάθου που έκανε και την επιμέλεια.
Πηγή φωτ.: Εκδόσεις Gutenberg/ dardanosnet.gr
Ποιος συγγραφέας τον καθόρισε; Ο Αντρέ Ζιντ. Τον «έφτιαξε επίσης ως συγγραφέα» όπως ο Βασιλικός είχε δηλώσει, διευκρινίζοντας: «μεταφράζοντας τον ''Θησέα'' του (βραβείο Νόμπελ 1946) έγραψα το δικό μου ''Ιάσονα'' (το πρώτο μου τυπωμένο βιβλίο το 1953 και διαβάζοντας αργότερα την ''Πανούκλα'' του Καμύ έγραψα το δεύτερο ''Θύματα Ειρήνης''). Ακολούθησαν Ιονέσκο, Κάφκα και οι ''μπήτνικς'' (Κέρουακ, Γκίνζμπεργκ). Αυτοί οι τρεις εμπνεύσαν την τριλογία μου ''Το Φύλλο- Το Πηγάδι- Τ’ Αγγέλιασμα''. Έκτοτε ακολούθησαν πολλοί. Εξαιτίας τους έγραψα κι εγώ πολλά βιβλία. Δεν υπάρχει παρθενογένεση στην τέχνη».
Καταπιάνομαι με την τελευταία αυτή φράση, περί μη παρθενογένεσης στην τέχνη: παιδί σύζευξης πολλών τεχνών και ζωής το δημιούργημα. Κάθε δημιούργημα «προϊόν» της εποχής του κι ο δημιουργός κομμάτι της. Στην περίπτωση του Βασιλικού, εκτός από τη μελέτη των βιβλίων του, αξίζει να σταθούμε στα λόγια του που αποτύπωναν τη δική του αλήθεια· είναι κι ο λόγος που να αναφέρω, καθότι οι φράσεις μένουν και προσδιορίζουν από κοινού με τα εκδοθέντα έργα του.
Ο πολυμεταφρασμένος συγγραφέας και το «Ζ»
Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Motionteam/ Φωτ. αρχείου
Ένας από τους δέκα πιο μεταφρασμένους Έλληνες συγγραφείς, βάσει δεδομένων της UNESCO, ο B. Βασιλικός. Η ενασχόλησή του με τη γραφή συνδέεται άρρηκτα με το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε, «ένα περιβάλλον που αγαπούσε τις τέχνες και τα γράμματα» όπως είχε διευκρινίσει. Αλλά η απόφασή του να γίνει συγγραφέας ήταν στο σχολείο από το οποίο αποφοίτησε, το Κολλέγιο Ανατόλια. «Εκεί ένας Αμερικάνος ζωγράφος μας δίδαξε Έλιοτ και Κάφκα κι ένα άλλος δάσκαλος τον Μάκβεθ του Σαίξπηρ στο πρωτότυπο. Η πρώτη μου εργασία στο σχολείο, στην 5η Γυμνασίου ήταν για τον Σεφέρη, τον Παπαδιαμάντη σε σχέση με τον Ντίκενς και τον Λορέντζο Μαβίλη», είχε ανακαλέσει.
Ξεχώριζε τα βιβλία του σε «μυθοποιητικά» και «απομυθοποιητικά». Σε συνέντευξή του, προ ολίγων ετών είχε διευκρινίσει ότι τα απομυθοποιητικά είναι κι αυτά μυθοπλασίες. Ένα που έγινε πολύ γνωστό χάριν και της μεταφοράς του στην 7η Τέχνη από τον Κώστα Γαβρά, ήταν το «Ζ» (εκδ. 1966), το οποίο αναφέρεται στα γεγονότα της δολοφονίας του βουλευτή της Ε.Δ.Α., Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963.
Πηγή φωτ.: Eurokinissi/ Φωτ. αρχείου
Το έργο είχε ανεβεί στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, την άνοιξη του 2018, σε λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, μουσική διεύθυνση Μηνά Μπορμπουδάκη (μουσική σύνθεση) και Νίκου Βασιλείου, και υπό τη σκηνοθετική ματιά της Κατερίνας Ευαγγελάτου.
Από την παρουσίαση του «Ζ» στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Πηγή φωτ.: ΕΛΣ/ nationalopera.gr
Το μυθιστόρημα «Ζ» έγινε η «ταυτότητα» του Βασιλικού, ο ίδιος δε, είχε δηλώσει ότι η συγγραφική του ταυτότητα βρίσκεται κυρίως στο μυθιστόρημα «Γλαύκος Θρασάκης» που είχε επανακυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Τόπος» στην οριστική του μορφή που είναι η πρώτη του 1976.
Μεταξύ άλλων, είχε γράψει μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα, θεατρικά έργα και ποίηση, γνωστότερα από τα έργα του «Η Μυθολογία της Αμερικής», «Το ψαροντούφεκο», «Θύματα ειρήνης», «Οι φωτογραφίες», «Ο Ιατροδικαστής», «Ο Θάνατος του Αμερικάνου», «Μαθήματα ανατομίας», «Χρονογραφήματα», «Η φλόγα της αγάπης».
Βιβλία του έχουν μεταφραστεί σε 33 γλώσσες ανά τον κόσμο, καθώς και στη γραφή Μπράιγ, ο ίδιος είχε ζήσει και εργαστεί στο εξωτερικό (Ιταλία, Γαλλία, Νέα Υόρκη τα πρώτα επτά χρόνια εξόριστος από τη Χούντα) το διάστημα μεταξύ 1967 και 1994, με ένα τριετές διάλειμμα (1981-1984), κατά το οποίο ανέλαβε καθήκοντα αναπληρωτή γενικού διευθυντή της Ε.Ρ.Τ. επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου.
Εκτός από βοηθός σκηνοθέτη σε ξένες παραγωγές, σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, σεναριογράφος, επιμελητής σεναρίων, εισηγητής σεναρίων στην Arte (1990-1993), δημοσιογράφος και συγγραφέας, πρέσβης της Ελλάδας στην UNESCO (1996-2004), ο Βασίλης Βασιλικός διέγραψε τη δική του διαδρομή στον πολιτικό στίβο: επικεφαλής του ψηφοδελτίου επικρατείας της εκλογικής συνεργασίας Πράσινοι - Δημοκρατική Αριστερά στις βουλευτικές εκλογές του 2015, καθώς και στις βουλευτικές εκλογές του 2019, τότε με τον ΣΥΡΙΖΑ όπου και εξελέγη. Η θητεία του ως βουλευτής Επικρατείας ήταν από τις 7 Ιουλίου 2019 μέχρι τις 21 Μαΐου 2023. Ο ίδιος, είχε δηλώσει ότι δεν υπήρξε «ποτέ οργανωμένος αριστερός» αλλά «οργανικός διανοούμενος».
Εκτός από πλήθος βιβλίων υπήρξε και «κάτοχος» πολλών και σημαντικών διακρίσεων. Εκ των σημαντικοτέρων, Ταξιάρχης Γραμμάτων και Τεχνών της Γαλλικής Δημοκρατίας (1984), μέλος του Διεθνούς Κοινοβουλίου των Συγγραφέων με έδρα το Στρασβούργο, μέλος του Δ.Σ. των Γάλλων συγγραφέων (Maison des Ecrivains, Γαλλία, (1990-1993), Βραβεία των 12 (1954, 1962), Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού (1 Δεκεμβρίου του 2017). Ήταν νυμφευμένος με την υψίφωνο Βάσω Παπαντωνίου.
Πηγή κεντρικής φωτ.: Eurokinissi/ Φωτ. αρχείου
