Ποια η διέξοδος στο αδιέξοδο έντονων και δίχως ανταπόκριση συναισθημάτων σε μια κοινωνία όπου επικρατεί η λογική και βάσει αυτής και των αυστηρών κανόνων της λειτουργεί; Μία εκδοχή παρουσιάζει η όπερα «Βέρθερος» του Ζυλ Μασνέ που παρακολουθήσαμε κατά την πρεμιέρα της στην Εθνική Λυρική Σκηνή.
Πρόκειται για μια ιστορία «σκληρότητας» καθότι μια ιστορία που αναφέρεται στον αδιέξοδο έρωτα ανάμεσα στον ιδεαλιστή Βέρθερο και την παγιδευμένη στις κοινωνικές επιταγές Σαρλότ, με τον πρώτο να αυτοκτονεί όταν αντιλαμβάνεται ότι ο έρωτάς του θα μείνει ανεκπλήρωτος. Και τη δεύτερη να σπεύδει κοντά του, στα τελευταία λεπτά της ζωής του, εξομολογώντας τα δικά της, τρυφερά συναισθήματα.
Βασισμένη στο επιστολικό μυθιστόρημα «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου» (1774) του Γκαίτε, η όπερα του γαλλικού ρεπερτορίου γράφθηκε περίπου έναν αιώνα μετά την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος, σε ποιητικό κείμενο των Εντουάρ Μπλω, Πωλ Μιλλιέ και Ζωρζ Αρτμάν.
Αντίθετα με το μυθιστόρημα, το οπερατικό έργο αφήνει κατά μέρος τις φιλοσοφικές αναζητήσεις αλλά διατηρεί τη σύγκρουση με τον περίγυρο και τις κοινωνικές συμβάσεις. Ενώ, καθώς το έργο εκτυλίσσεται και επικεντρώνεται στη σχέση μεταξύ των δύο προσώπων, η μουσική γίνεται όλο πιο έντονη και δραματική, αποδίδοντας τον περίπλοκο, εσωτερικό τους κόσμο.
Από την πρεμιέρα της όπερας «Βέρθερος». Φωτ.: Βαλέρια Ισάεβα. Πηγή: Εθνική Λυρική Σκηνή
Μία από τις πιο έντονες στιγμές είναι όταν ο Βέρθερος βρίσκεται στην οικία της νυμφευμένης πια Σαρλότ με τον Αλμπέρ, και της απαγγέλει ένα ποίημα ενώ της είχε ήδη στείλει αρκετά γράμματα στα οποία εκφράζει τα βαθύτερα συναισθήματά του προς το πρόσωπό της.
Το δίχως όρια συναίσθημά του και το συναισθηματικό αδιέξοδο εκφράζεται, επίσης, με φράσεις όπως «εκτός από σένα όλα μου είναι αδιάφορα, κι αν είναι μέρα ή νύχτα ιδέα δεν έχω», «πώς το σώμα μου αναριγεί και το είναι μου όλο δάκρυα χύνει», «ο κόσμος όλος είμαστε εμείς και όλα τα άλλα μάταια», «καλύτερα τον πόνο από το δικό της χωρισμό».
Ο χρόνος
Από τον Ιούλιο έως τα Χριστούγεννα του 1780, στην γερμανική πόλη Βέτσλαρ εκτυλίσσεται η υπόθεση του οπερατικού Βέρθερου. Και παρατηρούμε ότι, καθώς ο χρόνος κυλά στην υπόθεση, το αδιέξοδο των συναισθημάτων γίνεται πιο έντονο, σαν σε συνάρτηση με τις καιρικές συνθήκες.
Το έργο ξεκινά με καθαρό ουρανό και σύννεφα που «τρέχουν», τρεις μήνες μετά ο ουρανός έχει καλυφθεί από τα γυμνά κλαδιά των δέντρων δημιουργώντας μια αίσθηση εγκλεισμού, και στα Χριστούγεννα –οπότε και ο Βέρθερος αυτοκτονεί– χιόνι πέφτει επί σκηνής.
Πηγή: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Τα σκηνικά και η αίσθηση του βάθους πεδίου που δημιουργεί η διάταξή τους επί σκηνής συνάδουν με το βάθος των συναισθημάτων. Επίπεδα επί σκηνής δημιουργούν μικρά σπιτάκια τα οποία φωτίζονται εσωτερικά όταν χαμηλώνει ο φωτισμός για να δοθεί η αίσθηση ότι έχει νυχτώσει, δύο μεγάλοι τρίγωνοι όγκοι δεξιά και αριστερά της σκηνής που καταλήγουν στο κέντρο της, και πίσω από αυτούς αποτυπώνεται σε κινούμενη εικόνα η εκάστοτε εποχή του χρόνου.
Ο χρόνος αφήνει το δικό του στίγμα, που «αν και γλύπτης των ανθρώπων παράφορος» (Οδ. Ελύτης) στην προκειμένη δεν «θεραπεύει» τα συναισθήματα του Βέρθερου. Ο χρόνος αποτυπώνεται (στην κινούμενη εικόνα, στο βάθος) στα σύννεφα που «τρέχουν» και στη θάλασσα που κινείται, στο νερό που κυλά, σε ένα μεγάλο ρολόι. Το ρολόι «ντύνει» από το βάθος την πράξη όπου η Σαρλότ βρίσκεται στην οικία της, μαζί με τον Βέρθερο και έπειτα και τον Αλμπέρ, επί σκηνής επίσης πέντε μεγάλα ρολόγια (έπιπλο). Με τους δείκτες να πορεύονται στη στιγμή της τετελεσμένης πράξης.
Η όπερα και οι συντελεστές
Η όπερα στην Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος» στην Εθνική Λυρική Σκηνή (ΚΠΙΣΝ, Λεωφ. Συγγρού 364, 213 0885700), παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία του Σπύρου Α. Ευαγγελάτου (1940-2017) και αναβίωση σκηνοθεσίας από τον Ίωνα Κεσούλη. Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπέγραψε ο Γιώργος Πάτσας (1944-2018), την αναβίωση των σκηνικών και των κοστουμιών υπογράφει η Τότα Πρίτσα.
Την Ορχήστρα της ΕΛΣ διευθύνει ο Καναδός αρχιμουσικός Ζακ Λακόμπ, την Παιδική Χορωδία της ΕΛΣ η Κωνσταντίνα Πιτσιάκου.
Τον Βέρθερο υποδύεται ο Ιταλός τενόρος Φραντσέσκο Ντεμούρο, τη Σαρλότ η μεσόφωνος Ανίτα Ρατσβελισβίλι. Στους υπόλοιπους ρόλους οι Νίκος Κοτενίδης, Γιάννης Γιαννίσης, Νικόλας Μαραζιώτης, Μαρίνος Ταρνανάς, Ιωάννης Κοντέλλης, Χρύσα Μαλιαμάνη και Αιμιλία Τσιμιδάκη.
Η όπερα παρουσιάζεται, επίσης, στις 28, 31 Μαρτίου & 2, 4 Απριλίου 2023, στις 19.30 (Κυριακή: 18.30).
Πηγή: Facebook / Greek National Opera – Εθνική Λυρική Σκηνή
Πρόκειται (σ.σ ο «Βέρθερος») για την τελευταία όπερα που σκηνοθέτησε ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος και πρωτοπαρουσιάστηκε το 2014 από την ΕΛΣ στο σημερινό Θέατρο «Ολύμπια».
Όσο για την παγκόσμια πρώτη παρουσίαση του οπερατικού «Βέρθερου», πραγματοποιήθηκε στην Όπερα της Αυλής της Βιέννης στις 16 Φεβρουαρίου 1892, όπου το έργο δόθηκε στα γερμανικά. Η πρώτη παρουσίαση στα γαλλικά ακολούθησε στη Γενεύη, στις 27 Δεκεμβρίου 1892.
Το οπερατικό έργο εντάχθηκε στο δραματολόγιο της ΕΛΣ στις 4 Ιανουαρίου 1962. Παρουσιάστηκε στο Θέατρο Ολύμπια σε ελληνική μετάφραση του συνθέτη Γεωργίου Σκλάβου και μουσική διεύθυνση του Τότη Καραλίβανου.
Κεντρική φωτογραφία: Από την πρόβα της όπερας «Βέρθερος». Φωτ.: Α. Σιμόπουλος. Πηγή: Εθνική Λυρική Σκηνή
