Το αίτημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» ηχεί διαπεραστικά παρότι το σκηνικό εκτυλίσσεται στο εσωτερικό του τανκ, στην ταινία «Ο φοιτητής» (2021) του Βασίλη Καλαμάκη. Οι φωνές των φοιτητών δίνουν τον παλμό, γεμάτο ζωή, που έρχεται σε αντίθεση με τις κοφτές και άχρωμες κουβέντες των στρατιωτών στο τανκ. Το ασπρόμαυρο χρώμα με παραπέμπει στο χρώμα του αρχειακού (κινηματογραφικού) υλικού της εποχής που αναπαριστά την πτώση της πύλης από το τανκ, είναι επίσης μια συνυποδήλωση του ζοφερού κλίματος της Χούντας και της κατάλυσης της δημοκρατίας.
Γκριζωποί καθότι επιτακτικοί κι οι νόμοι της δικτατορίας, υπό μία διαφορετική οπτική, έρχονται σε αντίθεση με τη ζωή, κι οι νέοι διψούν για ζωή. Τιθασεύονται οι νέοι; Ο στρατός του δικτάτορα Παπαδόπουλου βρίσκεται έξω από το Πολυτεχνείο και ετοιμάζεται να ρίξει την πύλη. «Βάλε μπροστά, πάμε αργά προς την πύλη. […] Προχώρα, θα φοβηθούν. Θα τους τρομάξουμε» είναι ορισμένες από τις διαταγές που δίνει ο ίλαρχος στη μικρού μήκους ταινία «Ο φοιτητής» του Βασίλη Καλαμάκη, μία πρόσφατη μυθοπλαστική αναπαράσταση των δραματικών στιγμών που ακολούθησαν την παραβίαση της πύλης του Πολυτεχνείου, μέσα από την οπτική ενός νέου κινηματογραφιστή.
«Έχουμε διαταγή να ρίξουμε την πύλη. Έχουμε διαταγή από τον πρόεδρο, δεν έχουμε άλλη επιλογή». Η εικόνα που έμεινε στην ιστορία δείχνει άοπλους ανθρώπους να δέχονται επίθεση από ένα όπλο-όχημα που λαβώσει επίσης ανθρώπους. Στο εσωτερικό του τανκ –στην ταινία του Καλαμάκη– υπάρχει ένταση, ο ίλαρχος υψώνει όπλο. Κι αν όσοι βρίσκονται στο τανκ φαινομενικά δεν απειλούνται, οι φωνές των φοιτητών τους περικυκλώνουν· οι φωνές και τα συνθήματα «όπλα» που άντεξαν στο χρόνο και ανακαλούνται επετειακά κάθε χρόνο, όπως και εφέτος, μισό αιώνα μετά την εξέγερση των φοιτητών και τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.
Από την ταινία «Ο φοιτητής». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης/ filmfestival.gr/
Ποια τα συναισθήματα καθενός από εμάς σε κάθε τέτοια επέτειο, χρήζει να είναι Νοέμβριος για να ανακαλούμε τα γεγονότα; «Φοβάμαι/ τους ανθρώπους που εφτά χρόνια/ έκαναν πως δεν είχαν πάρει χαμπάρι/ και μια ωραία πρωία –μεσούντος κάποιου Ιουλίου– /βγήκαν στις πλατείες με σημαιάκια κραυγάζοντας/ ''Δώστε τη χούντα στο λαό'' […] Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους» είναι ορισμένοι στίχοι του ποιήματος «Φοβάμαι» του Μανώλη Αναγνωστάκη τους οποίους ανακαλώ. Μιας και η σκέψη απώλειας των ελευθεριών προξενεί φόβο, όπως και η πραγματικότητα ύπαρξης δικτατορικών καθεστώτων ανά τον κόσμο.
Ο φόβος και άλλα συναισθήματα, η πραγματικότητα κι η αλήθεια ιδωμένη από πολλές πλευρές αποτυπώθηκαν στις σελίδες της ελληνικής ποίησης και πεζογραφίας όπως των Γιάννη Ρίτσου, Γιώργου Χειμωνά, Θανάση Βαλτινού, Μάρως Δούκα, έγιναν ντοκιμαντέρ, απαθανατίστηκαν στις εικαστικές τέχνες. Ζωντανό μέσο της εποχής το ραδιόφωνο στα χέρια των φοιτητών.
Είναι αυτή η ονομασία (φοιτητής) που με παρέπεμψε να παρακολουθήσω την ταινία «Ο φοιτητής» του Βασίλη Καλαμάκη, έχοντας κατά νου κάτι διαφορετικό από αυτό που ξετύλιξε η κάμερά του. Η επανάληψη των φράσεων «βάλε μπροστά, να ρίξουμε την πύλη» αντίστοιχη της επιβλητικής τάσης του δικτατορικού καθεστώτος που δεν διστάζει να γράψει στα σώματα των φοιτητών την τιμωρία. Ενώ η φράση «θα φοβηθούν» μας δείχνει πώς ο φόβος ενίοτε αποτελεί μέθοδο ελέγχου.
Προκύπτει σε αυτό το σημείο το ερώτημα πώς τα μέσα της εποχής κάλυψαν τα γεγονότα αλλά και πώς έπειτα τα παρουσίασαν. Της εξέγερσης που ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου 1973 με την κατάληψη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, από φοιτητές και σπουδαστές, κλιμακώθηκε σε αντιδικτατορική εξέγερση στην οποία ενσωματώθηκαν μετέπειτα πολίτες, εργάτες.
Η ταινία «Ο φοιτητής» του Βασίλη Καλαμάκη είναι ένα παράδειγμα τέτοιας αφήγησης. Η ταινία του, όπως και το ντοκιμαντέρ «Μαρτυρίες» (1975) του Νίκου Καβουκίδη –που έχει χαρακτηρισθεί ως μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές ταινίες τεκμηρίωσης που απεικονίζει τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και την απαρχή της μεταπολιτευτικής Ελλάδας – θα προβληθούν τη Δευτέρα 20 Νοεμβρίου 2023 (18:00) στο «Ολύμπιον» (Θεσσαλονίκη), με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την εξέγερση του Πολυτεχνείου, και θα ακολουθήσει συζήτηση με θέμα την αναπαράσταση των ηρωικών γεγονότων που συντάραξαν την ιστορία της χώρας στον ελληνικό κινηματογράφο και στην ελληνική τηλεόραση.
Από το ντοκιμαντέρ «Μαρτυρίες». Πηγή φωτ.: Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης/ filmfestival.gr/
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης υποστηρίζει την ειδική αυτή εκδήλωση που διοργανώνουν η κινηματογραφική ομάδα του Πανοράματος Ταινιών του Τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ «Κινηματογραφικές Νυχτερίδες», η Εταιρεία Φίλων του Χώρου Μνήμης της Αντιδικτατορικής Αντίστασης (1967-1974) στη Θεσσαλονίκη και το Εργαστήριο Μελέτης Ελληνικού Κινηματογράφου και Τηλεόρασης (ΕΜΕΚΤ) του Τμήματος Κινηματογράφου.
Οι ταινίες θα προβληθούν παρουσία των σκηνοθετών. Θα τις προλογίσει ο κ. Πάρης Μουρατίδης, διδάσκων του Τμήματος Κινηματογράφου, μαζί με μέλη της κινηματογραφικής ομάδας του Πανοράματος Ταινιών, ενώ μετά την προβολή θα ακολουθήσει συζήτηση με τον κ. Νικόλα Σεβαστάκη, καθηγητή του τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, και τον κ. Χρίστο Ζαφείρη, δημοσιογράφο και συγγραφέα. Τις προβολές θα τιμήσουν με την παρουσία τους και οι σκηνοθέτες των ταινιών, Νίκος Καβουκίδης και Βασίλης Καλαμάκης.
Η είσοδος θα είναι ελεύθερη για το κοινό, με έκδοση μηδενικού εισιτηρίου από το ταμείο του Ολύμπιον.
Πηγή κεντρικής φωτ.: Facebook/ Υπουργείο Πολιτισμού
