Τί πέρασε στην ποίησή μας; αναρωτιέται ο Θεσσαλονικιός ποιητής, Ντίνος Χριστιανόπουλος (1931-2020), σκεπτόμενος τα καραβάνια των Εβραίων που έφευγαν για το Άουσβιτς.
«Κάθε φορά που διαβάζω για τον ευρωπαϊκό ανθρωπισμό, ο νους μου γυρνάει στις μαύρες μέρες του ’43, τότε που στεκόμασταν στα πεζοδρόμια της Εγνατίας και βλέπαμε με σφιγμένη την καρδιά τους Εβραίους να φεύγουν. Ήταν ένα εξουθενωμένο καραβάνι με άντρες, γυναίκες, παιδιά, γέρους και γριές, που έσερναν τα πόδια τους κουβαλώντας μικρά μπογαλάκια. Που και που κάποιος αναγνώριζε κάποιον γνωστό του και τον χαιρετούσε κρυφά, μην τύχει και τον αντιληφθούν οι βλοσυροί Γερμανοί στρατιώτες που τους συνόδευαν. Στους τοίχους, δηλητηριασμένες αφίσες με αντισημιτικά συνθήματα. Και η φάλαγγα δεν είχε τελειωμό.
» Πόσοι άραγε από κείνους που στέκονταν τότε στο πεζοδρόμιο, είχαν κρύψει και είχαν σώσει, με κίνδυνο της ζωής τους, Εβραίους; Αλλά και πόσοι από κείνους δεν είχαν αρπάξει ανάλγητα εβραϊκές περιουσίες και δεν είχαν αδειάσει εβραϊκά μαγαζιά; Ανάμεσα σ’ αυτούς και σε κείνους στέκαμε όλοι εμείς οι άλλοι με την παθητική θλίψη, βουβοί θεατές μιας απάνθρωπης τραγωδίας, εμείς που δεν είχαμε κάνει απολύτως τίποτε για τους συνανθρώπους μας.
»Προσπάθησα να δω τι από όλη εκείνη τη συμφορά πέρασε στην ποίησή μας. Διάβασα εκατοντάδες ποιήματα για πόθους, λουλούδια και ηλιοβασιλέματα, μα δε βρήκα παρά μόνο ψίχουλα για την καταστροφή των Εβραίων. Μήπως δεν τα ζήσαμε όλα αυτά, δεν τα είδαμε, δεν τα ξέρουμε; Και πως τα ξεχάσαμε τόσο γρήγορα; Είναι αλήθεια πως η λογοτεχνία του καιρού μας, και πιο πολύ η ποίηση, βαραίνει από αισθήματα και πάθη του ατομικού χώρου, τόσο που να μη μένει τόπος για τον πόνο του διπλανού μας. Όμως και τόσος ατομισμός δεν καταντάει στο τέλος απάνθρωπος; […]».
Εβραίοι μεταφέρονται μέσω της Εγνατίας οδού στον σιδηροδρομικό σταθμό, προκειμένου να επιβιβαστούν στα μακάβρια τρένα για το Άουσβιτς (λεμπομέρεια στην κεντρική φωτογραφία)
Εισαγωγή από το «Οι προγραμματισμένοι στο χαμό», Διαγώνιος, Θεσσαλονίκη 1990.
Κεντρική φωτ.: Εβραίοι με το κίτρινο αστέρι στη Θεσσαλονίκη
* Στο παρακάτω σημείωμα, η Ραχήλ και ο Μωυσής Καπόν, «παιδιά» του Ολοκαυτώματος, δεν γνώρισαν τη φρίκη των Ναζί αλλά μεγάλωσαν στη μεταπολεμική Ελλάδα με όλα τα τραύματα της εξοντωμένης γενιάς, ξετυλίγουν το «άλμπουμ» μιας ζωής που αναλώθηκε ευφρόσυνα στην υπόθεση της αισθητικής και της αυτοσυνειδησίας μας. Η συνέντευξή τους έγινε το 2021, με αφορμή την τότε, Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
