«Στο έργο αυτό θα γνωρίσετε κάτι που αποκαλώ ''Βρυκόλακες'': νεκρές κουβέντες, που όμως επιστρέφουν μετά θάνατον εμποδίζοντας τον άνθρωπο να ζήσει τη ζωή του, με τον τρόπο που ο ίδιος επιθυμεί. Πολύ περισσότερο θα δείτε το μεγάλο κακό, που μπορούν να προκαλέσουν οι εν λόγω ''βρυκόλακες''», είχε γράψει, μεταξύ άλλων, ο Νορβηγός Χένρικ Ίψεν (1828-1906) για το θεατρικό του έργο «Βρυκόλακες» (1881). Πρόκειται για ένα από τα κλασικά του δραματικού ρεπερτορίου, που υπάγεται στα ρεαλιστικά κοινωνικά δράματα του Ίψεν.
Ανατρέξαμε στο σημείωμα του Ίψεν με αφορμή το ανέβασμα του έργου του αυτού στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, σε απόδοση-σκηνοθεσία Σταμάτη Φασουλή. Το σκηνικό της παράστασης είναι αυτό που μας κεντρίζει το ενδιαφέρον όσο περιμένουμε τους υπόλοιπους θεατές να τοποθετηθούν στις θέσεις τους από τους ταξιθέτες.
Ένα διαφανές πανί –το οποίο με αντίστοιχο μηχανισμό δίνει την εντύπωση ότι πάνω του πέφτουν σταγόνες βροχής– μας χωρίζει από τη δράση που εκτυλίσσεται πίσω του. Διακρίνουμε τη νεαρή «ψυχοκόρη»-υπηρέτρια του σπιτιού, Ρεγγίνα, η οποία διαβάζει φωναχτά και κατ’ επανάληψη στα γαλλικά τους αριθμούς· σε συνάρτηση με την ασταμάτητη βροχή και τις στοίβες βιβλίων που διακρίνουμε στην εξωτερική (σ.σ προς τους θεατές) πλευρά του πανιού, παραλληλίζουμε την ανάγνωσή της με το μέτρημα του χρόνου.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Βρυκόλακες». Φωτ.: Γιώργος Καβαλλιεράκης
Στοίβες βιβλίων και εφημερίδων διακρίνουμε αφότου το πανί ανεγερθεί και ξεκινήσει η παράσταση. Βιβλία που «δίνουν μια ηρεμία, μια γαλήνη». Καταγράφουν κάτι που ήδη γνωρίζουμε, που «όλοι μας τα έχουμε σκεφτεί», αναφέρει η κυρία Άλβινγκ, χήρα του λοχαγού Άλβινγκ, στον Πάστορα Μάντερς ο οποίος έχει καταφτάσει για να εκφωνήσει λόγο για την προσφορά του τεθνεόντος, με αφορμή τα εγκαίνια του Ιδρύματος που έφτιαξε η κυρία Άλβινγκ στη μνήμη του συζύγου της. O γιος τους, Όσβαλντ Άλβινγκ, καταξιωμένος ζωγράφος που από παιδί ζει στο εξωτερικό, έχει επιστρέψει για την τελετή.
Τελάρα ζωγραφικής στοιβαγμένα και τυλιγμένα βρίσκονται στη μία πλευρά της σκηνής, απέναντι από τις στοίβες βιβλίων (στην άλλη πλευρά της σκηνής) –σαν ο χώρος να έχει κατανεμηθεί σε αυτόν της μητέρας και του γιου, στον οποίο χώρο θα αποκαλυφθεί το οικογενειακό δράμα. Σαν να είναι στοιβαγμένο ανάμεσα στις εκατοντάδες σελίδες βιβλίων, ώσπου η χήρα Άλβινγκ να πάρει το θάρρος να το αποκαλύψει.
Στο βάθος, ένας κήπος με γυμνά κλαδιά δέντρων ποτισμένα στην ασταμάτητη βροχή, ώσπου βγει ο ήλιος και το φώς του είναι τόσο δυνατό που κανείς δεν το αντέχει.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Βρυκόλακες». Φωτ.: Γιώργος Καβαλλιεράκης
«Φοβόμαστε το φώς» είχε πει νωρίτερα κατά την εκτύλιξη της υπόθεσης η κυρία Άλβινγκ απευθυνόμενη στον Πάστορα Μάνγκες, νιώθοντας κάτι μέσα της να βρυκολακιάζει: «αντιλήψεις απαρχαιωμένες», «σκουριασμένες ιδέες», οι «νόμοι και οι τύποι –από εκεί προέρχεται κάθε δυστυχία στον κόσμο».
Το φώς παραλληλίζεται με την αλήθεια, η οποία περιλαμβάνει την μη εκπλήρωση των επιθυμιών της, την παραμονή της δίπλα σε έναν διεφθαρμένο και αλκοολικό σύζυγο για το «τι θα πει ο κόσμος», καταπνίγοντας το φώς. Ώσπου αυτό συσσωρεύεται δίχως να μπορεί να υπομείνει το σκοτάδι, και η έκκληση «δωσ’ μου τον ήλιο» του γιου προς τη μητέρα απαντάται με πόνο και κραυγή βλέποντάς τον να χάνει το νου του, έχοντας πρωτίστως συνειδητοποιήσει ότι έκαστος συμβάλει με τις επιλογές που κάνει για τα επακόλουθα.
Στιγμιότυπο από την παράσταση «Βρυκόλακες». Φωτ.: Γιώργος Καβαλλιεράκης
Το κακό, που είχε γράψει ο Ίψεν ότι μπορούν να προκαλέσουν οι «Βρυκόλακες», απαντάται στην παράσταση στο κόστος της ψυχικής υγείας, της υγείας του νου που έχει η αποκάλυψη των ψεμάτων και των μυστικών, προδομένων ερώτων, συγκαλύψεων και υποκρισίας. Το οικοδόμημα της αγίας οικογένειας κλυδωνίζεται, και πρόκειται για ένα οικοδόμημα που δεν συναντάται μόνο στον 19ο αιώνα οπότε και γράφθηκε και παρουσιάστηκε το έργο του Ίψεν.
Είναι το οικοδόμημα μιας κοινωνίας υποκρισίας και διαφθοράς που συναντάται σε κάθε εποχή, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με τη διαχείριση των όποιων «βρυκολάκων». Καθότι, οι μεγάλες τραγωδίες αφορούν καθημερινούς ανθρώπους. Όταν δε, ο Χένρικ Ίψεν έγραψε τους «Βρυκόλακες» ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων με την τόλμη της θεματικής του αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ξεσκέπαζε μια κοινωνία υποκρισίας και διαφθοράς.
Ο θίασος
Στον ρόλο της κυρίας Άλβινγκ η Ναταλία Τσαλίκη, του Όσβαλντ Άλβινγκ ο Αργύρης Πανταζάρας, του Πάστορα Μάντερς ο Περικλής Μουστάκης, της Ρεγγίνας η Κατερίνα Μαούτσου, του πατέρα της Ρεγγίνας (Έγκστραντ) ο Γιώργος Ζιόβας.
Τα σκηνικά είναι του Γιώργου Γαβαλά, τα κοστούμια του Άγγελου Μέντη, την μουσική επιμελήθηκε ο Άγγελος Τριανταφύλλου, τους φωτισμούς σχεδίασε ο Σάκης Μπιρμπίλης. Δραματολόγος παράστασης η Ειρήνη Μουντράκη, βοηθός σκηνοθέτη ο Παύλος Σαχπεκίδης, βοηθός σκηνογράφου ο Νικόλας Κανάβαρης, βοηθός ενδυματολόγου η Μαριάνθη Σανδαλτζοπούλου.
*«Βρυκόλακες» - Εθνικό Θέατρο, Κεντρική Σκηνή (Αγίου Κωνσταντίνου 22-24, 210 5288170-171)
*Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από την παράσταση «Βρυκόλακες». Φωτ.: Γιώργος Καβαλλιεράκης
