Το ερώτημα στον τίτλο του παρόντος σημειώματος δεν αφορά μόνο στους καλλιτέχνες και στους φιλότεχνους, δεν αναμένεται επίσης να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις αλλά να αποτυπωθούν δεδομένα, να αναπτυχθούν σκέψεις και να εκφραστούν ανησυχίες, όπως άλλωστε συμβαίνει σε συζητήσεις, ημερίδες και masterclasses που κατά καιρούς λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο φεστιβάλ ή άλλων διοργανώσεων. Το βέβαιο είναι ότι η σύμπραξη Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και τέχνης απασχολεί την επιστημονική και μη κοινότητα, καθότι πρόκειται για ένα «πάντρεμα» πεδίων ακόμη μη πλήρως χαρτογραφημένο, με αναγκαίο να τεθούν ρυθμίσεις επί της πνευματικής ιδιοκτησίας.
Αναντίρρητο είναι ότι το πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης προσδιορίζεται ως ένα κατεξοχήν επιστημονικό πεδίο το οποίο εκτείνεται στους τομείς της πληροφορικής και της τεχνολογίας και εκφράζεται ως μία προσπάθεια μίμησης, σχεδιασμού και δημιουργίας συστημάτων που επιδεικνύουν την ευφυΐα που διακατέχει τον άνθρωπο όταν επιτελεί συγκεκριμένες πράξεις και ενέργειες. Ωστόσο, τι πρέπει να προσέξουμε στη σύμπραξη Τεχνητής Νοημοσύνης και καλλιτεχνικής δημιουργίας και ποιες οι «κόκκινες» γραμμές που δεν πρέπει να παραβούν ώστε τα δύο αυτά πεδία όχι μόνο να συνυπάρξουν αλλά και να μην υποκαταστήσουν τον δημιουργό;
Το τελευταίο, διότι, από γενέσεως κόσμου, η τέχνη έχει ως βασικό της «συστατικό» ένα κατεξοχήν προσωπικό στοιχείο το οποίο η Τεχνητή Νοημοσύνη καλείται να μιμηθεί ή να εκφράσει. Σε ποιο στάδιο, ωστόσο, μπαίνει στην εξίσωση η ΑΙ; Στην έμπνευση που κι αυτή είναι υποκειμενική; Στην έρευνα και στη δημιουργική διαδικασία ή στην απόδοση (σ.σ. εκτέλεση) ενός έργου; Σε καθένα από τα ερωτήματα η τέχνη αποτυπώνει το αισθητικό βίωμα.
Μέρος του κοινού και των δημιουργών δεν είναι τόσο θετικά διακείμενο απέναντι στη συνύπαρξη τέχνης και ΑΙ. Ειδεμή «το θέατρο και οι παραστατικές τέχνες είχαν ανέκαθεν μια καχυποψία απέναντι στην τεχνολογία, όπως για παράδειγμα συνέβη όταν μας συστήθηκε το video art. Το ίδιο καχύποπτο είναι και το κοινό, ίσως γιατί χάνεται ο μόχθος του καλλιτέχνη. Φυσικά, δεν τίθεται καμία αμφισβήτηση για τις ευκολίες που μας προσφέρει το AI ώστε να λύνουμε διάφορα προβλήματα», ανακαλώ, στο σημείο αυτό, την τοποθέτηση της ηθοποιού Στεφανίας Γουλιώτη στο masterclass «AI and ART EXPERIENCE powered by TELEKOM», με θέμα «Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην τέχνη», το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης (6-16/03) επί του φεστιβαλικού αφιερώματος «ΑΙ, μία αναπόδραστη νοημοσύνη».
Οι ευκολίες είναι κυρίως πρόδηλες σε συνύπαρξη άλλων τομέων, όπως η Ιατρική, με θετικά αποτελέσματα. Στην περίπτωση των τομέων που εξετάζουμε (σ.σ. τέχνη και ΑΙ) επίκειται μία διευκρίνηση για το πώς χρησιμοποιεί ο δημιουργός την Τεχνητή Νοημοσύνη, καθότι η τελευταία έρχεται συμπληρωματικά, ενίοτε για να βοηθήσει· όπως γνωρίζουμε, το τι καταθέτει η ΑΙ εξαρτάται από τα δεδομένα με τα οποία τροφοδοτείται.
Η φωτογραφία δημιουργήθηκε με σύστημα ΑΙ. Πηγή φωτ.: Shutterstock
«Η τέχνη είναι ένας τρόπος να επεξεργάζεσαι και να απαντάς στο τι συμβαίνει γύρω μας. Χρησιμοποιώντας το AI ανοίγονται πολλές δυνατότητες, αλλά προσωπικά μιλώντας θέλω πάντα να νιώθω το ανθρώπινο στοιχείο στη δημιουργία», όπως είχε υπογραμμίσει, από την πλευρά της, η εικαστική καλλιτέχνις, καθηγήτρια στο UCLA και δημιουργός της εγκατάστασης «LAUREN: Anyone Home?», Λόρεν Λι ΜακΚάρθι, τονίζοντας – κατά την άποψή της – ότι «η Αι θα αλλάξει μια για πάντα τον τρόπο με τον οποίο ορίζουμε και αντιλαμβανόμαστε την ανθρώπινη δημιουργικότητα».
Ο άνθρωπος;
Ο άνθρωπος παραμένει στο επίκεντρο και, σαφώς, όταν το κοινό στέκεται μπροστά από ένα έργο τέχνης επιθυμεί να συνδιαλέγεται με τον δημιουργό και εκείνο το οποίο χρήζει να τεθεί επί τάπητος είναι η ψυχική υγεία του δημιουργού. Διότι, όπως γνωρίζουμε, η ψυχή του δημιουργού σπαρταρά στο έργο, και παρά τις εξελίξεις στην ΑΙ, η τέχνη δεν έχει πάψει να αποτελεί κεκτημένο της ανθρώπινης συνθήκης και της ψυχικής ανάγκης του προσώπου που δημιουργεί.
Σε ποιον ανήκουν τα πνευματικά δικαιώματα;
Το ρυθμιστικό πλαίσιο σχετικά με το «πάντρεμα» Τεχνητής Νοημοσύνης και ΑΙ ενέχει από τεχνικές προκλήσεις έως και ηθικές εκτιμήσεις. Σύμφωνα με τη λέκτορα στη Σχολή Τεχνών του Πανεπιστημίου του Westminster, Paula Gortázar, «καθώς συνεχίζουν να εξελίσσονται οι τεχνολογίες που αφορούν στην ΑΙ, παρέχοντας στους δημιουργούς μεγαλύτερο έλεγχο και βελτιωμένη ποιότητα στα παραγόμενα αποτελέσματα, πρόκειται να γίνουν ανεκτίμητα εργαλεία για τους εικαστικούς καλλιτέχνες, τους συγγραφείς, τους μουσικούς και τους παραγωγούς σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, οι ευκαιρίες αυτές συνοδεύονται από σημαντικούς κινδύνους, ιδίως όσον αφορά στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και την πιθανή αναδιαμόρφωση του εργατικού δυναμικού.
»Τα συστήματα δημιουργικής Τεχνητής Νοημοσύνης βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στις ανθρώπινες δημιουργίες – χωρίς τις πρωτότυπες συνεισφορές των καλλιτεχνών, οι τεχνολογίες αυτές δεν θα ήταν σε θέση να δημιουργήσουν νέο περιεχόμενο. Δυστυχώς, η έλλειψη διαφάνειας και κανονισμών για τα συστήματα δημιουργικής Τεχνητής Νοημοσύνης δημιουργεί ένα πρωτοφανές περιβάλλον όπου έργα που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα χρησιμοποιούνται χωρίς αποζημίωση και ρητή συγκατάθεση για την εκπαίδευση μοντέλων Τεχνητής Νοημοσύνης».
Πηγή φωτ.: Shutterstock
Προκύπτει ότι τα συστήματα που υπονομεύουν την πνευματική ιδιοκτησία των δημιουργών μειώνουν επίσης τις ευκαιρίες απασχόλησής τους – καθώς οι πλατφόρμες Τεχνητής Νοημοσύνης εξορθολογίζουν τις διαδικασίες και βελτιώνουν την παραγωγικότητα, κινδυνεύουν επίσης να εξαλείψουν θέσεις εργασίας στις βιομηχανίες που άπτονται της καλλιτεχνικής δημιουργίας.
«Καθώς τα παραγόμενα από την Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελέσματα πολλαπλασιάζονται, μπορεί τελικά να ξεπεράσουν τον αριθμό των πρωτότυπων έργων στα μοντέλα εκπαίδευσης, οδηγώντας ενδεχομένως σε ένα πολιτιστικό τοπίο που θα κυριαρχείται από μια άχαρη, ομοιόμορφη αισθητική της Τεχνητής Νοημοσύνης», όπως διευκρινίζει η Paula Gortázar.
Εκείνο το οποίο επίκειται είναι μία εξισορρόπηση της Τεχνητής Νοημοσύνης και των πνευματικών δικαιωμάτων, με τη σημείωση ότι «οι προκλήσεις για τα πνευματικά δικαιώματα δεν σταματούν στα εθνικά σύνορα. […] Οι χώρες έχουν διαφορετικούς κανόνες που διέπουν τη συλλογή διαδικτυακών δεδομένων και την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθιστώντας το παγκόσμιο τοπίο δύσκολο να αντιμετωπιστεί», οι δε συζητήσεις περί ΑΙ και πνευματικής ιδιοκτησίας δεν έχουν σταματήσει και το βέβαιο είναι ότι θα συνεχιστούν.
Μία ακόμη βεβαιότητα, σύμφωνα με την Paula Gortázar, είναι ότι οι βιομηχανίες που αφορούν στην καλλιτεχνική δημιουργία «δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν χωρίς την πρωτότυπη συμβολή των δημιουργών». Συνεπώς, τα έργα των δημιουργών, η τέχνη, είναι η βάση τους,
Τι μέλλει γενέσθαι;
Τι αναμένεται επομένως, ευρύτερα, περί ΑΙ και τέχνης; Ανακαλώ μέρος της τοποθέτησης του επικεφαλής της έδρας UNESCO για το μέλλον και πρόεδρου του MOMus, Επαμεινώνδα Χριστοφιλόπουλου, κατά τη συζήτηση «Η Τεχνητή Νοημοσύνη στις Τέχνες και στον Κινηματογράφο: Μία εκδήλωση της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών», που είχε πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο του 65ου Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (31/10-10/11 2024).
«Το μέλλον εξελίσσεται με τρόπο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε και αρκούμαστε σε σενάρια». Ειδικότερα, «αυτό που βιώνουμε τώρα με την ΑΙ βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο. Το σίγουρο είναι ότι θα μεταμορφώσει όλες τις πτυχές της ζωής μας και γι’ αυτό, το να εστιάσουμε πώς θα αλλάξει η τεχνολογία τον κινηματογράφο αποτελεί μία μόνο διάσταση· θα πρέπει να δούμε πώς θ’ αλλάξει ευρύτερα ο κόσμος που θα ζούμε, ο τρόπος που θα θέλουμε να διασκεδάσουμε, να ταξιδέψουμε». Όλα αυτά θα έχουν κατόπιν «επίπτωση στον τρόπο με τον οποίο θα βιώνουμε την εμπειρία του κινηματογράφου» (βλ. περισσότερα στο σημείωμα «Τι μέλλει γενέσθαι σε σινεμά και Τεχνητή Νοημοσύνη;»).
Συνεπώς, το πώς επιδρά η Τεχνητή Νοημοσύνη στην τέχνη ή πώς θα επιδράσει εξαρτάται άρρηκτα από τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιείται. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι η μη πλήρης χαρτογράφηση αυτής της σύμπραξης υποδηλώνει τις αμέτρητες δυνατότητες αλλά και πιθανά λάθη που μπορούν να συμβούν εάν δεν υπάρξει ένα σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο.
Η τέχνη αποτελεί την κορωνίδα, τη μήτρα, στη συμπόρευση με την ΑΙ έχει να προσφέρει ώστε να δημιουργηθεί κάτι άλλο το οποίο αποτελεί κι αυτό ένα σενάριο. Η τέχνη δεν πρόκειται να εξαλειφθεί ούτε η ΑΙ να την αλλοιώσει, η τέχνη συνεχίζει και θα συνεχίζει να υπάρχει λόγω του απαράμιλλου χαρακτήρα της και χάριν της ανθρώπινης ψυχής.
Η φωτογραφία δημιουργήθηκε με σύστημα ΑΙ. Πηγή φωτ.: Shutterstock
Όσο για το masterclass «AI and ART EXPERIENCE powered by TELEKOM», με θέμα «Η επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στην τέχνη», συμμετείχαν η εικαστική καλλιτέχνις, καθηγήτρια στο UCLA και δημιουργός της εγκατάστασης «LAUREN: Anyone Home?», Λόρεν Λι ΜακΚάρθι, η ηθοποιός Στεφανία Γουλιώτη, ο πολυμεσικός καλλιτέχνης Γιώργος Δρίβας και ο τραγουδοποιός Κωστής Μαραβέγιας, οι οποίοι ανέλυσαν τις δυνατότητες και τις προκλήσεις που παρουσιάζει η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) στην τέχνη, σε μια συζήτηση που συντόνισε ο Γιάννης Σταματέλλος, ιδρυτής και πρόεδρος του Ινστιτούτου Φιλοσοφίας και Τεχνολογίας.
@Νεκταρία Μαραγιάννη
Διαθέσιμη, από το ηλεκτρονικό κατάστημα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είναι η αφιερωματική έκδοση «ΑΙ, Μια αναπόδραστη νοημοσύνη» στην οποία επιχειρείται μια τομογραφία των διαφορετικών τύπων λόγου γύρω και πέρα από την Τεχνητή Νοημοσύνη, καθώς και μια κάτοψη της κεντρικής αφιέρωσης του 27ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Περισσότερες εκδόσεις και αντικείμενα σχετικά με το φεστιβάλ, εδώ.
Η κεντρική φωτογραφία του παρόντος σημειώματος δημιουργήθηκε με σύστημα ΑΙ. Πηγή φωτ.: Shutterstock
