Το παρελθόν προσδιορίζει το παρόν και αυτό με τη σειρά του προδιαγράφει το μέλλον. Μπορούμε να «διαβάσουμε» το παρελθόν αλλά και το παρόν όταν αυτό επίσης έστω λίγο παρέλθει από χρόνο ενεστώτα, ενώ το μέλλον μας κλείνει το μάτι προ(σ)καλώντας μας να αφεθούμε σε εξιστόρηση σεναρίων, πιθανοτήτων που αντλούν μία κάποια βάση στο παρόν. Με γνώμονα τις αμέτρητες δυνατότητες της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) τίθεται, αναφορικά με τον κινηματογράφο, το ερώτημα για την αναδιαμόρφωση νέου οπτικοακουστικού πεδίου και την ψυχή της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Μόνο που τυχόν απάντηση δεν μπορεί να αφορά μεμονωμένο πεδίο, ειδεμή σχετικά με την Τεχνητή Νοημοσύνη που αποτελεί τεχνολογία γενικού σκοπού – αλλάζει, δηλαδή, τα πάντα στη ζωή.
«Το μέλλον εξελίσσεται με τρόπο που δεν μπορούμε να προβλέψουμε και αρκούμαστε σε σενάρια». Ειδικότερα, «αυτό που βιώνουμε τώρα με την ΑΙ βρίσκεται σε πολύ αρχικό στάδιο. Το σίγουρο είναι ότι θα μεταμορφώσει όλες τις πτυχές της ζωής μας και γι’ αυτό, το να εστιάσουμε πώς θα αλλάξει η τεχνολογία τον κινηματογράφο αποτελεί μία μόνο διάσταση· θα πρέπει να δούμε πώς θ’ αλλάξει ευρύτερα ο κόσμος που θα ζούμε, ο τρόπος που θα θέλουμε να διασκεδάσουμε, να ταξιδέψουμε». Όλα αυτά θα έχουν κατόπιν «επίπτωση στον τρόπο με τον οποίο θα βιώνουμε την εμπειρία του κινηματογράφου», υπογραμμίζει ο επικεφαλής της έδρας UNESCO για το μέλλον και πρόεδρος του MOMus, Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, κατά την τοποθέτησή του στη συζήτηση «Η Τεχνητή Νοημοσύνη στις Τέχνες και στον Κινηματογράφο: Μία εκδήλωση της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών».
Στα προαναφερθέντα έρχονται να προστεθούν οι άλλες τεχνολογίες που θα εξελιχθούν ταυτόχρονα και χέρι - χέρι με την ΑΙ θα επηρεάσουν το μέλλον, όπως οι κβαντικοί Η/Υ, νέες τεχνολογίες ρομποτικής αλλά και φαινόμενα όπως η κλιματική κρίση ή πώς θα είναι η ζωή στην πόλη. Αυτά, από κοινού με άλλες εξελίξεις, πρόκειται να επηρεάσουν την κοινωνία και τον κινηματογράφο. Ειδεμή για τις καινοτομίες στον κινηματογράφο με τη χρήση της ΑΙ, σήμερα, αποτελούν μόλις τα πρώτα λίγα σημάδια, με αναμένοντα «τη χρήση εργαλείων σε μεγάλο βαθμό για συγγραφή σεναρίων, ψηφιακούς ηθοποιούς για οποιαδήποτε μεγάλη εξέλιξη που θα βιώνουμε στο μέλλον» όπως ο κ. Χριστοφιλόπουλος αναφέρει, εστιάζοντας στην οθόνη.
Προς αποστροφή της οθόνης;
«Αυτή τη στιγμή η ζωή μας είναι μία οθόνη είτε αυτή είναι το κινητό είτε η τηλεόραση, καθώς ο κινηματογράφος έχει περάσει σε δεύτερη μοίρα. Ο χρόνος που μοιραζόμαστε σε μία οθόνη πιθανόν να οδηγήσει σε αντίστροφη τάση», διευκρινίζει ο κ. Χριστοφιλόπουλος και ξετυλίγει το σκεπτικό του: «πιθανόν ο κόσμος και η νέα γενιά Ζ, οι νέες γενιές να θέλουν να βρουν περισσότερη ησυχία από την οθόνη και να την περιορίσουν στα απολύτως απαραίτητα. Αυτό, θα μπορούσε να είναι ένα καινούργιο σενάριο για να γεννηθεί ξανά ο κινηματογράφος, καθώς οι streaming υπηρεσίες ενδεχομένως να μην έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον διότι ο κόσμος θα προσπαθήσει ν’ απελευθερωθεί από αυτή την κατάσταση».
Πηγή: Shutterstock
Στο παραπάνω σενάριο έρχεται να προστεθεί ένα διαμετρικώς αντίθετο. Ενδέχεται, στον κινηματογράφο, στο μέλλον, να ενσωματωθεί περαιτέρω η επαυξημένη πραγματικότητα (Augmented reality) και να υπάρξουν περιπτώσεις όπου «ο θεατής θα γίνεται μέρος της ταινίας μέσα από νέου τύπου metaverse εξελιγμένα περιβάλλοντα τα οποία με τη σειρά τους θα δίνουν μεγαλύτερη εμβυθιστική εμπειρία».
Ενδέχεται, δε, αναφέρει ο κ. Χριστοφιλόπουλος, «να υπάρξουν ταινίες οι οποίες θα εμφανίζουν να διαλέξεις ''ναι'' ή ''όχι'' για το πώς θα εξελιχθεί μια κατάσταση, όπως και συστήματα που θα διαβάζουν τις αντιδράσεις του εγκεφάλου καθώς παρακολουθεί την ταινία». Αναμφίβολα, θέματα ηθικής δεν ηδύνατο να εκλείπουν. Με τα ερωτήματα που τίθενται να αφορούν – μεταξύ άλλων – ποιος έχει την πνευματική κατοχή σε ζητήματα ΑΙ, ποιος σε περίπτωση που το σενάριο έχει αναπτυχθεί με ΑΙ ή με ελάχιστη εμπλοκή ανθρώπων, καθώς και το πώς μπορούμε να διασφαλίσουμε θέματα πολιτισμικής ισορροπίας.
Ο Η/Υ προέκταση του εαυτού μας
Ο παραπάνω μεσότιτλος δεν έχει κυριολεκτική σημασία ως προς την εικόνα, αν και με παραπέμπει σε ένα από τα έργα του κυπριακής καταγωγής καλλιτέχνη Stelarc, ο οποίος είχε προσθέσει στο ένα του χέρι ένα επιπλέον – ρομποτικό – χέρι για να σχολιάσει την ενσωμάτωση της τεχνολογίας στη ζωή μας.
Η σημασία του μεσότιτλου έχει στην προκειμένη περίπτωση να κάνει με το σκεπτικό και τις δυνατότητες, καθώς «ο Η/Υ είναι σαν μαθητής που εμείς τον εκπαιδεύουμε να μαθαίνει από εμάς και από εκεί και πέρα ακολουθεί έναν δικό του ανεξάρτητο δρόμο. Οι υπολογιστές μιμούνται τον τρόπο σκέψης» που οι άνθρωποι του έχουν σε τεχνολογική μορφή ενσωματώσει, «συνεπώς, οι άνθρωποι φέρουν την αποκλειστική ευθύνη για το πώς θα χρησιμοποιήσουν εργαλεία Τεχνητής Νοημοσύνης». Εάν δηλαδή θα χρησιμοποιηθούν ποιοτικά ή για να υποκαταστήσουν τον άνθρωπο και θα τα κάνουν όλα οι υπολογιστές, με αποτέλεσμα να γίνει (σ.σ ο άνθρωπος) ράθυμος και νωχελικός, όπως καταθέτει, στο πλαίσιο της συζήτησης, ο σκηνοθέτης και διδάκτωρ Πληροφορικής Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αλέξανδρος Κωστόπουλος.
«Όλα όσα παράγονται με τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης εκφράζουν αυτό που λέμε συλλογικό συνειδητό και ασυνείδητο», αναφέρει και επεξηγεί: «ο υπολογιστής δεν είναι ένα ξένο πράγμα που ήρθε απειλητικά να πάρει τη θέση μας, είναι μια προέκταση των ίδιων μας των εαυτών, μιας και από το ίδιο το ανθρώπινο σύστημα παίρνει πληροφορίες και τροφοδοτείται». Αρκεί ένα παράδειγμα, όπως η συγγραφή σεναρίου μίας σειράς ή ταινίας. Για τη δημιουργία του, κατατίθεται μία ιδέα ή περιγραφή και το αποτέλεσμα έρχεται από την επεξεργασία όλης της συγγραφικής δημιουργίας που έχει υπάρξει και αποτελεί βάση δεδομένων για τον υπολογιστή. Κατόπιν, το σενάριο διαμορφώνεται βάσει καθοδηγήσεων του προσώπου που έθεσε το ερώτημα στον υπολογιστή. Απόρροια, όλα τα πιθανά σενάρια που θα μπορούσαμε ή μη να φανταστούμε.
Πηγή: Shutterstock
Διευκρινίζεται ότι η ΑΙ, ως προέκταση του εαυτού μας, μιμείται επίσης ελαττώματα και μπορεί να αναπαράγει προκαταλήψεις. Γι’ αυτό και οφείλει επίσης να γίνει σαφές, ότι ο ρόλος της τεχνολογίας δεν είναι να υποκαθιστά την τέχνη, αλλά να λειτουργεί «ως διευκολυντής της. Η τέχνη από μόνη της είναι ανθρωποπαγής κατασκευή, είναι μία κατασκευή που απευθύνεται από άνθρωπο σε άνθρωπο, και η υπέρμετρη διαμεσολάβηση μηχανημάτων θα διακόψει τον ορισμό αυτό της τέχνης και της καλλιτεχνικής επικοινωνίας», όπως τονίζει, κατά τη δική του εισήγηση, ο πρόεδρος του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων Animasyros, Βασίλης Κ. Καραμητσάνης. Αν μη τι άλλο, η τεχνολογία ΑΙ στον κινηματογράφο κινουμένων σχεδίων υπάρχει εδώ και μία 20ετία, κι εκεί (σ.σ στα κινούμενα σχέδια) πρωταγωνιστούν ήρωες που δεν είναι άνθρωποι, αλλά χαρακτήρες, δημιουργημένοι με τεχνολογικά μοντέλα.
Επιστρέφουμε στο ότι η τεχνολογία δεν είναι υποκατάστατο της τέχνης, αλλά «αντικείμενο συλλογικής έκφρασης και διαλόγου για εμάς, για το animation και την τέχνη γενικότερα». Οτιδήποτε δημιουργείται με ΑΙ μεταπλάθεται και συζητήσεις όπως η συγκεκριμένη για την «Τεχνητή Νοημοσύνη στις Τέχνες και τον Κινηματογράφο» φωτίζουν πτυχές σε ζητήματα που απεκδύονται μανιχαϊστικού χαρακτήρα.
Το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε η συζήτηση –το 65ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης– μου δίνει το έναυσμα για τη δημιουργία ακόμη ενός σεναρίου σχετικά με την ΑΙ. Όπως την ανταπόκριση που θα είχε ένα φεστιβάλ του οποίου το πρόγραμμα προβολών θα αποτελείτο από ταινίες που έχουν δημιουργηθεί αποκλειστικά με τη χρήση της ΑΙ. Ή ένα φεστιβάλ του οποίου το πρόγραμμα, όπως τα αφιερώματα, θα γινόταν από την ΑΙ.
*H κετρική φωτογραφία του παρόντος σημειώματος δημιουργήθηκε με τη χρήση ΑΙ. Πηγή φωτ: Shutterstock
