Καταρρακτώδεις βροχές, ισχυροί άνεμοι, πυρκαγιές, ξηρασία. Όλα τα ακραία κλιματικά φαινόμενα, τα οποία πολλαπλασιάζονται τα τελευταία χρόνια, επιφέρουν μεγάλες φθορές στα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους. Μερικές φορές τα θέτουν σε κίνδυνο από τον οποίο είναι πιθανόν να μη καταφέρουν να ξεφύγουν. Αν, επί παραδείγματι, ανέβει η στάθμη της Μεσογείου, όπως γράφαμε χθες, η Δήλος κινδυνεύει να βουλιάξει!
Δεν είναι μόνο οι φτωχότερες χώρες που αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα. Ακόμα και αναπτυσσόμενες, ή πλουσιότερες, θα ζήσουν μεγάλες απώλειες. Μπροστά σε ενδεχόμενα τέτοιου καταστροφικού μεγέθους, σωπαίνει κανείς. Και το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να εύχεται και να δρα ώστε να μη συμβούν. Διεθνείς Οργανισμοί όπως η UNESCO και το Word Monuments Fund έχουν ιδρύσει παρατηρητήρια προσπαθώντας να δράσουν προληπτικά. Δεν αρκούν όμως μονάχα οι επισημάνσεις και οι συμβουλές. Πρέπει να δράσουν και οι τοπικές κυβερνήσεις.
Ιράκ
Αλλά μνημεία και αρχαίες πόλεις καταστρέφονται λόγω της ξηρασίας και των αλάτων που εμφανίζονται, άλλα αναδύονται από τους πυθμένες ποταμών, και φραγμάτων. Το Ιράκ έχει φιλοξενήσει τους αρχαιότατους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας και θεωρείται λίκνο του πολιτισμού. Τα τελευταία χρόνια, μερικά από τα αρχαιότερα κτίρια του, καταστρέφονται από την κλιματική αλλαγή, καθώς οι αυξανόμενες συγκεντρώσεις αλάτων καταστρέφουν τα τούβλα από λάσπη και οι συχνότερες αμμοθύελλες διαβρώνουν τα αρχαία οικοδομήματα.
Η θρυλική Βαβυλώνα κινδυνεύει τόσο ώστε οι επιστήμονες να φοβούνται: «θα μείνουν κενά στη γνώση μας για την ανθρώπινη εξέλιξη, την ανάπτυξη των πρώιμων πόλεων, τη διαχείριση των αυτοκρατοριών και τις δυναμικές αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της ισλαμικής εποχής», εξηγεί η Augusta McMahon, καθηγήτρια Μεσοποταμιακής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Cambridge.
Η Μεσοποταμία, η γη ανάμεσα στους δύο ποταμούς του σημερινού Ιράκ, είναι πλούσια σε αλάτι που υπάρχει φυσικά στο έδαφος και στα υπόγεια ύδατα. Στη Βαβυλώνα, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της Unesco, μια κρούστα αλάτων επικαλύπτει τούβλα λάσπης 2.600 ετών. Στον ναό της Ishtar, της Σουμεριανής θεάς του έρωτα και του πολέμου, η βάση των τοίχων καταρρέει. Το αλάτι συσσωρεύται και κρυσταλλώνει, ραγίζοντας τα τούβλα και προκαλώντας τη διάσπασή τους.
Άλλες τοποθεσίες που έχουν πληγεί είναι η Σαμάρα, η πρωτεύουσα της ισλαμικής εποχής με τον σπειροειδή μιναρέ της που διαβρώνεται από τις αμμοθύελλες και η Ουμ αλ-Ακαρίμπ με τον Λευκό Ναό, το παλάτι και το νεκροταφείο της που καταπίνονται από την έρημο.
Και ενώ η χώρα παλεύει με τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων δεκαετιών λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων και κακής διαχείρισης πόρων, οι κοινότητες που εξαρτώνται από τους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη έχουν μείνει χωρίς το νερό που χρειάζονται για να επιβιώσουν. Έτσι, οι αρχές αποστράγγισαν μέρος του ταμιευτήρα του φράγματος της Μοσούλης τον Ιανουάριο, για να αποτρέψουν την ξήρανση των καλλιεργειών.
Όπως αποδεικνύεται, η απόφαση επηρέασε περισσότερα από τις καλλιέργειες. Από αυτή την αποξηραμένη περιοχή, αναδύθηκε μια αρχαία πόλη. Οι αρχαιολόγοι είχαν λίγες μόνο μέρες στη διάθεσή τους πριν επανέλθουν τα νερά. Χαρτογράφησαν με επιτυχία αυτό που πιστεύουν ότι ήταν μια σημαντική πόλη στην Αυτοκρατορία Mittani που χτίστηκε 3.400 χρόνια πριν.
Οι άνθρωποι στην περιοχή γνώριζαν ότι η πόλη ήταν εκεί όταν δημιουργήθηκε το φράγμα τη δεκαετία του 1980, αλλά τα κτίρια και τα αντικείμενα που επέζησαν από την καταστροφή της πόλης σε έναν σεισμό γύρω στο 1350 π.Χ. δεν είχαν ποτέ ερευνηθεί πλήρως, αναφέρει ο Patrick Pester στο Live Science .
Τμήματα της πόλης εμφανίστηκαν για πρώτη φορά από τα βάθη κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης ξηρασίας το 2018, σύμφωνα με τον Jason Daley του περιοδικού Smithsonian. Κατά τη διάρκεια του ολύ σύντομου διαστήματος που είχαν στη διάθεσή τους, οι ερευνητές μπόρεσαν να εξερευνήσουν ένα χαμένο παλάτι με τεράστιους τοίχους ύψους επτά μέτρων, και πάχους περίπου δύο. Ανακάλυψαν «υπολείμματα τοιχογραφιών σε ζωηρές αποχρώσεις του κόκκινου και του μπλε». Ωστόσο, τελικά δεν είχαν αρκετό χρόνο για να χαρτογραφήσουν επαρκώς την πόλη πριν επιστρέψουν τα νερά.
Έτσι, όταν η ξηρασία εμφανίστηκε ξανά φέτος, μια ερευνητική ομάδα συγκεντρώθηκε και πήγε βιαστικά στην τοποθεσία, σύμφωνα με δήλωση του Πανεπιστημίου του Tübingen. Οι ερευνητές έλαβαν χρηματοδότηση μέσω του Πανεπιστημίου του Φράιμπουργκ για να εξετάσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την πόλη προτού ξαναβυθιστεί.
Κάστρο Χερστ
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είναι η κύρια ανησυχία για το Κάστρο Hurst στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς η διάβρωση έχει ήδη προκαλέσει την κατάρρευση μεγάλου μέρους του τείχους του. Χτισμένο το 1544 με εντολή του βασιλιά Ερρίκου Η', το Κάστρο Hurst είναι ένα ιστορικό οχυρό πυροβολικού στη νότια ακτή της Αγγλίας. Παρέμεινε σε στρατιωτική χρήση μέχρι και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Oι διαχειριστές του χώρου επισημαίνουν ότι η στάθμη της θάλασσας προβλέπεται να ανέβει έως και 5 πόδια (1,5 m) τα επόμενα 100 χρόνια, καθιστώντας την αλλαγή και την απώλεια αναπόφευκτες. Αυτό είναι ένα μόνο από τα κάστρα που κινδυνεύουν σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Μπαγκλαντές
Καθώς βρίσκονται στο Δέλτα του Γάγγη, τα μνημεία του Bagerhat έχουν επηρεαστεί εδώ και καιρό από πλημμύρες. Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980, η UNESCO υποστήριξε την εφαρμογή λύσεων που περιελάμβαναν την εγκατάσταση στρώσεων ανθεκτικών στην υγρασία κοντά στη βάση των τοίχων των τζαμιών.
Σήμερα, το Μπαγκλαντές κατατάσσεται μεταξύ των χωρών που έχουν πληγεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή τις τελευταίες δύο δεκαετίες, παρά το γεγονός ότι συνέβαλε σε ένα απλό κλάσμα των συνολικών εκπομπών άνθρακα στον κόσμο. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι συχνότεροι κυκλώνες στον Κόλπο της Βεγγάλης αποτελούν σαφή απειλή, ενώ η πληθυσμιακή αύξηση και η γεωργική επέκταση έχουν μειώσει τη ροή του νερού στο ποτάμι, αυξάνοντας την αλατότητα των υπόγειων υδάτων.
Στην Αφρική
Η Πόρτα Χωρίς Επιστροφή (Door of No Return) έχει απομειώσεις. Το πέτρινο πλαίσιο σε απόχρωση σκουριάς διαβρώθηκε από τα αλυσοδεμένα πόδια που μεταφέρονταν μέσα από αυτήν στα πλοία που περίμεναν. Από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, το νησί Gorée της Σενεγάλης ήταν ένα σημείο εκκίνησης για μερικά από τα εκατομμύρια που υπέφεραν από το δουλεμπόριο του Ατλαντικού. Μέσα στο Door of No Return βρίσκονται οι στριμωγμένες συνοικίες του διαβόητου Οίκου των Σκλάβων - έξω, τα λιθόστρωτα δρομάκια οδηγούν ακόμα στα κομψά γαλλικά αποικιακά κτίρια που στέγαζαν τους σκλάβους και τους ελεύθερους Ευρωπαίους.
Βρίσκεται ακριβώς έξω από την ακτή της πρωτεύουσας της Σενεγάλης, Ντακάρ, το νησί Gorée είναι μικρό—με μόλις 28 εκτάρια, έχει περίπου το μέγεθος 28 γηπέδων μπέιζμπολ. Το House of Slaves είναι μια υπενθύμιση της ευθραυστότητας της ελευθερίας μας, λέει ο Eloi Coly, ο επικεφαλής επιμελητής του μνημείου
Αλλά αυτός το ζωτικής σημασίας μνημείο κληρονομιάς και τα μαθήματα που μεταφέρει θα κινδυνεύσουν σύντομα από την κλιματική αλλαγή. Σε μια πρόσφατη μελέτη , οι επιστήμονες αξιολόγησαν την ευπάθεια 284 τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς κατά μήκος της ακτογραμμής μήκους 300.000 χιλιομέτρων της Αφρικής. Οι τοποθεσίες, συμπεριλαμβανομένου του νησιού Gorée, περιέχουν αναντικατάστατα πολιτιστικά, οικολογικά, ιστορικά, κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά.
Η μελέτη - μια από τις λίγες που μετράει τον κλιματικό κίνδυνο για τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς σε ολόκληρη την Αφρική - δείχνει ότι τουλάχιστον 56 από τις περιοχές που αξιολογήθηκαν κινδυνεύουν ήδη από ακραία παράκτια φαινόμενα όπως πλημμύρες και διάβρωση, αριθμός που θα τριπλασιαστεί σε σχεδόν 200 το έτος 2100.
«Ο κίνδυνος της κλιματικής αλλαγής για την κληρονομιά βρίσκεται στο κατώφλι μας», λέει ο Nicholas Simpson, ερευνητής του κλίματος στο Πανεπιστήμιο του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική. "Είναι κοντά στο μέλλον."
Ο Simpson ξεκίνησε την εργασία όταν, ως κύριος συγγραφέας του κεφαλαίου Αφρική στην Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, παρατήρησε ένα ανησυχητικό κενό στα επιστημονικά δεδομένα. «Ήμασταν λίγο σοκαρισμένοι που δεν υπήρχε ποσοτική αξιολόγηση του κλιματικού κινδύνου για την αφρικανική κληρονομιά και τα συστήματα γνώσης των ιθαγενών», λέει.
Για να διορθώσουν το πρόβλημα, ο Simpson και οι συνεργάτες του ανέλυσαν τον κλιματικό κίνδυνο για τις παράκτιες αφρικανικές τοποθεσίες κληρονομιάς που αναγνωρίζονται ή εξετάζονται προς προστασία από το Κέντρο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και τη Σύμβαση Ramsar για τους Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας.
Το φάσμα των τοποθεσιών πολιτιστικής κληρονομιάς που ήδη κινδυνεύουν είναι τόσο ποικίλο όσο και η ίδια η Αφρική. Περιλαμβάνουν τα εμβληματικά ερείπια της Τιπάσα στην Αλγερία. Κάποτε ένα πανίσχυρο παράκτιο λιμάνι εμπορίου, η τοποθεσία φιλοξενούσε διαφορετικά κύματα αποικισμού από περίπου 2.600 έως 1.400 χρόνια πριν.
Μια άλλη είναι η Ζώνη Αρχαιολογικών Χώρων του Βόρειου Σινά στην Αίγυπτο. Η παράκτια λωρίδα ήταν ο δρόμος για τις στρατιωτικές αποστολές των Αιγυπτίων Φαραώ στη Χαναάν και την Ασία και χρησιμοποιήθηκε από εισβολείς Πέρσες, Έλληνες και Ρωμαίους. Ο χώρος συνέδεε την Αίγυπτο και τη Χαναάν.
Περιλαμβάνεται επίσης η Ατόλη Aldabra στις Σεϋχέλλες —μία από τις μεγαλύτερες ατόλες στον κόσμο— και το Δέλτα του Σαλούμ, μια άλλη τοποθεσία της Σενεγάλης που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς για τον ιδιαίτερο παράκτιο τρόπο ζωής που αναπτύχθηκε εκεί, για τουλάχιστον 2.000 χρόνια, σε συνέργεια με το εύθραυστο φυσικό περιβάλλον.
Ο David Stehl, ο ειδικός του προγράμματος για τη Μονάδα Αφρικής της UNESCO, λέει ότι οι κίνδυνοι για τοποθεσίες πολιτιστικής κληρονομιάς περιλαμβάνουν πολλαπλούς καιρικούς κινδύνους και πυρκαγιά, καθώς και αλλαγές στην δομημένη υποδομή και στο περιβάλλον. .
Σε σύγκριση με ορισμένες από τις άλλες τοποθεσίες που αξιολογήθηκαν στη μελέτη, το Island of Gorée's House of Slaves κινδυνεύει λιγότερο από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας και τη διάβρωση. Αλλά παραμένει σε κίνδυνο, λέει ο Coly, ο επιμελητής του ιστότοπου. Έχουν ήδη ληφθεί μέτρα για την προστασία της τοποθεσίας από τη συνεχιζόμενη απώλεια της ακτογραμμής, ενώ έχουν προγραμματιστεί περισσότερα ως μέρος του Προγράμματος Διαχείρισης Παράκτιων Περιοχών της Δυτικής Αφρικής.
Αλλη τοποθεσία που αντιμετωπίζει κινδύνους είναι το Nuri στο Σουδάν, με πυραμίδες και άλλα ταφικά μνημεία, τα αρχαιότερα από τα οποία χρονολογούνται από τον όγδοο αιώνα π.Χ. Το Nuri βρίσκεται στην κοιλάδα του Νείλου και οι υπόγειοι θάλαμοι του είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε πλημμύρες καθώς ο υδροφόρος ορίζοντας ανεβαίνει ως απάντηση στην κλιματική αλλαγή και τα κακώς σχεδιασμένα φράγματα.
Η τοποθεσία είναι έτοιμη να προσελκύσει επισκέπτες καθώς περισσότεροι ξένοι τουρίστες ταξιδεύουν στο Σουδάν, αλλά οι πυραμίδες χρειάζονται επειγόντως προστασία για να διασφαλιστεί η επιβίωσή τους. Η άμμος σε συνδυασμό με τους ανέμους, διαβρώνει αργά τις επιφάνειες ψαμμίτη τους, ειδικά εκείνες που είναι πιο εκτεθειμένες. Η άνοδος των υπόγειων υδάτων στο Nuri έχει κατακλύσει τους θαλάμους ταφικών σκαφών σε βράχο που βρίσκονται κάτω από τις πυραμίδες από ψαμμίτη. Η αύξηση του υδροφόρου ορίζοντα είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, που επηρεάζεται από φυσικές και ανθρώπινες δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της άρδευσης για τη γεωργία. Η προοπτική να καλλιεργηθεί περισσότερη γη στο εγγύς μέλλον λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγή τροφίμων είναι ακόμη πιο ανησυχητική.
