Η ματιά μας πέφτει ευθύς στις μεγάλων διαστάσεων εκτυπώσεις μίας στιγμής παρμένης από την Ελλάδα των τελών του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Μόνο που η στιγμή – όπως διαφαίνεται στην παρακάτω φωτογραφία – δεν είναι σε όλες τις εκτυπώσεις αποτυπωμένη το ίδιο. Άλλοτε τονίζονται οι ανθρώπινες φιγούρες, άλλοτε οι κίονες πίσω τους. Καθώς, το πώς βλέπουμε μία φωτογραφία μας το προσδιορίζει και το μέσο με το οποίο τη «διαβάζουμε», εν προκειμένω η στερεοσκοπία, μία από τις πρώτες μεθόδους αποτύπωσης της πραγματικότητας και ο «πρόδρομος» της τρισδιάστατης εικόνας (3D).
Λήψη της έκθεσης «Στερεοσκοπία» @Νεκταρία Μαραγιάννη
Ο λόγος για την έκθεση «Στερεοσκοπία» που παρουσιάζεται στο MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σε συνδιοργάνωση με το Μουσείο Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής», εισάγοντάς μας και πρακτικά στη στερεοσκοπία ως μέθοδο λήψης και εμφάνισης της φωτογραφίας. Μπροστά από τις μεγάλων διαστάσεων εκτυπώσεις ειδική συσκευή «προσκαλεί» το κοινό να καθίσει, να τοποθετήσει τις στερεοσκοπικές εκτυπώσεις και να «δει» όπως έβλεπαν τότε. Σε αυτό το «ταξίδι» συμβάλουν νοητά και τα στερεοσκοπικά μηχανήματα που βρίσκονται εντός προθηκών, δίπλα στις εκτυπώσεις, όπως παρατηρούμε στην παραπάνω φωτογραφία.
Οι στερεογραφικές εκτυπώσεις, τα λεγόμενα στερεογραφήματα, αποτελούνται από δύο εικόνες τοποθετημένες η μία δίπλα στην άλλη σε απόσταση 6-7 εκατοστών ανάμεσά τους που αντιστοιχεί περίπου στην απόσταση των ματιών, με κάθε μία εικόνα να αναπαριστά στην πραγματικότητα αυτό που θα έβλεπε το αντίστοιχο μάτι. Η ορθή θέαση απαιτεί τη χρήση ειδικής συσκευής γνωστής ως στερεοσκόπιο, μέσω του οποίου το ζεύγος των φωτογραφιών συγκλίνει σε μια ενιαία τρισδιάστατη εικόνα.
Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης/Thessaloniki Museum of Photography
Χρησιμοποιώντας τη συσκευή, το βλέμμα μας παρατηρεί έναν χωρικό να διασχίζει τη γέφυρα της διώρυγας της Κορίνθου (1900), τον Ναό του Δία στη Νεμέα (1900), εύζωνα να αναπαύεται σε σκόρπια αρχιτεκτονικά μέλη ανασκαφών και καθαρισμών εντός της Ακρόπολης, με φόντο τη νότια πλευρά του Ερεχθείου (1897), την Κέρκυρα και το λιμάνι της από το Παλαιό Φρούριο (1897) καθώς και άλλες στιγμές που αντιστοιχούν σε μία πιο ρεαλιστική γνωριμία του τόπου, των ανθρώπων και του πολιτισμού μας. Μεταξύ αυτών, ηθογραφικές σκηνές, γυμνό, αστροφωτογραφία, αποτυπώσεις σημαντικών τοπόσημων και φυτών, τουριστικά για την εποχή θέματα, ακόμη και αεροφωτογραφίες για αναγνωριστικούς στρατιωτικούς λόγους.
Από την περιήγηση στην έκθεση γίνεται γνωστό ότι με τη νέα τεχνική οι φωτογράφοι κλήθηκαν επίσης να αποτυπώσουν ιστορικά γεγονότα όπως ο «ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897» ή οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αθήνα το 1896. Προσάρμοσαν δηλαδή τις θεματικές τους για να αποτυπώσουν ιστορικές στιγμές αποδεικνύοντας ότι η φωτογραφική τέχνη αποτελεί το κομβικό σημείο όπου ο φωτογραφικός χρόνος συναντά τον ιστορικό.
Κόσμος εισέρχεται στο ανακαινισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο για τον εορτασμό της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, 1896, φωτογραφία ζελατίνης, (Underwood & Underwood, εκδ. Keystone View Company). Πηγή φωτ.: MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας
Στην Ελλάδα, η στερεοσκοπική φωτογραφία αποτυπώνει την ιδεολογία της εποχής στην οποία άκμασε, δηλαδή αυτή των τελών του 19ου αι και των αρχών του 20ου αιώνα. Συνεπώς, τα στοιχεία που συνθέτουν ιδεολογικά τη στερεοσκοπική δραστηριότητα των ξένων φωτογράφων αλλά και των Eλλήνων που τους ακολούθησαν είναι η αρχαιολατρία, ο νεοκλασικισμός αλλά και το ενδιαφέρον για την κοινωνική ζωή του νεοέλληνα.
Ενταγμένες σε κάθε θεματική, οι στιγμές απαθανατίζονται επιμελώς, καθώς στη στερεοσκοπία το στήσιμο του κάδρου προάγεται σε τέχνη, αυτή της σκηνοθεσίας. Η αναγκαιότητα απόδοσης της αίσθησης του βάθους και των τριών διαστάσεων οδηγούσε τον φωτογράφο στη δημιουργία τριών επιπέδων λήψης. Παρατηρούμε ότι, σε πρώτο πλάνο συνήθως τοποθετούνταν το ανθρώπινο στοιχείο, σε δεύτερο το μνημείο - θέμα καλλιτεχνικής αποτύπωσης, και στο τρίτο επίπεδο η φύση (βουνό, θάλασσα κλπ). Έτσι, αποδιδόταν με μεγαλύτερη σαφήνεια το θέμα και συνάμα τονιζόταν η αίσθηση του βάθους.
Άποψη της πόλης της Θεσσαλονίκης από την περιοχή του Τριγωνίου, Άνω Πόλη, 1900, αργυροτυπία, (Paul Zepdji, έκδ.Underwood & Underwood). Πηγή φωτ.: MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας
Χρονικά, ως νέα εφεύρεση, η στερεοσκοπική μέθοδος εντοπίζεται το 1841 στην Αγγλία και από το 1850 και έπειτα εξαπλώνεται πολύ γρήγορα, αρχικά στη Γαλλία και στη συνέχεια σε ολόκληρη την Ευρώπη και την Αμερική. Η νέα αυτή μέθοδος γίνεται μόδα με φανατικούς οπαδούς, ενώ μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα οι στερεοσκοπικές φωτογραφίες αποτέλεσαν ευχάριστη απασχόληση και διασκέδαση για τα μέλη της ανερχόμενης μεσοαστικής τάξης στη Δυτική Ευρώπη. Το χαμηλό τους κόστος και η δυνατότητα αναπαραγωγής πολλών αντιτύπων τις κατέστησε ένα από τα πρώτα μαζικά μέσα που μπορεί να συγκριθεί με τις καρτ-ποστάλ που ακολούθησαν χρονικά αλλά και με την κινούμενη εικόνα στη συνέχεια.
Βασίλειος Καργόπουλος, Κοντινό πλάνο της Αγίας Σοφίας, ως τζαμί (1865, φωτογραφία αλμπουμίνας). Πηγή φωτ.: MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας
Εκθεσιακή αφήγηση
Πριν από την περιήγηση στην έκθεση, το κοινό καλείται να φορέσει γυαλιά 3D και να παρακολουθήσει ένα 3D εκπαιδευτικό βίντεο, ειδικά δημιουργημένο γι’ αυτήν, ώστε να λάβει γνώση της ιστορικής και τεχνικής αξίας της στερεοσκοπικής φωτογραφίας και να γίνει επίσης «κοινωνός» μίας οπτικής εμπειρίας που συνδέει το παρελθόν με το παρόν.
Με το πέρας της προβολής και αφότου βγάλει τα ειδικά γυαλιά καθώς αποχωρεί από το «σκοτεινό» δωμάτιο, μπορεί να περιηγηθεί στην έκθεση, να δει και πρακτικά πώς λειτουργούσε η στερεοσκοπία και να θαυμάσει πρωτότυπο υλικό καθώς και τεχνικό εξοπλισμό από την σπάνια συλλογή του Μουσείου Φωτογραφίας Δήμου Καλαμαριάς «Χρήστος Καλεμκερής».
Χωρικός διασχίζει τη γέφυρα της διώρυγας της Κορίνθου, 1900, φωτογραφία ζελατίνης (Underwood & Underwood, έκδ. Keystone View Company). Πηγή φωτ.: MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας
H έκθεση, την οποία επιμελείται η ιστορικός - μουσειολόγος Καλλιόπη Βαλτοπούλου, θα διαρκέσει έως τις 16 Φεβρουαρίου και πραγματοποιείται με την υποστήριξη του υπουργείου Πολιτισμού.
MOMus-Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α’, Προβλήτα Α’, Λιμάνι Θεσσαλονίκης. Ημέρες & ώρες λειτουργίας: Τρίτη, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο, Κυριακή: 11:00-19:00, Πέμπτη: 11:00-20:00
Κεντρική φωτ.: Συσκευή ανάγνωσης στερεογραφικής εκτύπωσης και φωτογραφία (ζελατίνης) στην οποία απαθανατίζεται χωρικός να διασχίζει τη γέφυρα της διώρυγας της Κορίνθου, το 1900 (Underwood & Underwood, έκδ. Keystone View Company). Πηγή φωτ.: Facebook/ MOMus - Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης/Thessaloniki Museum of Photography
