ανάπτυξη ενός λειτουργικού και χρηστικού πλαισίου ηθικής των ανατρεπτικών τεχνολογιών, αποτελεί σήμερα μια ολοένα και μεγαλύτερη πρόκληση για πολλά ερευνητικά έργα.
Η τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ) μετατρέπεται σταδιακά σε μια οριζόντια βασική τεχνολογία γενικής εφαρμογής. Ωστόσο, η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, την ίδια στιγμή που δημιουργεί εξαιρετικές ευκαιρίες, θέτει και φοβερές προκλήσεις.
Για τον ηθικό τρόπο που η τεχνολογία και η γνώση οφείλουν να μεταδίδονται, προκειμένου να οδηγήσουν σε ηθικά υγιή καινοτομία, μίλησε σε συνέντευξή του ο Επίκουρος Καθηγητής EKΠΑ και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ηθικής και Βιοηθικής των Θρησκειών Βασίλειος Φανάρας στο Liberal.gr και την Κέλλυ Σαουάχ-Μαραγκουδάκη.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης του Καθηγητή του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας Βασίλειου Φανάρα στο Liberal.gr
Ποια η σχέση της Τεχνητής Νοημοσύνης με την ανθρώπινη;
Η τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης ως δημιούργημα του ανθρώπου μιμείται την ανθρώπινη νοημοσύνη. Η ισχυρή Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ικανή να εμφανίζει στοιχεία ανθρώπινης νοημοσύνης και κοινής λογικής και μπορεί να θέσει τους δικούς της στόχους. Μιμείται ένα ανθρώπινο σύστημα, το οποίο διαθέτει τις γνωστικές ικανότητες και τη γενική βιωματική κατανόηση του ανθρώπινου περιβάλλοντος σε συνδυασμό με την ικανότητα επεξεργασίας των δεδομένων με πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες από το ανθρώπινο νου, δηλαδή περιέχει όχι μόνο συνείδηση της ύπαρξης και των επιλογών του, αλλά και ταχύτατη διαδικασία απόφασης. Για παράδειγμα, θα μπορούσε, θεωρητικά, ένα μηχάνημα με ισχυρή Τεχνητή Νοημοσύνη να αποτελεί το μελλοντικό δικαστή, περιέχοντας όλα τα δεδομένα του δικαίου και της νομοθεσίας με τη δυνατότητα έκδοσης δικαστικής απόφασης, δίχως όμως το ανθρώπινο συναίσθημα και τη συνείδηση, τα οποία χρειάζονται ανά περίπτωση και δικογραφία.
Σήμερα η τεχνητή νοημοσύνη συνιστά ίσως μια από τις μεγαλύτερες τάσεις στο χώρο της ψηφιακής τεχνολογίας και ολοένα εξελίσσεται ως η κυρίαρχη τεχνολογία του μέλλοντος. Ποια είναι τα οφέλη της στη σύγχρονη κοινωνία;
Θα ήθελα να επισημάνω τα οφέλη στην ιατρική διάγνωση και γενικά στις υπηρεσίες Φροντίδας της Υγείας. Για παράδειγμα, η διάγνωση του μετατραυματικού στρες μέσω της Τεχνητής Νοημοσύνης ο τερματισμός του πειράματος στο Facebook, όταν τα δύο ρομπότ άρχισαν να επικοινωνούν σε γλώσσα, την οποία δεν καταλάβαινε κανείς άλλος εκτός από αυτά, η ανακοίνωση από τους επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Cornell για τη δημιουργία μηχανών με DNA, τα οποία έστω και σε αρχική μορφή μπορούν να αναπτύσσονται και να εξελίσσονται, αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα για τα επιτεύγματα, τα οποία ανακοινώνονται καθημερινά στον τύπο και στα social media.
Επιπλέον, σε άρθρο στο «Nature» ανακοινώθηκε ότι ερευνητές δημιούργησαν μηχάνημα με αλγόριθμους ικανό να προβλέπει τη βλάβη στο νεφρό 48 ώρες πριν αυτή συμβεί, χρησιμοποιώντας μεγάλη βάση δεδομένων. Ακόμη, στις προβλέψεις του Neil Jacobstein, ειδικού στην Τεχνητή Νοημοσύνη, αναφέρονται πέντε σημαντικές εξελίξεις, οι οποίες θα συμβούν μέχρι το 2024, ανάμεσα τους και η πρόβλεψη για την έγκαιρη διάγνωση στις παθήσεις και ασθένειες, όπως από μία κοινή παιδική γρίπη ως τη μηνιγγίτιδα, αλλά και την τύφλωση εξαιτίας του διαβήτη.
Συνεπώς, στο εγγύς μέλλον οι γιατροί θα συμβουλεύονται και θα χρησιμοποιούν στην καθημερινή πρακτική τους ιατρικά μηχανήματα με Τεχνητή Νοημοσύνη, ώστε να μη χάσουν το πολύτιμο και χρήσιμο διαγνωστικό σήμα. Επιπροσθέτως, η Τεχνητή Νοημοσύνη βοηθά στην έρευνα για τη δημιουργία νέων φαρμάκων για τις παθήσεις, στην έρευνα στη Γενετική, στην τηλεϊατρική φροντίδα ασθενών και εν γένει σε όλους τους τομείς που αποσκοπούν στην φροντίδα της υγείας. Κάθε προσπάθεια, η οποία αποβλέπει στο αγαθό της υγείας του ανθρώπου, με την έγκαιρη διάγνωση, πρόληψη και θεραπεία δεν θα πρέπει να κρίνεται με βιασύνη. Αντίθετα, οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης για στρατιωτικές και πολεμικές επιχειρήσεις, για κατασκοπευτικούς ή τρομοκρατικούς σκοπούς είναι a priori προβληματικές και καταδικαστέες από ηθικής άποψης.
Ποια είναι η σχέση της Τεχνητής Νοημοσύνης και της Ηθικής;
Αυτό, λοιπόν, το οποίο συνέβη με τη βιοϊατρική τεχνολογία στις αρχές της δεκαετίας του ‘70, επαναλαμβάνεται με την Τεχνητή Νοημοσύνη και την ευρεία εφαρμογή της. Προηγούνται τα τεχνολογικά επιτεύγματα, ακολουθεί ο ηθικός σχολιασμός και έπονται οι νομοθετικές ρυθμίσεις σε εθνικό, ενωσιακό και παγκόσμιο επίπεδο.
Για τις εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης, συνήθως η συζήτηση περί ηθικής βασίζεται στη διαχείριση του λάθους, την οποία χρεώνεται ο τελικός χρήστης. Στις ιατρικές εφαρμογές, η λάθος απόφαση και η ηθική της ποιότητα είναι σημαντική, καθώς μπορεί να κοστίσει στο αγαθό της υγείας στον άνθρωπο. Η ηθική σκέψη, ο στοχασμός και ο προβληματισμός ανήκουν στον άνθρωπο και βασίζονται στα ερωτήματα από τα διλήμματα που προκύπτουν για τη λήψη της ορθής απόφασης. Το να πράξω με τον ένα τρόπο ή τον άλλο, έχει προέλθει στον ανθρώπινο νου μέσα από μία διαδικασία ερωτημάτων, τα οποία προκάλεσε το ηθικό δίλημμα. Η ηθική απόφαση στα διλήμματα λαμβάνεται βασιζόμενη στις αρχές, τις πίστεις και τις ιδεολογίες του ανθρώπου και σαφώς τον χαρακτηρίζουν ανάλογα.
Στα ηθικά διλήμματα οι άνθρωποι αντιδρούν με τη συνείδηση και το ένστικτο, αλλά οι μηχανές χρειάζονται καθορισμένες εντολές σε γλώσσα, την οποία μπορούν να κατανοήσουν. Όταν περιέχουν μεροληπτικές πληροφορίες, σχετικά με το φύλο, τη φυλή, το χρώμα ή την εθνικότητα, τότε δημιουργείται μεροληπτικός αλγόριθμος με εμφανείς κινδύνους για την πρόκληση κοινωνικών αδικιών, πρακτική η οποία θα πρέπει να αποφεύγεται.
Γιατί κρίνεται αναγκαίο η εισαγωγή της AI στις υπηρεσίες υγείας να συζητηθεί πρώτα με την Επιστήμη της Βιοηθικής;
Η Βιοηθική έχει λόγο και μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις νέες εξελίξεις για την ορθή χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης στον άνθρωπο. Από όλους τους τομείς της Εφαρμοσμένης Ηθικής, η Βιοηθική ομοιάζει με την «ψηφιακή ηθική» και σχετίζεται αναλογικά με τα ηθικά διλήμματα που αφορούν τα θέματα της Φροντίδας Υγείας.
Η επιστήμη της Βιοηθικής βασίζεται σε τέσσερις θεμελιακές αρχές, αυτές είναι:
- Η αρχή της αυτονομίας,
- Η αρχή της αγαθοεργίας,
- Η αρχή της μη προκλήσεως βλάβης και πόνου (ωφελιμότητας),
- Η αρχή της δικαιοσύνης και της ισότητας.
Οι αρχές της Βιοηθικής θα πρέπει αναλογικά να εφαρμόζονται και στο θέμα της Τεχνητής Νοημοσύνης και συνοψίζονται ως εξής:
- Η τελική λήψη απόφασης μέσω αλγορίθμων και επεξεργασίας δεδομένων διατηρεί την αυτονομία του προσώπου και την εποπτεία της διαδικασίας από τον άνθρωπο;
- Η Τεχνητή Νοημοσύνη στοχεύει στο κοινό καλό, στην ωφέλεια και την πρόοδο του ανθρώπου;
- Η ιδιωτικότητα και τα προσωπικά δεδομένα προστατεύονται και δεν προκαλείται βλάβη, ιδιαίτερα στην επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων, τα οποία αφορούν την υγεία και το ιατρικό ιστορικό του ανθρώπου;
- Υπάρχει διαφάνεια, κοινωνική δικαιοσύνη και σεβασμός στη διαφορετικότητα του ανθρώπου στη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Η επιστήμη της Θεολογίας έχει λόγο στα θέματα της Τεχνητής Νοημοσύνης;
Είναι προφανές ότι οι εξελίξεις της Τεχνητής Νοημοσύνης απασχολούν έντονα και την επιστήμη της Θεολογίας, καθώς αγγίζουν ολοένα τις πτυχές της ζωής του ανθρώπου.
Η σύγχρονη Θεολογία παρακολουθεί από κοντά τις εξελίξεις της Τετάρτης Βιομηχανικής επανάστασης και αρθρώνει θεολογικό λόγο στις εξελίξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας και Θρησκειολογίας του ΕΚΠΑ εκπονούνται ήδη τέσσερις διατριβές σχετικές με την Τεχνητή Νοημοσύνη, με επιβλέποντα καθηγητή τον γράφοντα και σύντομα θα υποβληθούν σε κρίση.
Αξιοσημείωτη είναι η συμπερίληψη μαθήματος στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών για την Τεχνητή Νοημοσύνη και διπλωματικές εργασίες εκπονούνται για τα θέματα της Τεχνοηθικής, ένας όρος, ο οποίος έχει εισβάλλει στην καθημερινή μας ζωή. Δεν είναι άλλωστε τυχαία η αλλαγή της ονομασίας της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής σε Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι συνάδελφος καθηγητής στο Τμήμα Θεολογίας ΕΚΠΑ έχει εκδώσει πρόσφατα βιβλίο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τον Άνθρωπο. (Γκρέκας π. Αρίσταρχος, Τεχνητή Νοημοσύνη και Άνθρωπος, Ορθόδοξη Θεολογική Προσέγγιση, Αθήνα 2022.
