Τις προσδοκίες του Συλλόγου Ιδιωτικών Σχολείων από την επόμενη ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, παρουσιάζει ο Παναγιώτης Καράμαλης, παρουσιάζοντας την αυτονομία των σχολικών μονάδων και την γονεϊκή επιλογή ως σημαντικότερα στοιχήματα της επόμενης τετραετίας.
Διαψεύδοντας τον μύθο ότι τα ιδιωτικά σχολεία πριμοδοτούν βαθμολογικά τους μαθητές, διευκρινίζει ότι οι γονείς σήμερα αναζητούν ένα περιβάλλον στο οποίο το παιδί θα μπορέσει να αναπτύξει τις δεξιότητές του και θα ανοίξει τα φτερά του είτε προς τα ελληνικά είτε προς τα ξένα εκπαιδευτικά ιδρύματα.
Σύμφωνα με τον κ. Καράμαλη το εκπαιδευτικό voucher είναι ένα μέτρο που δεν μπορεί να εφαρμοστεί τώρα στην ελληνική πραγματικότητα, γιατί θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη κρατική παρεμβατικότητα στις σχολικές μονάδες. Προτείνει ωστόσο το «αντίστροφο κουπόνι», δηλαδή την παροχή φορολογικών κινήτρων στους γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία, με το σκεπτικό ότι απαλλάσσουν την κρατική εκπαίδευση από το κόστος που προκαλεί κάθε μαθητής ως μονάδα.
Όσον αφορά τα ιδιωτικά πανεπιστήμια εκτιμά ότι «αν δεν υπήρχε και το συνταγματικό εμπόδιο του άρθρου 16, θα μπορούσε η ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση να γίνει ένας πολύ δυνατός τομέας στην Ελλάδα».
« Όπως έχουμε αυτή τη στιγμή στην πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση κρατικά σχολεία που γίνονται πολύ καλύτερα, λόγω της ύπαρξης των ιδιωτικών, με τον ίδιο τρόπο και τα κρατικά πανεπιστήμια θα γινόταν και τα ίδια καλύτερα», υπογραμμίζει.
Συνέντευξη στον Δημήτρη Σακκά
Ποιος ο ρόλος των ιδιωτικών σχολείων στην Παιδεία και την κοινωνία σήμερα;
Τα ιδιωτικά σχολεία καλύπτουν το 5% του μαθητικού πληθυσμού σήμερα, ένα ποσοστό που υστερεί σημαντικά σε σχέση με άλλες χώρες, και θα μπορούσε να είναι πολύ υψηλότερο, στο 15% ή 20%. Ένας σημαντικός λόγος για αυτή την υστέρηση είναι ότι τα ιδιωτικά σχολεία λειτουργούσαν για πάρα πολλά χρόνια κάτω από ασφυκτικό κρατικό εναγκαλισμό. Μόλις τα τελευταία χρόνια, και κυρίως το 2020, μια χρονιά ορόσημο για την ιδιωτική εκπαίδευση, έγιναν βήματα μπροστά σε αυτόν τον τομέα και οι ιδιωτικές σχολικές μονάδες απολαμβάνουν αυτονομία που παλαιότερα δεν είχαν.
Τα ιδιωτικά σχολεία είναι χώροι που για δεκαετίες αποτέλεσαν την ατμομηχανή της εκπαίδευσης, καθώς σε αυτά εφαρμόζονταν οι καινοτομίες που αργότερα θα γίνονταν κατάκτηση του συνόλου του εκπαιδευτικού συστήματος. Καινοτομίες όπως η ρομποτική, η πληροφορική, οι ξένες γλώσσες, το ολοήμερο σχολείο, οι σχολικοί ψυχολόγοι, ο θεσμός του μέντορα, έχουν πρώτα εισαχθεί στην ιδιωτική εκπαίδευση και μετά ακολούθησαν στην κρατική. Παρόλο που η ιδιωτική εκπαίδευση έχει πολύ μεγάλη ιστορία στην ελληνική κοινωνία -υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον σχετικό τρίτομο έργο με την ιστορία των ιδιωτικών σχολείων από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα- η Πολιτεία ήθελε πάντα να την ελέγχει, κάτι καθόλου τυχαίο, δεδομένου ότι γενικότερα η εκπαίδευση βρίσκεται υπό τον στενό εναγκαλισμό του κράτους.
Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο ευνοεί την ανάπτυξη των ιδιωτικών σχολείων ή πρέπει να του δοθούν περισσότεροι βαθμοί ελευθερίας;
Πρώτα από όλα, θα μου επιτρέψετε μια διευκρίνιση επί της ορολογίας. Κακώς μιλάμε για δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, θα έπρεπε η διάκριση να είναι ανάμεσα σε κρατικά και ιδιωτικά σχολεία. Δηλαδή, το κρίσιμο ερώτημα είναι το ποιος διοικεί τα σχολεία – κάποιος ιδιώτης ή το κράτος; Σε κάθε περίπτωση, η εκπαίδευση, κρατική και ιδιωτική, πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ενιαία.
Χρειάζεται η κρατική εποπτεία, όμως σε καμία περίπτωση δεν πρέπει αυτή να εξελίσσεται σε κρατικό παρεμβατισμό.
Γιατί ο κρατικός παρεμβατισμός επιδιώκει την ισοπέδωση, το «ένα μέγεθος που κάνει για όλους». Το πρόβλημα είναι ότι δεν οραματιζόμαστε σχολεία για τα παιδιά, για τις οικογένειες, για την κοινωνία, αλλά για το πώς θέλει η εκάστοτε κρατική εξουσία να είναι το εκπαιδευτικό σύστημα. Η «κοινή πορεία» που αναφέρετε, λοιπόν, δεν είναι το ζητούμενο, είναι το απευκταίο.
Υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του 2017, το “Cleverlands: The Secrets Behind the Success of the World's Education Superpowers” που αναλύει τα ισχυρότερα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου. Τα κοινά στοιχεία που παρατηρούμε σε αυτά είναι δυο: η αυτονομία της σχολικής μονάδας και η γονεϊκή επιλογή. Αυτό σημαίνει ότι από τη μια πλευρά πρέπει η σχολική μονάδα να έχει τους βαθμούς ελευθερίας σε διοικητικό, εκπαιδευτικό, οικονομικό επίπεδο να αποφασίζει για τη στρατηγική και την πορεία της και από την άλλη οι γονείς να έχουν την δυνατότητα μέσα σε αυτό το πλούσιο εκπαιδευτικό οικοσύστημα να επιλέξουν το κατάλληλο σχολείο για τα παιδιά τους.
Υπάρχει στην κοινωνία ένα παράπονο για πριμοδότηση των μαθητών στα ιδιωτικά σχολεία. Πριν από κάποια χρόνια εφαρμοζόταν η τράπεζα θεμάτων στις τελικές εξετάσεις Γυμνασίων και Λυκείων. Πρόκειται για ένα μέτρο που θα μπορούσε να συμβάλλει σε μια αντικειμενικότερη αξιολόγηση και σύγκριση μεταξύ των σχολικών μονάδων;
Η τράπεζα θεμάτων είναι ένας χρήσιμος θεσμός. Έχει αρκετά στοιχεία στην εφαρμογή της που θα μπορούσαμε να συζητήσουμε για να γίνουν διαφορετικά, αλλά η κεντρική ιδέα είναι στη σωστή κατεύθυνση.
Θα μου επιτρέψετε όμως μια ένσταση στην εισαγωγή της ερώτησης: η ευνοϊκότερη βαθμολόγηση είναι ένας μύθος. Είναι ένα στερεότυπο που περισσότερο βλέπουμε στις… ελληνικές ταινίες. Η αλήθεια είναι ότι ένα ιδιωτικό σχολείο που σέβεται τον εαυτό του, που θέλει να συνεχίσει να υπάρχει και να έχει ένα καλό πρόσωπο στην κοινωνία, το τελευταίο που θα κάνει είναι να πριμοδοτεί με βαθμούς τους μαθητές.
Για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς υπήρχε μια παλιά εποχή που κάποια ιδιωτικά σχολεία ήταν αυτό που αποκαλούμε «σχολεία ευκαιρίας», δηλαδή τα επέλεγαν οι μαθητές για να «περάσουν την τάξη». Αυτός ο τύπος σχολείων ωστόσο δεν ήταν ποτέ διατηρήσιμος και έχει εκλείψει εδώ και δεκαετίες.
Επομένως, την ιδιωτική εκπαίδευση, δεν την αφορά καθόλου η συζήτηση για χαριστική βαθμολόγηση, χαριστικές απουσίες, χαριστική πειθαρχική αντιμετώπιση. Αντίθετα, είναι χώρος αξιών, χώρος ηθικής, χώρος διαμόρφωσης προσωπικοτήτων, χώρος ισότιμης και ακριβοδίκαιας αντιμετώπισης.
Εννοείτε ότι οι γονείς που στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία δεν αναζητούν έναν καλό βαθμό αλλά την πολυεπίπεδη και πολύπλευρη γνώση που αυτά προσφέρουν;
Ακριβώς! Αυτό που αναζητά ο γονέας που επιλέγει για το παιδί του ιδιωτικό σχολείο -ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη ότι αυτό γίνεται πολλές φορές με σημαντική οικονομική θυσία- είναι ένα περιβάλλον στο οποίο το παιδί θα μπορέσει να αναπτύξει τις δεξιότητές του, μέσω της ποικιλίας των διδακτικών θεμάτων θα βρει το δρόμο του, θα ανοίξει τα φτερά του είτε προς τα ελληνικά είτε προς τα ξένα εκπαιδευτικά ιδρύματα, θα έχει κατάλληλη καθοδήγηση στον επαγγελματικό προσανατολισμό, θα εξελιχθεί σε πολίτη του κόσμου, θα παρακολουθήσει διδακτικά αντικείμενα τα οποία δεν μπορεί εύκολα ένας κεντρικά σχεδιασμένος οργανισμός όπως το κρατικό σχολείο να εισάγει.
Αυτή τη στιγμή, για παράδειγμα, πολλά ιδιωτικά σχολεία εφαρμόζουν εκπαιδευτικές πλατφόρμες που με χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης και Μηχανικής Μάθησης μπορούν να φτιάχνουν εξατομικευμένα μονοπάτια μάθησης για τον κάθε μαθητή, μπορούν να διαχειριστούν τους πιο αδύναμους και τους πιο δυνατούς μαθητές με τρόπο ώστε να μπορέσουν όλοι να εξελιχθούν. Γιατί άλλωστε αυτός είναι και ο στόχος, η εξέλιξη όλων των μαθητών.
Επομένως αυτό ψάχνει ο γονιός, ένα χώρο καινοτομίας και αριστείας, όχι το σχολείο που θα του βάλει έναν χαριστικό βαθμό. Δεν είναι το ζητούμενο της σημερινής εποχής αυτό.
Σε πολλές χώρες του Δυτικού κόσμου υπάρχει το εκπαιδευτικό voucher, ένα ποσό που δίνεται στους γονείς για να επιλέξουν να το αξιοποιήσουν είτε για να καλύψουν μέρος των διδάκτρων που καλούνται να πληρώσουν σε ένα ιδιωτικό σχολείο, είτε για ενισχυτική διδασκαλία, δηλαδή τα φροντιστήρια. Πρόκειται για μια πολιτική που εντάσσεται χρόνια στη φιλελεύθερη ατζέντα. Θεωρείτε υπάρχει χώρος στην Ελλάδα; Θα βοηθούσε στην αναβάθμιση της εκπαίδευσης; Πώς θα επηρέαζε τον κλάδο της εκπαίδευσης ως τομέα οικονομικής δραστηριοποίησης;
Επειδή προέρχομαι από τον φιλελεύθερο χώρο, καταλαβαίνω απόλυτα το επιχείρημα των vouchers (των «εκπαιδευτικών κουπονιών») και της εφαρμογής τους. Αλλά δεν πιστεύω καθόλου στον θεσμό. Ομοίως, και ως Σύνδεσμος Ιδιωτικών Σχολείων δεν θέτουμε το εκπαιδευτικό κουπόνι ως ζητούμενο.
Ο λόγος είναι απλός: το κουπόνι είναι κρατικά λεφτά. Κρατικά λεφτά σημαίνει ακόμα πιο σφιχτός κρατικός έλεγχος. Αυτό δεν είναι κάτι που θα μπορούσε να βοηθήσει στην υπάρχουσα συνθήκη, άλλωστε σύμφωνα με την έκθεση «Education at a Glance» του ΟΟΣΑ, η χώρα μας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις ως προς την αυτονομία της σχολικής μονάδας. Το να αποκτήσουμε έναν ακόμα ομφάλιο λώρο, αυτή τη φορά οικονομικό, με το κράτος, θα ήταν κάτι το οποίο μακροπρόθεσμα θα μείωνε τους βαθμούς της ελευθερίας μας.
Επίσης, το κουπόνι έχει και άλλα, πιο πρακτικά, προβλήματα: για παράδειγμα δεν μπορεί να ανταποκριθεί γρήγορα στις μεταβαλλόμενες οικονομικές συνθήκες. Φανταστείτε ένα κουπόνι που έχει αποφασιστεί πριν από δύο χρόνια και δίνεται στα σχολεία που έχουν να αντιμετωπίσουν τα σημερινά επίπεδα τιμών και μισθών. Ή ένα κουπόνι που δίνεται με καθυστέρηση μηνών, ή ένα κουπόνι που σε δύσκολες δημοσιονομικές συνθήκες θα «κουρευτεί» όπως έγινε πριν κάποια χρόνια στην Πορτογαλία. Όχι, θα ήταν ένα πολύ κακό εργαλείο στα χέρια της πολιτείας έναντι των σχολείων.
Συνεπώς, δεν θεωρώ καλή ιδέα την κρατική χρηματοδότηση που πηγαίνει είτε απευθείας προς το σχολείο είτε ως κουπόνι στα χέρια του γονέα.
Από την άλλη πλευρά όμως υπάρχει η ιδέα για το «αντίστροφο κουπόνι». Nα δοθούν, δηλαδή, από την Πολιτεία, φορολογικά κίνητρα στους γονείς που επιλέγουν για τα παιδιά τους τα ιδιωτικά σχολεία, με το εύλογο σκεπτικό ότι απαλλάσσουν την κρατική εκπαίδευση από το κόστος που προκαλεί κάθε μαθητής ως μονάδα. Αυτό όχι μόνο θα μπορούσε αλλά θα έπρεπε να γίνει αν σκεφτείτε ότι αυτή τη στιγμή ζούμε το πιο ακραίο σενάριο: στις οικογένειες που επιλέγουν ιδιωτικό σχολείο, όχι μόνο δεν αναγνωρίζεται η μείωση της κρατικής δαπάνης που προκαλεί αυτή τους η απόφαση, αλλά δρα και «τιμωρητικά», γιατί αποτελεί τεκμήριο πολυτελούς διαβίωσης.
Για να συνοψίσω, δεν είμαι υπέρ του κουπονιού, δεν πιστεύω ότι μπορεί να βοηθήσει το εκπαιδευτικό σύστημα, ειδικά στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά πρέπει με κάποιον αντίστοιχο τρόπο να βρεθούν οφέλη, όπως φορολογικά κίνητρα, για τις οικογένειες που επιλέγουν ιδιωτικό σχολείο.
Ως Σύνδεσμος Ιδιωτικών Σχολείων τι περιμένετε από την νέα ηγεσία του υπουργείου Παιδείας;
Δεν θα μπορούσαμε να αναφερθούμε στο τι περιμένουμε αν δεν μιλήσουμε πρώτα για την προηγούμενη πολιτική ηγεσία, υπό την οποία έγιναν πολύ θαρραλέα και σημαντικά βήματα. Πολλά τα παραδείγματα, αλλά χαρακτηριστικά θα αναφέρω την αξιολόγηση, την ελάχιστη βάση εισαγωγής, τα νηπιακά, έστω, βήματα που έχουν γίνει για την ενίσχυση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας, το πολλαπλό βιβλίο που ακόμα δεν έχει εφαρμοστεί στην ουσία αλλά έχει πλέον μπει στην ατζέντα, την ελληνική PISA. Προφανώς δεν έγιναν όλα όσα θα έπρεπε, αλλά σε έναν χώρο τόσο ταλαιπωρημένο από τον κρατισμό και τον λαϊκισμό, όσο αυτόν της Παιδείας, δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε πολλά περισσότερα.
Άρα, η επόμενη ηγεσία του υπουργείου Παιδείας έχει να πατήσει κάπου στέρεα και να κινηθεί.
Ο Σύνδεσμος Ιδιωτικών Σχολείων δεν τοποθετείται συντεχνιακά, δεν κάνει προτάσεις μόνο στο πεδίο της ιδιωτικής εκπαίδευσης. Οι προτάσεις μας πάντα αφορούν το καλό του συνόλου του εκπαιδευτικού συστήματος. Και στα πλαίσια αυτά περιμένουμε κινήσεις στους δύο άξονες που αναφέρθηκαν:.
- Ο πρώτος είναι η περαιτέρω ενίσχυση της αυτονομίας της σχολικής μονάδας - αυτονομία όχι μόνο παιδαγωγική αλλά και διοικητική και οικονομική. Αυτό αφορά όλες τις σχολικές μονάδες, ιδιωτικές και κρατικές. Να μπορεί κάθε σχολείο να έχει την δυνατότητα να διαχειρίζεται τους πόρους του, να κυνηγήσει χορηγίες, να καταστρώσει το πλάνο ανάπτυξής του και τη στρατηγική προς την κατεύθυνση που τα ενδιαφερόμενα μέρη (μαθητές, οικογένειες, εκπαιδευτικοί, τοπική κοινωνία) πιστεύουν ότι πρέπει να κατευθυνθεί.
- Ο δεύτερος είναι η ελεύθερη γονεϊκή επιλογή. Ζούμε αυτή την στιγμή σε μία εξωφρενική κατάσταση, στην οποία το σχολείο που θα φοιτήσει το παιδί μας καθορίζεται αυστηρά από το οικοδομικό τετράγωνο στο οποίο μένει η οικογένεια. Είναι θλιβερό το φαινόμενο οι γονείς να ψάχνουν ψεύτικες διευθύνσεις για να εγγραφεί το παιδί τους σε ένα πιο «καλό» κρατικό σχολείο. Αν ο γονέας έχει πραγματικά την επιλογή, έχει και τη δύναμη. Δεν γίνεται να απαιτήσουμε καλό σχολείο χωρίς να υπάρχει η λογοδοσία.
Τα παραπάνω άπτονται και στην φιλοσοφική ή πολιτική μας προσέγγιση: θέλουμε ένα σχολείο όπως το φαντάζεται το κράτος, ένα σχολείο που ρυθμίζει η εκάστοτε κρατική διοίκηση με κάθε λεπτομέρεια πριν από εμάς για εμάς, ή θέλουμε ένα πλούσιο εκπαιδευτικό οικοσύστημα όπου κάθε οικογένεια μπορεί να επιλέξει το κατάλληλο σχολείο και την παιδαγωγική νοοτροπία που θέλει για το παιδί της; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε.
Γίνεται μεγάλη συζήτηση για την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων και την εξίσωση των πτυχίων τους με αυτά των κρατικών ΑΕΙ. Η πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια ιδιωτική εκπαίδευση αποτελεί απτή πραγματικότητα και έχει γίνει αποδεκτή από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Εκτιμάτε ότι μπορεί να γίνει κάτι αντίστοιχο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση; Ποια βήματα χρειάζεται να γίνουν για να μπορέσει κάτι τέτοιο να υλοποιηθεί;
Η απάντηση είναι ναι, σίγουρα μπορεί. Όπως η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουν αποκτήσει τη θέση, την αναγνώριση που τους αντιστοιχεί στην ελληνική κοινωνία, έτσι ακριβώς, αν δεν υπήρχε και το συνταγματικό εμπόδιο του άρθρου 16, θα μπορούσε η ιδιωτική τριτοβάθμια εκπαίδευση να γίνει ένας πολύ δυνατός τομέας στην Ελλάδα, προσελκύοντας ξένα πανεπιστήμια και φορείς που θα ήθελαν να ιδρύσουν στην χώρα μας ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον μάλλον να δούμε σχολές με εξειδίκευση στα δυνατά σημεία της ελληνικής οικονομίας όπως η Ναυτιλία ή ο Τουρισμός.
Σε σχέση με την ισοτιμία, δεν έχει καμία σημασία να ψάχνουμε να βρούμε κάποια «αδέκαστη» ζυγαριά η οποία θα αποφανθεί ως προς την αξία των πτυχίων των ιδιωτικών και των κρατικών πανεπιστημίων. Το σημαντικό είναι ποια θα αναγνωρίσει η αγορά, ποια θα εκτιμήσει η διεθνής ακαδημαϊκή κοινότητα, ποιοι απόφοιτοι θα είναι πιο περιζήτητοι. Όπως έχουμε αυτή τη στιγμή στην πρωτοβάθμια και την δευτεροβάθμια εκπαίδευση κρατικά σχολεία που γίνονται πολύ καλύτερα, λόγω της ύπαρξης των ιδιωτικών, με τον ίδιο τρόπο και τα κρατικά πανεπιστήμια θα γινόταν και τα ίδια καλύτερα σε μια προσπάθεια να ανταγωνιστούν δυνατούς ιδιωτικούς φορείς.
Φυσικά, γνωρίζουμε ότι η επόμενη Βουλή δεν είναι αναθεωρητική αλλά το σημαντικότερο στοίχημα για την εκπαίδευση είναι η άρση του συνταγματικού εμποδίου του άρθρου 16, τουλάχιστον στη σημερινή, αναχρονιστική του διατύπωση. Και αυτή είναι μια κατεύθυνση προς την οποία πρέπει να κινηθεί ένα ευρύτερο τμήμα του πολιτικού συστήματος, όχι μόνο η νέα κυβερνητική πλειοψηφία.
* Παναγιώτης Καράμαλης - Δρ Ηλεκτρολόγος Μηχανικός και Μηχανικός Υπολογιστών ΕΜΠ, Εκπαιδευτήρια ΠΑΛΛΑΔΙΟ, Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου Συνδέσμου Ιδιωτικών Σχολείων
