Με την ευκαιρία της πρόσφατης αναδρομικής έκθεσης του ζωγράφου Γιάννη Μιχαηλίδη στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, η ζωγράφος Πελαγία Κυριαζή πραγματοποίησε έναν διάλογο μαζί του.
Υπαινικτικός ζωγράφος, όπως του αρέσει να θεωρεί τον εαυτό του, ο Γιάννης Μιχαηλίδης όταν δεν μπορεί να αντλήσει τα θέματά του από «βιωμένες εικόνες» αυτά προέρχονται από τη φύση. «Αυτά τα έργα που έχουν προκύψει τυχαία έχουν προϋπάρξει στη φύση», λέει. Έτσι, προκύπτουν οι θάλασσες όπως αυτές διατυπώνονται στους ζωγραφικούς του πίνακες.
Συνέντευξη στην Πελαγία Κυριαζή
«Πόρτα στο Αιγαίο» το 1972 και «Παράθυρο στο Αιγαίο» το 1998. Σα να επιστρέφεις ξανά στο ίδιο θέμα. Τι είναι αυτό που σε ενδιαφέρει σε αυτή την αντίστιξη πλαισίου και ανοίγματος;
-Aν με ρωτούσες τότε δεν θα μπορούσα να φανταστώ τι θα συμβεί το 1998. Mετά από 26 χρόνια αισθάνθηκα την ανάγκη να δημιουργήσω έργα απαντώντας στα παλαιότερα. Πώς θα τα έκανα έχοντας αποκτήσει πείρα και εξοικείωση με τα υλικά και με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ένα στοιχείο που επαναλαμβάνεται στα έργα μεικτής τεχνικής-"κολάζ" είναι το διπλό πλαίσιο. Πλαίσιο μέσα σε πλαίσιο. Μήπως λειτουργεί σαν ένα είδος εσωτερικής αρχιτεκτονικής, στο πλαίσιο της οποίας δρας ελεύθερος;
-Εδώ το πλαίσιο έχει προκύψει, δεν έχει προβλεφθεί με το ξεκίνημα του έργου. ΄Ηδη δουλεύω τα κολάζ και υιοθετώ το τυχαίο προκειμένου να απαλλάξω το έργο από περιττά στοιχεία. Αποδομώ κάτι που είναι γερά δομημένο. Αφαιρώ φόρμες καθώς ξεκολλάω το χαρτί, αφαιρώ το χρώμα ή προσθέτω μια τίντα χρωματική. Το σχίσιμο και η αποκόλληση χαρίζει ένα νεύρο στη ζωγραφική επιφάνεια. Αυτή νομίζω ότι είναι η νέα μου οπτική.
Στο έργο "Μίνιο ή η θάλασσα δεν είναι μπλε" η θάλασσα είναι κόκκινη, σε ενδιαφέρει να δώσεις ένα όνομα σε ένα στοιχείο της φύσης ή να δώσεις ένα όνομα στην πράξη της ζωγραφικής;
-Και τα δύο. Εδώ υπάρχει μια αντίφαση. Το μίνιο βοηθάει στη διάβρωση από τη σκουριά. Όταν τα πλοία πέφτουν στο νερό βλέπεις το μίνιο να αντανακλάται στη θάλασσα και στους κυματισμούς της. Η θάλασσα παίρνει το χρώμα του. Ξαφνικά το μπλε της θάλασσας μετατρέπεται σε μίνιο. Το χρώμα προσποιείται το μίνιο, άλλωστε κι εγώ προσποιούμαι τα χρώματα. Η επιφάνεια του έργου δεν είναι λαμαρίνα σκουριασμένη, υποδύεται τον ρόλο της σκουριασμένης επιφάνειας. Μπορούμε να εμπλουτίσουμε τη ζωγραφική μας με όρους που δεν είναι απαραίτητα ζωγραφικοί, μπορεί να είναι θεατρικοί ή και μουσικοί όροι.
Υπήρξες πάντοτε αφηρημένος καλλιτέχνης αλλά φαίνεται ότι σου αρέσει να δίνεις όνομα στον τόπο όπου διαδραματίζεται η ζωγραφική σου πράξη. Και είναι το Αιγαίο, ο Παγασητικός, η Σκιάθος. Γιατί το όνομα ενός τόπου για ένα αφηρημένο έργο;
-Δεν θα έλεγα αφηρημένος, υπαινικτικός ζωγράφος είμαι. Ευθέως υπαινίσσομαι το υγρό στοιχείο (θάλασσα), την οξείδωση (σκουριασμένη λαμαρίνα-scrap), τα διασκορπισμένα αντικείμενα (ακάλυπτος χώρος).
Η ανάγκη αναφοράς στο όνομα ενός τόπου είναι ένα είδος φόρου τιμής στη δεξαμενή βιωμένων εικόνων από όπου αντλώ τα θέματά μου. Όταν δεν μπορώ να εντοπίσω κάτι από τη δική μου δεξαμενή εντυπώσεων, ανατρέχω στη φύση. Πίστεψέ με, όλα τα έχω βρει στη φύση. Αυτά τα έργα που έχουν προκύψει τυχαία έχουν προϋπάρξει στη φύση, κάπου τα έχουμε δει, γι'' αυτό και τα αποδεχόμαστε.
Τα έργα σου πάντως νιώθω ότι έχουν μια ροή, σα να έχουν δημιουργηθεί πηγαία. Πόσο ανεμπόδιστα κυλάει για εσένα η ζωγραφική πράξη;
-Όταν ζωγραφίζω ξεχνώ ότι ξέρω, αφήνομαι ελεύθερος και, σχεδόν παίζοντας, απολαμβάνω τη δημιουργία καθώς οι μορφές αποκτούν κίνηση. Χρησιμοποιώ υδατοδιαλυτά χρώματα, αξιοποιώ τις αξίες του χαρτιού και, καθώς είμαι απαλλαγμένος από το σχέδιο και την προοπτική, απολαμβάνω την ώρα της διαδικασίας. Την επόμενη μέρα, που όλα θα πάρουν την τελική τους μορφή, θα δω το έργο και δε μένει παρά να το αποδεχθώ ή να το απορρίψω.
Στηρίζεσαι πολύ σε φυσικές διαδικασίες δηλαδή. Πες μου λίγο για τα υλικά που χρησιμοποιείς.
-Χρησιμοποιώ βιομηχανικά υλικά, υλικά που τα ζητάς με κωδικούς, όχι υλικά των καλών τεχνών. Και γίνονται και προσμίξεις. Για παράδειγμα, η μίμηση της οξείδωσης δεν επιτυγχάνεται παρά μονάχα με ώχρα, μαύρο και λίγο κόκκινο για να δώσει φως. Την επόμενη μέρα, όταν το έργο έχει στεγνώσει, σταματάει να μου δίνει στοιχεία από το περιβάλλον, επομένως είναι ένα άλλο έργο. Και φοβάμαι ότι ο θεατής παίρνει το κατάλοιπο της διαδικασίας.
Λειτουργείς αυτοσχεδιαστικά με την εικόνα;
-Χρησιμοποιώ το ίδιο το έργο σαν παλέτα. Παλέτα και έργο είναι το ίδιο πράγμα. Απλώνω χρώματα και ενώ προσπαθώ να τα συνδυάσω, τυχαία μου προκύπτουν κάποιες αξίες που δεν τις αφήνω αναξιοποίητες. Εκεί που επιδιώκω κάτι, προκύπτει ξαφνικά ένα στοιχείο και εκεί επάνω μπορεί να χτιστεί όλο το έργο. Μέσα σε μια δεξαμενή μνήμης υπάρχουν παγιδευμένες κάποιες εντυπώσεις, οπότε μπαίνοντας στη διαδικασία της ζωγραφικής, ανακατεύοντας απλά τα χρώματα, θα υπάρξει μία ένδειξη μέσα από τη δεξαμενή, που θα δώσει την ώθηση για να αρχίσω να δουλεύω. Όσο περνάει ο χρόνος, τόσο η δεξαμενή με φορτίζει με νέα στοιχεία.
Βλέποντας τα έργα σου αναρωτιόμουν αν βλέπω μια λεπτομέρεια, ένα close-up ή ένα blow-up, τη μεγέθυνση μιας λεπτομέρειας.
-Πιστεύω ότι ένα μικρό πράγμα μπορεί να σηματοδοτεί ένα τοπίο. Μια λεπτομέρεια, ένα βότσαλο, για παράδειγμα, μπορώ να το μεγιστοποιήσω, να το κάνω τοπίο ολόκληρο ή το κρατάω στη φυσική του κλίμακα και γίνεται ένα με το τοπίο.
Πάντως οι τίτλοι σου, πχ. «Η Οξείδωση της Θάλασσας», δημιουργούν ένα οξύμωρο σχήμα. Είναι η θάλασσα που οξειδώνεται; Μήπως κάνεις κάποιο οικολογικό σχόλιο;
-Πράγματι είναι λίγο δύσκολο να έχουμε οξείδωση της θάλασσας, υπάρχει εδώ μια αντίφαση, αλλά μπορεί να είναι και μια αντανάκλαση της οξείδωσης του καραβιού στο νερό. Ζωγραφίζω όπως μου προκύπτει και θα ψευδόμουν ασύστολα αν έλεγα ότι έχω προσχεδιάσει το αποτέλεσμα - μου προκύπτει το έργο.
Με την ενότητα «Θάλασσες» ένιωσα έντονα ότι το ένα έργο σε πηγαίνει στο άλλο. Σα να αφήνεις ένα έργο εσκεμμένα ατελές για να συνεχιστεί στο επόμενο.
-Αυτή η ερμηνεία που κάνεις είναι μια ερμηνεία που κάνει κάθε άνθρωπος που ξέρει να διαβάζει ζωγραφική. Εγώ όμως την ώρα που ζωγραφίζω δεν έχω τέτοια πρόθεση. Κι αυτό που στα μάτια τα δικά σου έχει μια ατέλεια και περιμένεις τη συμπλήρωση στο επόμενο, εγώ δεν έχω την πολυτέλεια να το δω. Ειδικά με τις «Θάλασσες» δοκιμάζω διάφορες εκδοχές ξεκινώντας από το χαρτί , τα χρώματα, την πυκνότητα της ύλης, ακόμη και τη θέση που παίρνω. Προσπαθώ με το χαρτί, το νερό και το χρώμα, να εξαντλήσω τα όρια της αντοχής τού υλικού.
Στη δουλειά με τις θάλασσες, θέμα και ύλη γίνονται ένα. Φαίνεται να δουλεύεις τις μονοχρωμίες με αδιόρατες εναλλαγές της τεχνικής, όπως το βάθος και το στάξιμο του χρώματος.
-Η αρχή της δημιουργίας ενός έργου γίνεται προσεκτικά, δηλαδή πιο αραιή ύλη στην αρχή για να επιτυγχάνονται ανοιχτόχρωμοι (απαλοί) τόνοι. ΄Οσο ο χρόνος περνά οι επεμβάσεις είναι πιο δυναμικές και η χρωματική ύλη πυκνότερη. Την επόμενη μέρα ίσως χρειαστεί να ξεπλύνω με νερό κάποια σημεία της επιφάνειας για να απαλειφθούν οι τόνοι που βαραίνουν το έργο. Τελικά σ΄αυτήν την περίπτωση όλα προσμετρώνται, ακόμη και οι κλιματολογικές συνθήκες. Έργα που κάνω το φθινόπωρο δεν μπορώ να τα κάνω το καλοκαίρι.
Με ποιους καλλιτέχνες νιώθεις ότι έχεις συγγένεια; Και με ποιο κίνημα;
-Θα έλεγα με όλους τους χειρώνακτες, εκτός από τους εικαστικούς και τα κινήματα. Τώρα χειρώνακτες δεν έχουμε, έχει εκλείψει αυτό το είδος. Αυτοί οι άνθρωποι έκαναν χωρίς να το καταλάβουν τέχνη και δεν το πούλησαν αυτό ποτέ. Τα εργαλεία τους τα έκαναν μόνοι τους και είχαν όλη την ανάγκη να κατασκευαστεί ένα εργαλείο που ήταν απόλυτα προσαρμοσμένο στον δικό τους σωματότυπο.
Ποια ήταν η τύχη της αφηρημένης ζωγραφικής στην Ελλάδα;
-Ανέκαθεν στη χώρα μας η αφηρημένη ζωγραφική δεν έτυχε καλής υποδοχής. Δεν μάθαμε να υποστηρίζουμε το καλό έργο, σε όποιον χώρο κι αν εκφράζεται. Είμαστε στο κύτταρό μας διχασμένοι, μαύρο- άσπρο.
Θυμάμαι τους ζωγράφους που επέστρεψαν από το εξωτερικό στις αρχές της δεκαετίας του ΄60, φέρνοντας το καινούργιο στην Ελλάδα, αλλά ο κόσμος δεν μπορούσε να τους ακούσει και κάπου αναγκάστηκαν να σιωπήσουν. Ο μόνος που κατάφερε να κάνει καριέρα στο εξωτερικό, αν και έμενε στην Ελλάδα, ήταν ο Σπυρόπουλος.
Όπως κάποιος με πενιχρά μέσα δημιουργεί μια καλύβα, ένα σπίτι, έτσι και το αφηρημένο, με απλά μέσα, περιγράφει την αξία της ζωγραφικής. Και για μας και για την Ευρώπη έκλεισε γρήγορα αυτό το κεφάλαιο. Έγινε μια κοσμογονία στην τέχνη κι εμείς μείναμε στάσιμοι. Μόνο οι Αμερικανοί κατάφεραν να το συντηρήσουν, επιλέγοντας πάντα καλά έργα, ανεξάρτητα από την τάση που αυτά ανήκαν.
Πιστεύεις ότι και με το αφηρημένο έργο μπορεί να κάνει ο καλλιτέχνης πολιτικό σχόλιο;
-Δεν μπαίνω στον πειρασμό να μπω στην πολιτική. Είμαι αποκλειστικά ειλικρινής. Δεν πάω να στήσω μύθους. Έχουμε αυτήν την κρίση, η τηλεόραση σου δίνει κάθε μέρα φοβερές εικόνες. Δεν είναι λογικό εμείς να στραφούμε περισσότερο προς τη ζωγραφική μας; Δεν είναι καιρός να ζωγραφίσουμε τη ζωγραφική;
Πώς σου φάνηκε που είδες ξανά τη διαδρομή σου μέσα από την πρόσφατη αναδρομική σου έκθεση στο ΜΙΕΤ;
-Σε μια αναδρομική είναι σαν να ξεφυλλίζεις ένα άλμπουμ με φωτογραφίες του εαυτού σου και να βλέπεις όλη σου την πορεία, πώς έχει μεταλλαχθεί, αλλά η φυσιογνωμία σου παραμένει η ίδια. Ο χώρος του ΜΙΕΤ, με το κύρος του, αναδεικνύει τον καλλιτέχνη και τις προθέσεις του. Όλοι οι άνθρωποι που ενεπλάκησαν στην έκθεσή μου ξέρω να πω ότι ο καθένας τους έπαιξε τον ρόλο του θαυμάσια.
Υπάρχει κάποια κατεύθυνση που θα σε ενδιέφερε να αναπτύξεις περισσότερο στο μέλλον;
-Η έκθεση έδειξε ότι τα έργα της σειράς «Scrap» θα είναι η συνέχεια. Αυτές οι πτυχώσεις, που δίνουν την αίσθηση της οξειδωμένης επιφάνειας και της παλαιότητας, ξεκίνησαν από τις «Μεταλλικές Νεκρές Φύσεις». Ήθελα να δώσω μια απάντηση ότι νεκρή φύση είναι και το βιομηχανικό προϊόν, όχι μονάχα μια σύνθεση με φρούτα που αντιγράφουμε. Δικαίωμα έχει και το βιομηχανικό προϊόν καθώς αυτό σαπίζει στον χρόνο, κλείνει τον κύκλο της χρησιμότητάς του και οδεύει ως scrap στην ανακύκλωση. Αυτά τα πράγματα προέκυψαν εντελώς τυχαία προσπαθώντας μέσα από ένα τσαλακωμένο χαρτί να φτιάξω μια εικόνα έτσι όπως εγώ την είχα φανταστεί. Τα παλαιότερα έργα σε παραπέμπουν ευθέως σε μια λαμαρίνα σκουριασμένη ενώ εδώ υπάρχει και μια άλλη ερμηνεία. Μπορεί να είναι ένα ύφασμα το οποίο είναι φτιαγμένο από υπολείμματα άλλων υφασμάτων.
Αναδημοσίευση από "Τα Νέα Της Τέχνης" Νο 226
