Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν έναν από τους πιο σοβαρούς κινδύνους για τα δάση της Μεσογείου, και κατ’ επέκταση της Ελλάδας, ενώ έχουν υπάρξει αντικείμενο αυξανόμενου ενδιαφέροντος κατά τις τελευταίες δεκαετίες σε παγκόσμια κλίμακα.
Καλοκαίρι 2023. Η επέλαση της φωτιάς καταστροφική. Ο πυρομετεωρολόγος και εντεταλμένος ερευνητής στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος & Βιώσιµης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών Θοδωρής Γιάνναρος επισημαίνει ότι «η κλιματική αλλαγή δεν ευθύνεται για τις δασικές πυρκαγιές, αλλά δημιουργεί εκείνο το περιβάλλον όπου εάν κάπου υπάρξει φωτιά, είναι πολύ ευκολότερο αυτή να αποκτήσει την ένταση που θα την καταστήσει ανεξέλεγκτη και δυνητικά καταστροφική».
Την ίδια ώρα εξηγεί το φαινόμενο που αντικρίσαμε στις φωτιές της Πάρνηθας, το οποίο ονομάζεται «οπισθοδρομική πυρκαγιά», αλλά και τον τρόπο που θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές.
Συνέντευξη στην Κέλλυ Σαουάχ - Μαραγκουδάκη
Κύριε Γιάνναρε, από την προηγούμενη Παρασκευή έχουμε βρεθεί αντιμέτωποι με περισσότερες από 355 πυρκαγιές. Πού οφείλεται αυτή η αύξηση; Είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής;
Όχι. Η κλιματική αλλαγή δεν ευθύνεται για την έναρξη δασικών πυρκαγιών. Η κλιματική αλλαγή ευθύνεται μόνο για τη δημιουργία περιβάλλοντος που είναι εξαιρετικά φιλικό για τη φωτιά. Με άλλα λόγια, η κλιματική αλλαγή δημιουργεί εκείνο το περιβάλλον όπου εάν κάπου υπάρξει φωτιά, είναι πολύ ευκολότερο αυτή να αποκτήσει την ένταση που θα την καταστήσει ανεξέλεγκτη και δυνητικά καταστροφική.
Είδαμε τη φωτιά να κινείται ανάποδα από τη φορά του ανέμου στην πυρκαγιά της Πάρνηθας; Για τι φαινόμενο πρόκειται; Εξηγείστε μας πώς συνέβη αυτό.
Στη δασική πυρκαγιά της Πάρνηθας παρατηρήσαμε την οπισθοπορεία της φωτιάς, την κίνηση της δηλαδή αντίθετα στη φορά των βορειανατοολικών ανέμων που έπνεαν. Θα πρέπει αρχικά να σημειώσουμε ότι η οπισθοπορεία δεν αποτελεί από μόνη της κάποιο νέο, πρωτόγνωρο χαρακτηριστικό εξάπλωσης. Παρατηρείται σε όλες σχεδόν της δασικές πυρκαγιές, όπου η ουρά, όπως ονομάζεται, εξαπλώνεται αντίθετα στη φορά του ανέμου, με σαφώς μικρότερες ταχύτητες εξάπλωσης. Ωστόσο, στην περίπτωση της Πάρνηθας, η ταχύτητα εξάπλωσης της οπισθοδρομούσας πυρκαγιάς ενισχύθηκε χάρη στην αλληλεπίδραση της φωτιάς με το έντονο ανάγλυφο της περιοχής εξάπλωσης της. Με άλλα λόγια, η εξάπλωση της πυρκαγιάς στην Πάρνηθα, ανάποδα στη φορά του ανέμου, καθοδηγήθηκε κύρια από την τοπογραφία της περιοχής, και ειδικότερα από τις πολύ μεγάλες κλίσεις και την παρουσία χαραδρών. Αυτό άλλωστε το είδαμε και το απόγευμα της Τετάρτης 23.08.2023, όταν και η φωτιά μπαίνοντας μέσα σε χαράδρα, εξερράγη και εξαπλώθηκε εκρηκτικά προς την κορυφή.
Φαίνεται πως η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις συνθήκες για την εκδήλωση πιο εκτεταμένων και πιο έντονων πυρκαγιών. Πώς κρίνετε το μέλλον;
Η επιστημονική κοινότητα έχει εδώ και περίπου δύο δεκαετίες επισημάνει την αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης και την ένταση ακραίων δασικών πυρκαγιών, δασικών πυρκαγιών που είναι εξαιρετικά δύσκολο έως και αδύνατο να της διαχειριστούμε. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας των συχνότερων, μακροβιότερων και εντονότερων κυμάτων καύσιμα και ξηρασίας που φέρνει η κλιματική αλλαγή, αλλά και τις θερμότερες και ξηρότερες νύχτες που περιορίζουν σημαντικό το λεγόμενο νυχτερινό παράθυρο ελέγχου της φωτιάς. Δυστυχώς, οι κλιματικές προβολές που έχουμε αυτή τη στιγμή στη διάθεση μας δείχνουν πως εάν δε ληφθούν σοβαρά μέτρα μετριασμού των εκπομπών θερμοκηπιακών αερίων ώστε να ανασχεθεί ο ρυθμός αύξησης της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη μας, τότε θα έχουμε ακόμα πιο συχνές και ακόμα πιο ισχυρές ακραίες δασικές πυρκαγιές.
Με ποιον τρόπο θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι mega-fires, δηλαδή οι δασικές πυρκαγιές που καίνε πάνω από 100.000 στρέμματα; Mε ποιον τρόπο θα βοηθούσε η τεχνολογία; Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να σας δώσει πράγματα;
Η διαχείριση των ακραίων δασικών πυρκαγιών και των μέγα-πυρκαγιών προϋποθέτει αξιοποίηση επιστημονικής γνώσης και εργαλείων που είναι ήδη διαθέσιμα. Προϋποθέτει διεπιστημονικότητα και ανάλυση των δασικών πυρκαγιών σε επιχειρησιακό επίπεδο, ώστε να είναι δυνατή η χάραξη ασφαλέστερων και αποδοτικότερων στρατηγικών περιορισμού και ελέγχου αυτών των δασικών πυρκαγιών.
Ανάλυση μίας δασικής πυρκαγιάς σημαίνει ότι μία εξειδικευμένη ομάδα συλλέγει και αναλύει στοιχεία (πυρομετεωρολογικές συνθήκες, δασικά καύσιμα περιοχής εξάπλωσης, τοπογραφία) για την παρούσα συμπεριφορά και εξάπλωση μιας πυρκαγιάς, αξιοποιεί προγνώσεις για την εξέλιξη των πυρομετεωρολογικών συνθηκών μαζί με μοντέλα πρόγνωσης εξάπλωσης και συμπεριφοράς της φωτιάς (όπως για παράδειγμα το IRIS 2.0 του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών), ώστε τελικά να εκτιμήσει πώς αναμένεται να εξαπλωθεί και να συμπεριφερθεί η φωτιά τις επόμενες ώρες και, επομένως, να προτείνει στρατηγικά σημεία όπου μπορεί να επιχειρηθεί ο έλεγχος της πυρκαγιάς. Η αντιμετώπιση των μέγα-πυρκαγιών προϋποθέτει, επίσης, στοχευμένες δράσεις πρόληψης με διαχείριση των δασικών καυσίμων, τα οποία άλλωστε αποτελούν το μοναδικό παράγονται που μπορούμε ως άνθρωποι να ελέγξουμε σε ό,τι αφορά τις δασικές πυρκαγιές.
Πώς μπορούμε να προστατευτούμε; Σε τι ενέργειες συμβουλεύετε τους πολίτες να προβούν ώστε να προστατευτούν οι ίδιοι και οι περιουσίες τους από πιθανή πυρκαγιά;
Όπως σταδιακά αποκτήσαμε «αντισεισμική παιδεία», θεωρώ ότι θα πρέπει να εστιάσουμε στην απόκτηση “αντιπυρικής παιδείας”. Δε θα πρέπει άλλωστε να ξεχνάμε ότι ζούμε σε μία χώρα όπου η φωτιά υπήρχε πάντα και θα υπάρχει για πάντα, έχοντας ήδη παίξει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των οικοσυστημάτων. Ως πολίτες, θα πρέπει αρχικά να ενισχύσουμε τον βαθμό της ενσυναίσθησής μας. Αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι θα πρέπει να αναγνωρίζουμε την επικινδυνότητα και να υπακούμε στις απαγορεύσεις χρήσης φωτιάς κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου, ώστε να περιορίσουμε τουλάχιστον τις ενάρξεις πυρκαγιών από αμέλεια. Σε ατομικό επίπεδο, θα πρέπει να δείχνουμε υπευθυνότητα και να διαχειριζόμαστε τα δασικά καύσιμα στην ευρύτερη περιοχή της κατοικίας μας, εάν και εφόσον υπάρχουν. Αυτό μεταφράζεται σε καθαρισμούς οικοπέδων και περιμέτρων κατοικιών που βρίσκονται σε επαφή με δασικές ή άλλες φυσικές εκτάσεις. Τέλος, αξίζει να σημειώσω πως είναι ελεύθερα διαθέσιμο ένα εξαιρετικό βίντεο που επιμελήθηκε το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων με σημαντικές πληροφορίες σχετικά με την προστασία των κατοικιών από δασικές πυρκαγιές, το οποίο μπορεί κάποιος να βρει στο σύνδεσμο:
* O Θοδωρής Γιάνναρος είναι Ερευνητής του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Πυρομετεωρολόγος.
