Τα δημόσια αγαθά διαφέρουν από τα ιδιωτικά αγαθά στο ότι δεν είναι ανταγωνιστικά στην κατανάλωσή τους και δεν επιτρέπουν τον αποκλεισμό. Αν παρακολουθώ εγώ ένα σόου με πυροτεχνήματα, δεν μειώνεται η ποσότητα των «σόου με πυροτεχνήματα» που μπορεί να απολαύσει ο γείτονάς μου. Αν εγώ πρόκειται να κάνω ένα σόου με πυροτεχνήματα, δεν μπορώ να εμποδίσω όσους δεν πληρώσουν από το να δουν τα πυροτεχνήματά μου να σκάνε στον αέρα.
Δεδομένου ότι τα δημόσια αγαθά δεν είναι ανταγωνιστικά και αποκλείσιμα, δεν θα έχουμε αρκετά απ’ αυτά να βασιστούμε αποκλειστικά στην ελεύθερη αγορά. Οι επιδοτήσεις και η παροχή τους από το κράτος είναι τα διορθωτικά μέτρα αυτού του προβλήματος που αναφέρονται στα σχολικά εγχειρίδια. Φυσικά, οι επιχειρηματίες και οι καινοτόμοι έχουν επινοήσει κάθε είδους έξυπνες μεθόδους για την ιδιωτική παροχή δημόσιων αγαθών, όπως ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές που χρηματοδοτούνται από διαφημίσεις.
Το Private Governance του Edward Stringham συγκεντρώνει παραδείγματα ελεύθερων ανθρώπων που βρήκαν τρόπους να κάνουν εκείνα ακριβώς τα πράγματα που τα σχολικά εγχειρίδια λένε ότι θα γίνουν αναποτελεσματικά χωρίς επιδοτήσεις ή παροχή από το κράτος.
Ωστόσο, υπάρχει και ένας άλλος τρόπος για να δούμε αυτήν τη συζήτηση. Πρέπει να λάβουμε πολύ σοβαρά υπόψη μας το ενδεχόμενο να επιδοτούμε δημόσια δεινά. Πολλές από τις ανακλαστικές αντιδράσεις στην πανδημία του Covid προήλθαν από αίθουσες σεμιναρίων και εργαστήρια που χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση με την υπόθεση ότι κάποιος σπουδαίος νους θα μπορούσε να βρει αυτό που πρέπει να κάνουμε όλοι μας. Το Εθνικό Ίδρυμα για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (National Endowment for the Humanitie) χρηματοδότησε την αφήγηση συνωμοσίας της Nancy MacLean στο Democracy in Chains (κάτι που με απασχόλησε στο EconLog εδώ και εδώ).
Βρήκα ακόμη ένα διασκεδαστικό παράδειγμα σε ορισμένα ιστορικά έγγραφα πρόσφατα. Στην Επετηρίδα του 1904 του Υπουργείου Γεωργίας των Ηνωμένων Πολιτειών, μπορούμε να διαβάσουμε ένα άρθρο του Archibald D. Shamel που περιγράφει τη «Βελτίωση του Καπνού μέσα από την αναπαραγωγή και την επιλογή» (The Improvement of Tobacco By Breeding and Selection). Στη λίστα με τα πράγματα που το κράτος πρέπει να επιδοτεί, η αναπαραγωγή καλύτερων εκδόσεων μιας καλλιέργειας που έχει προκαλέσει καρκινικό όλεθρο στον κόσμο βρίσκεται αρκετά χαμηλά.
Θα μου πείτε, «αυτό συνέβη πριν από 120 χρόνια». Είναι αλήθεια, και είναι εύκολο να κοιτάμε πίσω στο παρελθόν και να γελάμε – αλλά δεν έχουμε πάρει το μάθημά μας. Κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο επιδοτούν τον καπνό. Αν και αυτό μπορεί να είναι το τίμημα που καταβάλλουμε για να δίνονται επιδοτήσεις για καλά πράγματα, θα πρέπει τουλάχιστον να μετριάζει τον ενθουσιασμό μας για τις επιδοτήσεις και την κρατική παροχή υποτιθέμενων δημόσιων αγαθών.
Οι καλές ιδέες αντιμετωπίζουν ένα γνωστό πρόβλημα λαθρεπιβάτη. Πολλοί άνθρωποι, αντί να κάνουν τη σκληρή δουλειά της έρευνας και της ανάπτυξης, ακολουθούν τον Homer Simpson και αναρωτιούνται: «Δεν υπάρχει κάποιος άλλος να το κάνει αυτό;» Η επιδοτούμενη έρευνα αντιμετωπίζει ένα λιγότερο συχνά συζητούμενο πρόβλημα – αυτό του αναγκαστικού επιβάτη. Αυτού του είδους οι αναφορές δεν είναι κατάλογοι από τους οποίους οι άνθρωποι μπορούν να επιλέξουν το πού και το πώς θα συνεισφέρουν. Είναι αναφορές για το τι κάνει η κυβέρνηση με χρήματα που «συνεισέφεραν» εξαναγκαστικά. Το διαστημικό πρόγραμμα είναι υπέροχο και έχει για μένα μια πολύ προσωπική σημασία: ένας από τους παππούδες μου δούλευε για τη NASA. Δεν είναι όμως ακόμα σαφές ότι ήταν η καλύτερη χρήση των πόρων που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό.
Νομίζω ότι το όλο αυτό ζήτημα αναδεικνύει μια σημαντική διαφορά μεταξύ των οικονομολόγων της δεξιάς που είναι δύσπιστοι έναντι της κρατικής παρέμβασης ακόμη και σε καταστάσεις σχολικών εγχειριδίων, και των οικονομολόγων που είναι πιο ενθουσιώδεις γι' αυτήν. Οι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις είναι πιο πιθανό να επιδοτούν πράγματα όπως ο καπνός. Οι αισιόδοξοι πιστεύουν ότι οι κυβερνήσεις είναι πιο πιθανό να επιδοτούν κατά τρόπους που διορθώνουν πιθανές αποτυχίες της αγοράς.
* Ο Art Carden είναι καθηγητής Οικονομικών και μέλος του διοικητικού συμβουλίου καταπιστεύματος ιατρικών περιουσιακών στοιχείων του Samford University. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Απριλίου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
