Του Len Shackleton
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι μία στις δέκα γυναίκες ηλικίας 14-21 που έχουν περίοδο αντιμετωπίζουν τη λεγόμενη “φτώχεια περιόδου” - και δεν μπορούν να διαθέσουν τις κατά μέσο όρο 156 βρετανικές λίρες που απαιτούνται ετησίως για την αγορά των σχετικών προϊόντων υγιεινής, και έτσι η Βρετανική Ιατρική Ένωση (British Medical Association - BMA) πιέζει την κυβέρνηση να τους τα παρέχει “δωρεάν”.
Έχει προηγηθεί μια δοκιμή από την κυβέρνηση της Σκωτίας που διένειμε προϊόντα υγιεινής σε τράπεζες τροφίμων. Αυτή η δοκιμή χαρακτηρίστηκε “πετυχημένη”, ίσως υπό την έννοια ότι οι δικαιούχοι πήραν τα δωρεάν ταμπόν και τις σερβιέτες. Όπως όμως παρατήρησε μια συνάδελφός μου “θα μπορούσε κανείς να αφήσει δωρεάν σερβιέτες στις γυναικείες τουαλέτες στον βασιλικό ιππόδρομο του Άσκοτ και είμαι σίγουρη ότι αυτές θα εξαφανίζονταν το ίδιο γρήγορα”. Οι άνθρωποι σπανίως αρνούνται δωρεάν πράγματα.
Δεν θα πρέπει να υποτιμάμε την φτώχεια, αλλά η δωρεάν διανομή πραγμάτων δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Ωστόσο, οι κυβερνήσεις το κάνουν αυτό συνεχώς. Είναι αναποτελεσματικό και κλειδώνει μονίμως δημόσιες δαπάνες ακόμη και όταν αλλάζουν οι ανάγκες των ανθρώπων. Για παράδειγμα, οι ανησυχίες για την “φτώχεια καυσίμων” οδήγησαν στο χειμερινό εισόδημα καυσίμων που χορηγείται σε όλους τους συνταξιούχους, παρά το γεγονός ότι τα νοικοκυριά των συνταξιούχων έχουν σήμερα υψηλότερα μέσα εισοδήματα από τα αντίστοιχα με ανθρώπους σε ηλικία εργασίας. Η κατάργηση αυτού του ωφελήματος, ή της δωρεάν μετακίνησης με λεωφορεία, ή των δωρεάν αδειών τηλεόρασης για τους γηραιότερους συνταξιούχους είναι σήμερα απ' ό,τι φαίνεται πολιτικώς αδύνατο - μολονότι οι πόροι αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν με πολύ καλύτερο τρόπο.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και με τους παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς, όπως επεσήμανα από κοινού με τον Ryan Bourne. Η κρατική προσφορά 30 ωρών δωρεάν παιδικού σταθμού θεωρείται πλέον “δικαίωμα”. Θα είναι πολύ δύσκολο να απομακρυνθούμε από αυτή, μολονότι έχει αρνητικές συνέπειες στις αμοιβές των εργαζομένων σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, αυξάνει τις τιμές για όσους δεν είναι επιλέξιμοι για την προσφορά, μειώνει τη διαθεσιμότητα της φροντίδας καλής ποιότητας και χρησιμοποιείται δυσανάλογα από εκείνους που θα μπορούσαν να πληρώσουν γι' αυτή οι ίδιοι.
Χωρίς να είναι ακριβώς το ίδιο, δαπανούμε 25 δισεκατομμύρια το χρόνο σε επιδόματα για την παροχή έντονα επιδοτούμενης στέγασης, κίνηση που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ενοικίων και τον εγκλωβισμό ανθρώπων σε ακατάλληλες κατοικίες, μειώνοντας έτσι την κινητικότητα της εργασίας και συνεπώς την παραγωγικότητα.
Πολλοί θα ήθελαν να δουν το κράτος να κάνει πολλά περισσότερα. Το Ινστιτούτο για την Παγκόσμια Ευημερία (Institute for Global Prosperity) με τον μεγαλοπρεπή του τίτλο, που έχει την έδρα του στο University College του Λονδίνου, προτείνει να δαπανούμε επιπλέον 42 δισεκατομμύρια λίρες ετησίως για “καθολικές βασικές υπηρεσίες” - για δωρεάν γεύματα από μια “εθνική υπηρεσία τροφίμων”, για δωρεάν υπηρεσίες τηλεφωνίας και διαδικτύου, δωρεάν στέγαση, δωρεάν άδειες τηλεόρασης και ούτω καθεξής. Ο John McDonnell των Εργατικών όπως είναι αναμενόμενο βλέπει αυτή την ιδέα με ενθουσιασμό και έχει συστήσει μια ομάδα εργασίας για να εξετάσει αυτή την πρόταση.
Οι υποστηρικτές της, την βλέπουν ξεκάθαρα ως επέκταση των θεμελιωδών αρχών του Εθνικού Συστήματος Υγείας - πράγμα που θα πρέπει να χτυπά κάποια κουδουνάκια. Όπως είδαμε ξανά πρόσφατα, αυτός ο τεράστιος οργανισμός έχει ακόρεστη όρεξη για χρήματα φορολογουμένων και απ' ό,τι φαίνεται δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί. Η ιδέα να χρησιμοποιήσουμε ένα εύρος παρόμοιων, ανοιχτών ως προς την έκτασή τους “υπηρεσιών”, θα πρέπει να μας κάνει σκεπτικούς.
Ένα από τα πρώτα πράγματα που διδάσκονται στα μαθήματα των οικονομικών, είναι ο ορισμός του Lionel Robbins για το αντικείμενο: “η επιστήμη που μελετά την ανθρώπινη συμπεριφορά ως σχέση μεταξύ σκοπών και σπάνιων μέσων που έχουν και άλλες, εναλλακτικές χρήσεις”. Καθώς έχουμε άπειρες ανάγκες και επιθυμίες, πρέπει να κατανέμουμε τους πόρους μας με λογικό τρόπο. Το να παρέχουμε δωρεάν πράγματα δεν μας βοηθά σ' αυτή την κατεύθυνση. Δημιουργεί την αίσθηση του κεκτημένου δικαιώματος και αφαιρεί την ευθύνη από τα άτομα. Ενθαρρύνει την σπατάλη και την εσφαλμένη κατανομή του κεφαλαίου και της εργασίας, καθώς οι άνθρωποι πρόθυμα καταναλώνουν πράγματα για τα οποία δεν θα κατέβαλλαν το ίδιο πρόθυμα το κόστος τους.
Υπάρχει πραγματική φτώχεια στη Βρετανία, όπως και σε όλες χώρες και σε όλες τις εποχές. Μια εύλογη όμως πολιτική για την καταπολέμηση της φτώχεια βοηθά τους ανθρώπους να βρουν εργασία όπου αυτό είναι εφικτό, στηρίζει το εισόδημά τους αν αυτό χρειάζεται - και θα μπορούσε να το κάνει αυτό πιο γενναιόδωρα αν περικόψουμε τις δωρεάν παροχές προς εκείνους που δεν τις χρειάζονται - και ενθαρρύνει τους ανθρώπους να παίρνουν τις δικές τους αποφάσεις για το πώς θα ξοδέψουν τα χρήματά τους, αντί να διαστρέφει τις ελεύθερες επιλογές τους, δίνοντας τους αυτά που οι ομάδες πίεσης όπως η ΒΜΑ νομίζουν ότι θα έπρεπε να έχουν.
--
Ο Len Shacketon είναι μέλος της εκδοτικής και ερευνητικής ομάδας του Institute of Economic Affairs και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπάκινγκχαμ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 27 Ιουνίου 2018 και παρουσιάζεται στα αγγλικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs (IEA) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
