Του Michael D. Tanner
Ψάχνετε τη νέα μεγάλη πολιτική ιδέα; Πώς σας φαίνεται αυτό: Ας πετάξουμε στα σκουπίδια ολόκληρο το σύστημα κοινωνικής πρόνοιας, μαζί και όλα τα προγράμματα για την αντιμετώπιση της φτώχειας, την ασφάλιση έναντι της ανεργίας, το Medicare, ακόμη και την κοινωνική ασφάλιση. Στη θέση τους, ας αρχίσουμε να στέλνουμε σε κάθε Αμερικανό μια επιταγή, χωρίς περαιτέρω υποχρεώσεις, με όσα χρήματα χρειάζεται για να μην πέφτει κανείς κάτω από το όριο της φτώχειας.
Αμφιλεγόμενη ιδέα; Απολύτως. Πολιτικά εκρηκτική; Σχεδόν σίγουρα. Τρελή; Ίσως όχι. Μάλιστα, μια ολοένα και διευρυνόμενη, ποικιλόμορφη ομάδα ανθρώπων από ολόκληρο το πολιτικό φάσμα συζητά εδώ και κάποιον καιρό αυτή την προσέγγιση για την ανανέωση του κοινωνικού δικτύου ασφαλείας. Ο τελευταίος που το έκανε αυτό, είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος του Facebook Mark Zuckerberg, που, απευθυνόμενος σε φοιτητές του Harvard κατά την τελετή αποφοίτησής τους την προηγούμενη εβδομάδα, είπε ότι θα πρέπει να ανατινάξουμε το υφιστάμενο, βασιζόμενο στο New Deal, κοινωνικό συμβόλαιο, και να το αντικαταστήσουμε με ένα καθολικό βασικό εισόδημα (Universal Basic Income - UBI).
Ο Zuckerberg, ζητώντας ένα καθολικό βασικό εισόδημα, ενώνει τη φωνή του με έναν ολοένα και αυξανόμενο αριθμό επιχειρηματιών της Silicon Valley.
Για να πούμε την αλήθεια, υπάρχει ένας βαθμός ιδιοτελούς συμφέροντος σ' αυτό το αίτημα της τεχνολογικής κοινότητας για την εφαρμογή του καθολικού βασικού εισοδήματος. Σε ορισμένους χώρους υπάρχει μια ολοένα και εντονότερη ανησυχία ότι η πρόοδος στην τεχνολογία αυτοματισμών και στην τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε εκτεταμένη απώλεια θέσεων εργασίας, ιδίως για εργαζόμενους με χαμηλή εξειδίκευση. Ο φόβος είναι ότι οι πολιτικοί μπορεί να απαντήσουν σ' αυτό περιορίζοντας την τεχνολογία ή επιβάλλοντας άλλα βάρη στον κλάδο.
Ήδη, το Σαν Φρανσίσκο εξετάζει την απαγόρευση των ρομποτικών οχημάτων παράδοσης αγαθών. Το UBI φαίνεται ένας τρόπος να αντιμετωπιστεί ο πόνος της αλλαγής του εργασιακού περιβάλλοντος χωρίς την οπισθοδρόμηση στον λουδιτισμό.
Μπορεί όμως να υπάρχουν και άλλοι λόγοι να εξετάσουμε την αντικατάσταση του υφιστάμενου προνοιακού κράτους με ένα καθολικό βασικό εισόδημα - ο προφανέστερος είναι ότι τα ισχύοντα προνοιακά προγράμματα έχουν ξεκάθαρα αποτύχει να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση σήμερα χρηματοδοτεί περισσότερα από 100 διαφορετικά προγράμματα αντιμετώπισης της φτώχειας, με ετήσιο κόστος σχεδόν 700 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Οι πολιτειακές και τοπικές κυβερνήσεις δαπανούν άλλα 300 δισεκατομμύρια ετησίως σε προγράμματα αντιμετώπισης της φτώχειας. Κι όμως, παρά αυτή την επένδυση που φτάνει χονδρικά το ένα τρισεκατομμύριο δολάρια, τα ποσοστά της φτώχειας (ακόμα και με τη χρήση ακριβέστερων εναλλακτικών δεικτών) δεν έχουν βελτιωθεί σημαντικά από τη δεκαετία του 1970, και η οικονομική κινητικότητα μεταξύ των φτωχών παραμένει καθηλωμένη.
Ένα καθολικό βασικό εισόδημα θα έχει διάφορα πλεονεκτήματα έναντι του ισχύοντος προνοιακού συστήματος. Προφανώς θα είναι απλούστερο και πολύ πιο διαφανές από το συνονθύλευμα των υφιστάμενων προγραμμάτων για την αντιμετώπιση της φτώχειας. Το σημερινό προνοιακό μας σύστημα, με διαφορετικά και συχνά αντιφατικά μεταξύ τους επίπεδα επιλεξιμότητας, με εργασιακές προϋποθέσεις και άλλους περιορισμούς, είναι ένας εφιάλτης ασυδοσίας που δεν βοηθά αποτελεσματικά τους ανθρώπους να κάνουν τη μετάβαση από αυτά τα προγράμματα και να ξεφύγουν από τη φτώχεια.
Τέλος, και πιθανότατα το πιο σημαντικό απ' όλα, είναι ότι το UBI θα παράσχει πολύ καλύτερα κίνητρα σε ό,τι αφορά την εργασία, τον γάμο και την αποταμίευση. Καθώς τα σημερινά προνοιακά επιδόματα μειώνονται όσο αυξάνεται το εισόδημα, στην ουσία δημιουργούν υψηλούς οριακούς φορολογικούς συντελεστές που μπορεί να αποθαρρύνουν από την εργασία ή τον γάμο. Αντιθέτως, ένα καθολικό βασικό εισόδημα δεν θα τιμωρεί κάποιον που εγκατέλειψε την πρόνοια για να εργαστεί.
Για όσους πιστεύουν ότι το κράτος πρέπει να βγει από τις ζωές των ανθρώπων, το UBI θα είναι επίσης λιγότερο πατερναλιστικό, καθώς θα ζητά από τους φτωχούς να προγραμματίζουν και να διαχειρίζονται τα χρήματά τους όπως και οι υπόλοιποι πολίτες. Όλα αυτά ενισχύουν το επιχείρημα, υπάρχουν ωστόσο και σοβαρές αντίρροπες επιπτώσεις που πρέπει να σταθμιστούν.
Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη από ερευνητές του American Enterprise Institute υποστηρίζει ότι ο μόνος τρόπος για να καταστεί βιώσιμο ένα καθολικό βασικό εισόδημα είναι η αντικατάσταση όχι μόνο των προγραμμάτων αντιμετώπισης της φτώχειας και της ασφάλισης έναντι της ανεργίας, αλλά και των επιδομάτων της μεσαίας τάξης, όπως η κοινωνική ασφάλιση και το Medicare. Οι φτωχοί θα κερδίσουν σημαντικά από αυτή την αλλαγή, αλλά οι πολιτικά ισχυροί ηλικιωμένοι, θα χάσουν. Αυτό φαίνεται να συνιστά ακυρώνει πολιτικά την ιδέα πριν καν αυτή ξεκινήσει.
Ένας αρνητικός φόρος, που θα περιόριζε την παροχή του βασικού εισοδήματος στους ανθρώπους με μικρότερο εισόδημα θα ήταν πιο οικονομικός, αλλά θα συνοδευόταν από όλη την περιπλοκότητα, την απάτη και την κατάχρηση του ισχύοντος φορολογικού κώδικα των ΗΠΑ. Για παράδειγμα πώς θα αντιμετώπιζε ο αρνητικός φόρος κάποιον με μικρό εισόδημα αλλά με σημαντικά περιουσιακά στοιχεία; Επίσης, θα εμφάνιζε εκ νέου πολλά από τα ίδια προβλήματα κινήτρων που βλέπουμε στα ισχύοντα προνοιακά συστήματα, καθώς θα επέβαλλε στην πράξη υψηλούς οριακούς φορολογικούς συντελεστές που αποθαρρύνουν από την εργασία.
Ακόμη, όπως ισχύει και με άλλα κρατικά προγράμματα, θα υπήρχε η διαρκής πίεση για την επέκταση των ωφελημάτων. Εφόσον εμπεδωθεί η ιδέα ότι οι άνθρωποι “δικαιούνται” ένα εισόδημα, θα γίνει πολύ δυσκολότερο να πει κανείς “όχι” στο μέλλον. Πόσος χρόνος θα χρειαστεί άραγε μέχρι να ακούσουμε ότι κανείς δεν μπορεί να ζήσει με το οποιοδήποτε ποσό θα δίνει το UBI;
Τέλος, θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ώστε να μην υποκύψουμε στην ψευδαίσθηση ότι υπάρχει μια διακομματική συμφωνία ως προς το ζήτημα, ακόμη και μεταξύ των υποστηρικτών του UBI. Οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς, βλέπουν το UBI ως αντικαταστάτη του ισχύοντος κράτους πρόνοιας. Πολλοί από την Αριστερά, ζητούν το UBI ως ένα επιπρόσθετο ωφέλημα επιπλέον των υφιστάμενων προγραμμάτων, που θα χρηματοδοτείται με νέους φόρους στον άνθρακα, τους φυσικούς πόρους, τις επιχειρήσεις ή “τους πλουσίους”. Η γεφύρωση αυτών των διαφορών πιθανότατα θα είναι πολύ πιο δύσκολη απ' όσο οι εκατέρωθεν υποστηρικτές του UBI μπορεί να πιστεύουν.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς και της προνοιακής μεταρρύθμισης πρέπει να απορρίψουν εξαρχής αυτή την ιδέα. Το σημερινό προνοιακό κράτος είναι ξεκάθαρα αποτυχημένο. Ένα καθολικό βασικό εισόδημα μπορεί να αποτελεί μια καλύτερη εναλλακτική, ή μπορεί και όχι, αλλά είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα το ακούμε πολύ συχνότερα τα επόμενα χρόνια.
Αναδημοσίευση από το The Hill (Online)
--
Ο Michael Tanner είναι διακεκριμένος ερευνητής στο Cato Institute.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 2 Ιουνίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cato Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
