Ένα ξέσπασμα φυματίωσης - μιας πνευμονικής νόσου που συχνά συνοδεύεται από βήχα - ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2024 στο Κάνσας Σίτι και σε δύο κοντινές κομητείες και συνεχίζεται από τις αρχές Μαρτίου 2025. Μέχρι σήμερα, 147 άτομα φέρονται να έχουν διαγνωστεί με φυματίωση στο πλαίσιο της επιδημίας, ενώ 67 έχουν αρρωστήσει. Οι υπόλοιποι 80 άνθρωποι που διαγνώστηκαν με φυματίωση στο Κάνσας προσβλήθηκαν από τη νόσο αλλά δεν εμφάνισαν συμπτώματα, κάτι που ονομάζεται λανθάνουσα λοίμωξη.
Η φυματίωση είναι η κύρια μολυσματική αιτία θανάτου σε όλο τον κόσμο, ξεπερνώντας μόνο το COVID-19 κατά τα τρία πρώτα χρόνια της πανδημίας.
Ποια είναι η ιστορία της φυματίωσης;
Το Mycobacterium tuberculosis είναι ο οργανισμός που προκαλεί τη φυματίωση στον άνθρωπο. Η ασθένεια μολύνει τους ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια. Οι ερευνητές βρήκαν ενδείξεις της νόσου πριν από 9.000 χρόνια σε ανασκαμμένα λείψανα ανθρώπων που ζούσαν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου εκείνη την εποχή.
Οι αναφορές για τη φυματίωση χρονολογούνται γύρω στο 410-400 π.Χ., όταν ο γιατρός Ιπποκράτης ονόμασε τη νόσο φθίση, μια αρχαϊκή λέξη που σημαίνει προοδευτική «εξασθένιση», λόγω του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι με τη νόσο αυτή αδυνατίζουν.
Ομοίως, ονομαζόταν λευκή πανούκλα ή λευκός θάνατος - λόγω της αναιμίας από την ασθένεια, με τους ανθρώπους να εμφανίζονται ωχροί - που οδηγούσε σε σχεδόν βέβαιο θάνατο. Η μη θεραπευμένη ενεργός φυματίωση, δηλαδή οι περιπτώσεις που έχουν συμπτώματα, είναι άκρως θανατηφόρα.
Περίπου τα μισά από τα άτομα με μη θεραπευμένη ενεργό φυματίωση πεθαίνουν από τη νόσο, ενώ η θεραπεία μειώνει το ποσοστό θανάτου στο 12%.
Μια από τις φράσεις που περιγράφουν τη φυματίωση είναι «το κακό του βασιλιά». Πρόκειται για μια μορφή φυματίωσης που προκαλεί επίσης οίδημα και αλλοιώσεις στο λαιμό, μια κατάσταση που ονομάζεται σκωληκοειδίτιδα. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι το άγγιγμα ενός βασιλιά μπορούσε να θεραπεύσει ένα άτομο από αυτή τη μορφή φυματίωσης μέσω θαυματουργικής παρέμβασης.
Τέλος, η φυματίωση ονομάστηκε απειλητικά «ληστής της νεολαίας» λόγω της ιστορικής της τάσης να προσβάλλει άτομα ηλικίας 15 έως 30 ετών.
Το 1865, ο Jean Antoine Villemin, στρατιωτικός γιατρός στο Παρίσι, απέδειξε ότι η φυματίωση μπορούσε να μεταδοθεί από μολυσμένα ζώα σε υγιή μέσω εμβολιασμού.
Ο μικροοργανισμός που προκαλεί τη φυματίωση ανακαλύφθηκε τελικά το 1882 από τον Γερμανό γιατρό Robert Koch. Ο Koch ανακοίνωσε τα ευρήματά του στις 24 Μαρτίου 1882, ημέρα που αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως Παγκόσμια Ημέρα Φυματίωσης.
Πώς εξαπλώνεται η φυματίωση;
Η φυματίωση μεταδίδεται με μικρά μολυσματικά σταγονίδια στον αέρα. Ένας ασθενής με φυματίωση μπορεί να εκπέμψει αυτά τα σταγονίδια με το βήχα, το τραγούδι και ενδεχομένως από την κανονική αναπνοή που συμβαίνει κατά τη διάρκεια του ύπνου ή της ανάπαυσης.
Μια μορφή φυματίωσης μπορεί να μεταδοθεί μέσω μη παστεριωμένων γαλακτοκομικών προϊόντων. Αν και σπάνια, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις μετάδοσης της φυματίωσης μέσω οστικών γραφημάτων, κατά τις οποίες υγιές, δωρηθέν οστικό υλικό χρησιμοποιείται για την αντικατάσταση κατεστραμμένων οστών.
Η προέλευση της επιδημίας φυματίωσης στο Κάνσας παραμένει άγνωστη από τις αρχές Μαρτίου 2025. Η επιδημία έχει επηρεάσει δυσανάλογα όσους ζουν σε κοινότητες με χαμηλό εισόδημα και δύο άνθρωποι έχουν πεθάνει από αυτήν.
Είναι σημαντικό ότι ένας ασθενής με ανεπεξέργαστη φυματίωση μπορεί να μολύνει 10 έως 15 άλλους.
Θα μπορούσε να αποτελέσει παράγοντα η πανδημία COVID-19;
Η πανδημία COVID-19 έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αναζωπύρωση της φυματίωσης. Τα κρούσματα αυξήθηκαν παγκοσμίως κατά 4,6% από το 2020 έως το 2023, αντιστρέφοντας δεκαετίες σταθερής μείωσης της νόσου. Μόνο στις ΗΠΑ, τα κρούσματα φυματίωσης αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 15% από το 2022 έως το 2023.
Κατά τη διάρκεια των υποχρεωτικών διακοπών λειτουργίας, οι άνθρωποι είχαν λιγότερη πρόσβαση σε κέντρα υγειονομικής περίθαλψης για την έγκαιρη διάγνωση της φυματίωσης ή για την εκτέλεση συνταγών για θεραπεία, ίσως λόγω του φόβου να μολυνθούν από το COVID-19 κατά την επίσκεψη σε μια μονάδα ιατρικής περίθαλψης. Οι διαταραχές της περίθαλψης που σχετίζονται με το COVID-19 είχαν ως αποτέλεσμα σχεδόν 700.000 επιπλέον θανάτους από φυματίωση.
Η πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη μπορεί να μην είναι ο μόνος παράγοντας πίσω από αυτή την άνοδο. Οι ελλείψεις ιατρικών προμηθειών και οι καθυστερήσεις στην αποστολή μπορεί επίσης να έπαιξαν ρόλο. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ αντιμετώπισαν ελλείψεις ενός από τα βασικά φάρμακα για τη φυματίωση μεταξύ 2021 και 2023.
Ποιες είναι οι κύριες θεραπείες;
Η πολυφαρμακευτική θεραπεία είναι σήμερα ο μόνος τρόπος για να θεραπευτεί η φυματίωση και να σταματήσει η εξάπλωσή της.
Πριν από τα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν αναπτύχθηκε το πρώτο αντιβιοτικό για τη θεραπεία της φυματίωσης, οι θεραπείες της φυματίωσης περιλάμβαναν την αφαίμαξη και την κατανάλωση μουρουνέλαιου. Η πιο δημοφιλής θεραπεία περιελάμβανε απομονωμένα σανατόρια σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο, όπως τα Adirondacks και τα Βραχώδη Όρη, όπου ο κρύος, ξηρός αέρας θεωρούνταν θεραπευτικός. Οι μελετητές της εποχής υπέθεσαν ότι η δυνατότητα θεραπείας οφειλόταν στο ότι αυτά τα περιβάλλοντα ήταν πιο αναζωογονητικά για τον οργανισμό και παρείχαν πιο ξεκούραστο ύπνο. Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτές τις πεποιθήσεις.
Η στρεπτομυκίνη ήταν η πρώτη αντιβιοτική θεραπεία που έγινε διαθέσιμη για τη φυματίωση, τη δεκαετία του 1940. Ωστόσο, ο μικροοργανισμός έγινε γρήγορα ανθεκτικός στο φάρμακο. Ένα δεύτερο αντιβιοτικό, που ονομάζεται ισονιαζίδη, αναπτύχθηκε ως θεραπεία πρώτης γραμμής κατά της φυματίωσης τη δεκαετία του 1950. Και πάλι, ο μικροοργανισμός έγινε ανθεκτικός στα φάρμακα.
Σήμερα χρησιμοποιούνται συνδυασμοί δύο και τεσσάρων φαρμάκων για τη θεραπεία τόσο των λανθάνουσας λοίμωξης όσο και της ενεργού νόσου. Η θεραπεία της ενεργού φυματίωσης απαιτεί τουλάχιστον έξι μήνες αδιάλειπτης θεραπείας. Διακοπές στη θεραπεία έχουν ως αποτέλεσμα την περαιτέρω εξάπλωση της φυματίωσης και την εμφάνιση πολυανθεκτικής φυματίωσης, η οποία απαιτεί πρόσθετα φάρμακα και περισσότερους από εννέα μήνες θεραπείας.
Όλα τα φάρμακα για τη φυματίωση είναι τοξικά- η ποιότητα ζωής των ασθενών με φυματίωση επιδεινώνεται κατά τη διάρκεια της θεραπείας και παραμένει έτσι καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Η έγκαιρη ανεύρεση των περιπτώσεων και η θεραπεία της νόσου της φυματίωσης, πριν αρχίσουν τα συμπτώματα, είναι σημαντική διότι όχι μόνο μειώνει την εξάπλωση της νόσου αλλά και μειώνει σημαντικά την τοξικότητα των φαρμάκων.
Τι πρέπει να γνωρίζουν οι πολίτες;
Οι άνθρωποι πρέπει να γνωρίζουν ότι η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα δημόσιας υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο. Η εκπαίδευση σχετικά με τη μετάδοση, τη θεραπεία και την ανάγκη ενεργού εργασίας για την εξάλειψη της φυματίωσης είναι η καλύτερη άμυνα.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους η εκπαίδευση και η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη φυματίωση είναι τόσο σημαντικές είναι ότι ένα άτομο με λανθάνουσα φυματίωση μπορεί να φιλοξενεί εν αγνοία του τον μικροοργανισμό για χρόνια. Ελλείψει συμπτωμάτων, τα άτομα αυτά είναι απίθανο να αναζητήσουν περίθαλψη και δε θα διαγνωστούν και δε θα θεραπευτούν, εκτός εάν εντοπιστούν ως μέρος μιας επιδημίας, όπως συνέβη για περισσότερους από τους μισούς ασθενείς στο Κάνσας.
* Η Karen Dobos είναι Καθηγήτρια Μικροβιολογίας, Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Η Marcela Henao-Tamayo είναι Καθηγήτρια Μικροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο. Το άρθρο του αναδημοσιεύεται αυτούσιο στο Liberal μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο TheConversation.
