Γράφει ο James Pethokoukis
Ο Δρόμος προς τη Δουλεία του Φρίντριχ Χάγιεκ είναι ένα συχνά παρεξηγημένο βιβλίο. Και ως θεμελιώδες κείμενο της κλασικής φιλελεύθερης σκέψης στον 20ό αιώνα, πρέπει να εξετάζεται σωστά και βαθιά. Ειδικά μάλιστα σε μια συγκυρία που όσοι ανήκουν στη δεξιά εμπλέκονται σε μια σκληρή μάχη ιδεών μεταξύ τους.
Στον Δρόμο προς τη Δουλεία, ο Χάγιεκ δεν διατυπώνει ένα επιχείρημα «ολισθηρής κατωφέρειας» - ότι δηλαδή η οποιαδήποτε απόκλιση από μια καθαρόαιμη οικονομία της ελεύθερης αγοράς -ακόμα και μια ελάχιστη ποσότητα κυβερνητικού σχεδιασμού ή η πιο μικρή πράξη παρέμβασης- θα ξεκινήσει μια αναπόφευκτη πορεία προς τον σοσιαλισμό, την «κατάργηση της ιδιωτικής επιχειρηματικότητας, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής», και την αντικατάσταση του επιχειρηματία από έναν κεντρικό φορέα σχεδιασμού. Στο υπέροχο Hayek: A Life, 1899–1950, που κυκλοφόρησε πέρυσι, οι βιογράφοι του Χάγιεκ Bruce Caldwell και HansJoerg Klausinger ονομάζουν αυτή την εσφαλμένη ανάγνωση την «κριτική που αρνείται να πεθάνει» που «αποτελεί κατά τη γνώμη μας την πιο σημαντική παρανόηση του βιβλίου».
Το οποίο είναι ατυχές καθώς το να παρουσιάζει κανείς ή να πιστεύει αυτή την ερμηνεία κάνει τον Δρόμο προς τη Δουλεία να φαίνεται κάτι το εντελώς γελοίο. Το βιβλίο εκδόθηκε το 1944 και ακόμη και μεγάλα κράτη πρόνοιας με υψηλούς φόρους και εκτεταμένο ρυθμιστικό καθεστώς κατάφεραν τις επόμενες δεκαετίες, προφανώς, να διατηρήσουν και εκείνους τους παράγοντες που αναφέρει ο Hayek ως κεντρικούς για μια ελεύθερη οικονομία.
Ακόμη και οι ξεκάθαρες σκέψεις του Χάγιεκ σχετικά με το θέμα -αν και ποτέ δεν όρισε την ακριβή έννοια του «συνολικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης», δεν φαίνεται να υπερασπίζεται το laissez-faire- δεν εμπόδισαν ορισμένους από την αριστερά και τη δεξιά από το να συνεχίσουν να τις διαστρεβλώνουν. Για τους πρώτους, η ερμηνεία αυτή χρησιμεύει ώστε να υπονομεύσει τη σοβαρότητα του βιβλίου. Για τους δεύτερους, τους βοηθά να διατυπώσουν ένα απολυταρχικό και κινδυνοθηρικό επιχείρημα σχετικά με τον προσήκοντα ρόλο του κράτους στην οικονομία. (Οι κορυφαίες θέσεις στον Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας του 2022 είναι γεμάτες με σοσιαλδημοκρατίες: Ολλανδία, Φινλανδία, Δανία. Οι ΗΠΑ βρίσκονται στη θέση 25).
Και πάλι, τι σκέφτηκε ο Χάγιεκ; Γράφουν οι Caldwell και Klausinger: «Για τον Χάγιεκ, το πιο σημαντικό ήταν να διατηρηθεί η ελευθερία να εισέρχεται και να βγαίνει κανείς από τις συναλλαγές, να παράγει αγαθά, και να αγοράζει και να πουλά σε τιμές που συμφωνήθηκαν από τα μέρη που συμμετείχαν σε μια συναλλαγή». Για τον Χάγιεκ, τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι η καρδιά ενός ανταγωνιστικού καπιταλιστικού συστήματος, το οποίο ωστόσο είναι συμβατό με «ένα εκτεταμένο σύστημα κοινωνικών υπηρεσιών». Για περισσότερα σχετικά με τη ζωή του Χάγιεκ και τους λόγους για τους οποίους οι ιδέες του είναι σήμερα πιο επίκαιρες από ποτέ, ρίξτε μια ματιά στην πρόσφατη συνομιλία μου στο podcast με τον Caldwell.
* Ο James Pethokoukis κατέχει την έδρα Dewitt Wallace στο American Enterprise Institute, όπου είναι υπεύθυνος του μπλογκ AEIdeas και φιλοξενεί το εβδομαδιαίο podcast, “Political Economy with James Pethokoukis”.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Ιανουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
