Το μεγάλο πλεονέκτημα των μονοθεματικών ομάδων είναι ότι μπορούν να δημιουργήσουν ευρείς συνασπισμούς ανθρώπων που κατά τα άλλα δεν συμφωνούν σε τίποτα άλλο ή ακόμη και περιφρονούν ενεργά ο ένας τον άλλον.
Το πιο επιτυχημένο τέτοιο παράδειγμα στη Βρετανία είναι οι NIMBY (Not In My Back Yard). Όσον το ζήτημα είναι να διακοπεί μια προσπάθεια οικιστικής ανάπτυξης, οι Συντηρητικοί και οι Πράσινοι γίνονται ξαφνικά οι καλύτεροι φίλοι.
Σε μικρότερο βαθμό, αυτό ισχύει και για το (δυστυχώς πολύ μικρότερο και πολύ λιγότερο επιτυχημένο) αντικίνημα, τα YIMBY (Yes In My Back Yard). Τα περισσότερα YIMBY κινήματα κλίνουν προς την κεντροαριστερά, αλλά παρ' όλα αυτά είναι πολύ ευπρόσδεκτα στους φιλελεύθερους και τους μεταρρυθμιστικούς συντηρητικούς.
Κατά τη διάρκεια της διαμάχης για το Brexit, τόσο η πλευρά του Leave όσο και αυτή του Remain ήταν ευρείες δια-ιδεολογικές συμμαχίες. Στην περίπτωση του Remain, αυτό συνέβη εύκολα και φυσικά. Στην περίπτωση του Leave, χρειάστηκε λίγη δουλειά, αλλά στο τέλος, η πλευρά αυτή κατάφερε να συγκροτήσει έναν συνασπισμό θατσερικών που θέλουν να συστήσουν τη Σιγκαπούρη στον Τάμεση, εθνικιστών και Lexiteers.
Από τη στιγμή που κάποιος έχει καταφέρει να δημιουργήσει έναν συνασπισμό γύρω από ένα και μόνο ζήτημα, το τελευταίο πράγμα που θα θέλει να κάνει είναι να διακινδυνεύσει να διασπάσει αυτόν τον συνασπισμό υπερφορτώνοντας την υπόθεση με άλλα ζητήματα. Θα ήταν πολύ περίεργο εάν, για παράδειγμα, μια πρωτοβουλία κατά της περαιτέρω οικοδόμησης δήλωνε ξαφνικά ότι τοποθετείται ταυτόχρονα και κατά του Brexit ή κατά των κρατικών επιδοτήσεων για τις «αφυπνισμένες» τέχνες. Κάτι τέτοιο θα απομάκρυνε αχρείαστα τους ανθρώπους που δεν συμφωνούν σε αυτό το δευτερεύον ζήτημα, χωρίς να συμβάλει καθόλου στην προώθηση του αρχικού ζητήματος.
Ωστόσο, τα τελευταία δύο χρόνια, έχουμε δει να αναδύονται κάποια πολιτικά κινήματα που μπορεί εκ πρώτης όψεως να μοιάζουν μονοθεματικά, αλλά σαφώς δεν είναι κάτι τέτοιο. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι το Extinction Rebellion (XR), το Just Stop Oil (JSO), το κίνημα της Greta Thunberg και το Black Lives Matter (BLM).
Το XR, το JSO και το κίνημα της Γκρέτα περιγράφουν τους εαυτούς τους ως περιβαλλοντικά κινήματα και το BLM ως αντιρατσιστικό. Ο περιβαλλοντισμός και ο αντιρατσισμός είναι πολύ δημοφιλείς στόχοι. Σχεδόν όλοι, όποια και αν είναι η πολιτική τους πεποίθηση, συμφωνούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα πρόβλημα, και σχεδόν όλοι, ανεξάρτητα από την πολιτική τους πεποίθηση, συμφωνούν ότι ο ρατσισμός είναι κακός. Θα ήταν καταρχήν εφικτό να οικοδομηθούν πολύ ευρείς συνασπισμοί γύρω από αυτές τις αιτίες.
Τα κινήματα αυτά όμως δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο από αυτόν τον στόχο. Αν έπρεπε να τα τοποθετήσει κανείς στο ιδεολογικό φάσμα, δεν θα δίσταζε ούτε στιγμή πριν τα τοποθετήσει στην άκρα αριστερά. Και θα είχε δίκιο.
Αυτό έχει κάπως συσκοτιστεί από το γεγονός ότι, παρόλο που αυτά τα κινήματα χρησιμοποιούν συνήθως ακροαριστερή ορολογία για να εκφράσουν ακροαριστερές θέσεις, διαμαρτύρονται και προσβάλλονται όταν κάποιος άλλος τα περιγράφει ως ανήκοντα στην ακροαριστερά.
Πάρτε το BLM UK, το οποίο λέει στον ιστότοπό του:
«Δεν είμαστε μια μαρξιστική οργάνωση. Ενώ ορισμένα από τα μέλη του UKBLM είναι μαρξιστές, αυτό δεν ισχύει για όλα τα μέλη».
Αμέσως μετά όμως επισημαίνουν:
«Είμαστε όμως όλοι αντικαπιταλιστές»
Τεχνικά, δεν υπάρχει αντίφαση μεταξύ αυτών των δύο δηλώσεων. Μπορείς να είσαι αντικαπιταλιστής χωρίς να είσαι μαρξιστής. Αλλά αυτό περιορίζει αρκετά τα πράγματα και αποκαλύπτει τι εννοούν όταν λένε ότι δεν είναι μαρξιστική οργάνωση. Δεν εννοούν «θέλουμε να είμαστε ένας ευρύς συνασπισμός αντιρατσιστών, και ως εκ τούτου, δεν θα λάβουμε θέση ως προς το ερώτημα ποιο οικονομικό σύστημα είναι το καλύτερο, γιατί αυτό θα διασπούσε άσκοπα τον συνασπισμό μας.
Οι αντιρατσιστές που υποστηρίζουν τον καπιταλισμό είναι εξίσου ευπρόσδεκτοι με τους αντιρατσιστές που υποστηρίζουν ένα διαφορετικό οικονομικό σύστημα». Αντιθέτως, εννοούν: «Είμαστε μια οργάνωση που είναι ταυτόχρονα αντιρατσιστική και αντικαπιταλιστική, οπότε αν εσείς υποστηρίζετε τον καπιταλισμό, φύγετε. Δεν είστε ευπρόσδεκτοι. Ωστόσο, εφόσον είστε αντικαπιταλιστές, δεν μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα αν ο αντικαπιταλισμός σας εμπνέεται από τον Μαρξ ή από αλλού».
Λένε επίσης στη σελίδα τους στο GoFundMe (μέσω της οποίας έχουν συγκεντρώσει πάνω από 1,2 εκατομμύρια λίρες):
«Το Black Lives Matter UK (BLMUK) […] καθοδηγείται από τη δέσμευση να διαλύσει […] τον καπιταλισμό».
Ο κύριος οργανισμός BLM χρησιμοποιεί τον λογαριασμό του στο Twitter (ο οποίος έχει πάνω από ένα εκατομμύριο οπαδούς) για να προωθεί συνεχώς αντικαπιταλιστικά μηνύματα, π.χ.
Πάρτε επίσης το παράδειγμα του Extinction Rebellion. Κάποτε έγραψαν στο Twitter «δεν είμαστε σοσιαλιστικό κίνημα» για να αποστασιοποιηθούν από ένα πανό με σφυροδρέπανο, που εμφανίστηκε σε περίοπτη θέση σε μια πορεία του XR. Στη συνέχεια όμως έσπευσαν να διευκρινίσουν:
«Ο καπιταλισμός από την άλλη πλευρά μπορεί σε μεγάλο βαθμό να πάει να γ… Δεν είμαστε ηλίθιοι».
Και πάλι τυπικά δεν υπάρχει κάποια αντίφαση στις δηλώσεις αυτές. Μπορεί κανείς να είναι αντικαπιταλιστής χωρίς να είναι σοσιαλιστής. Αλλά και πάλι αυτό περιορίζει σημαντικά τα πράγματα και, πάλι, μας δείχνει τι εννοούν τα μέλη του XR όταν λένε ότι δεν είναι σοσιαλιστικό κίνημα.
Δεν εννοούν «Θέλουμε να είμαστε ένας ευρύς συνασπισμός περιβαλλοντιστών, και ως εκ τούτου, δεν θα πάρουμε θέση ως προς το ποιο είναι το καλύτερο οικονομικό σύστημα, γιατί αυτό θα διασπούσε άσκοπα τον συνασπισμό μας. Οι περιβαλλοντολόγοι που αναζητούν λύσεις μέσα στον καπιταλισμό είναι εξίσου ευπρόσδεκτοι με τους ανθρώπους που αναζητούν λύσεις έξω από αυτόν». Αντιθέτως, εννοούν «Είμαστε μια οργάνωση που είναι και περιβαλλοντική και αντικαπιταλιστική, οπότε αν υποστηρίζεις τον καπιταλισμό, φύγε. Δεν είσαι ευπρόσδεκτος. Ωστόσο, εφόσον είσαι αντικαπιταλιστής, δεν μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα αν θέλεις να αντικαταστήσεις τον καπιταλισμό με τον σοσιαλισμό ή με κάτι άλλο».
Το Just Stop Oil διαφέρει ελαφρώς, καθώς συνήθως δεν κάνει σαρωτικές δηλώσεις σχετικά με τα οικονομικά συστήματα. Ωστόσο, οι πράξεις μιλούν ηχηρότερα από τα λόγια. Τα μέλη του κινήματος αυτού επιδεικνύουν τα αντικαπιταλιστικά τους διαπιστευτήρια επιτιθέμενοι στις δεξαμενές σκέψης που υπερασπίζονται την ελεύθερη αγορά στο Westminster (όπως κάνει και το XR) και συνεργαζόμενοι με τον Jeremy Corbyn (βλ. π.χ. εδώ και εδώ).
Αυτό μας επαναφέρει στην αρχική ερώτηση: γιατί θα μετατρέψει κανείς μια επιτυχημένη μονοθεματική καμπάνια σε μια καμπάνια δύο ζητημάτων, προσθέτοντας κάποιο εντελώς άσχετο ζήτημα; Γιατί να περιορίσει σκόπιμα την απεύθυνσή του σε μια γωνιά του ιδεολογικού φάσματος; Και το πιο σημαντικό – γιατί αυτό αποδίδει τόσο πολύ γι’ αυτές τις οργανώσεις;
Θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε αυτές τις ερωτήσεις στο επόμενο μέρος.
* Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής πολιτικής οικονομίας στο Institute of Economic Affairs.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Ιανουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγουμης.
