Του Gary M. Galles
Ο Τζωρτζ Όργουελ στο δοκίμιό του με τίτλο “Politics and the English Language” (Η πολιτική και η αγγλική γλώσσα), έγραφε ότι “στην εποχή μας, ο πολιτικός προφορικός και γραπτός λόγος έχουν ως κύρια λειτουργία την υπεράσπιση της μη υπερασπίσιμης θέσης”. Ακόμη όμως πιο διορατική ήταν η δήλωσή του ότι “η ακαταστασία της γλώσσας μας, μας διευκολύνει να σκεφτόμαστε ανόητα πράγματα”.
Και οι δύο αυτές θέσεις περιγράφουν την πολιτική μας κατάσταση τόσο σήμερα όσο και την εποχή που τις έγραψε. Οι σημερινές επιθέσεις εναντίον των ελεύθερων αγορών και της ελευθερίας και η προτεινόμενη “λύση” του ολοένα και μεγαλύτερου κρατικού ελέγχου καταδεικνύουν το πώς η κατάχρηση της γλώσσας έχει καταστήσει τέτοιες ανόητες σκέψεις κυρίαρχες.
Οι ελεύθερες αγορές συκοφαντούνται
Το πρόβλημα της γλωσσικής διαστρέβλωσης μας δίνει την αφορμή να εξετάσουμε το πώς οι σοβαροί υπερασπιστές της ελευθερίας μπορούν να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα. Μια σημαντική πηγή πολύτιμων ιδεών είναι το δοκίμιο του Λέοναρντ Ρηντ “Finding Words for Common Sense” (Βρίσκοντας λέξεις για την κοινή λογική) στο έργο του The Coming Aristocracy (Η επερχόμενη αριστοκρατία) του 1969, 50 χρόνια από την έκδοσή του.
“Το επιχείρημα υπέρ της ελευθερίας μοιάζει για τους περισσότερους ανθρώπους με μια ξένη γλώσσα”
“Η ελεύθερη αγορά, η ιδιωτική ιδιοκτησία, η εθελούσια συναλλαγή, ο τρόπος ζωής με περιορισμένο κράτος, με τους ηθικούς και πνευματικούς τους προδρόμους… φαίνονται 'μακρινά' για τον μόνο λόγο ότι συγκρούονται με τα κυρίαρχα συναισθήματα των ανθρώπων σήμερα τα οποία κατά κύριο λόγο είναι σοσιαλιστικά”.
“Οι δάσκαλοι και οι σπουδαστές της ελευθερίας… αντιμετωπίζουν ένα πρόβλημα λέξεων: η γλώσσα της ελευθερίας ακούγεται παράξενη σε αυτιά που εδώ και καιρό έχουν συντονιστεί στις έννοιες, τα κλισέ και τις αληθοφάνειες του κρατισμού, του παρεμβατισμού και του σοσιαλισμού”.
“Αν υποθέσουμε ότι ο δρόμος της ελευθερίας είναι εύλογος, τότε το καθήκον μας είναι να βρούμε λέξεις για να εκφράσουμε αυτή την κοινή λογική. Και δεν γωνρίζω κάποιον άλλο όρο που να καταδεικνύει καλύτερα αυτό το δίλημμα από την 'ελεύθερη αγορά'. Έχουμε μια ιδέα στο μυαλό μας, αλλά συχνά στον αναγνώστη ή τον ακροατή μας φτάνει μια άλλη ιδέα. Η εικόνα που αποδίδει η “ελεύθερη αγορά” είναι σπάνια πιστή αναπαραγωγή της πρόθεσής μας”.
“Η ελεύθερη αγορά έχει μόνο προσεγγιστεί, ποτέ δεν έχει πραγματοποιηθεί πλήρως. Έτσι, για να κατανοήσει κανείς το νόημά μας, θα πρέπει να φανταστεί ως ελεύθερες εκείνες τις εκφάνσεις της οικονομίας που ποτέ δεν υπήρξαν ελεύθερες. Κι εδώ σκοντάφτουμε σε προβλήματα επικοινωνίας: λίγοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν το άλμα προς φανταστικές καταστάσεις. Οι περισσότεροι αντλούν μόνο από την εμπειρία τους. Αυτό εξηγεί εν μέρει γιατί τόσοι πολλοί θεωρούν ότι ο όρος μας, η ελεύθερη αγορά, σημαίνει βασικά την ιδιωτική επιχειρηματικότητα, σαν αυτά τα δύο να είναι ταυτόσημα. Η αποτυχία να κάνουμε αυτή τη διάκριση οδηγεί σε ιδεολογική σύγχυση και εκπαιδευτική αποτυχία”.
“Η ελεύθερη αγορά είναι αυτό που κυριαρχεί όταν όλες οι συναλλαγές είναι ελεύθερες από καταναγκασμό. Είναι μόνο η εθελούσια συναλλαγή, δηλαδή η ελευθερία του συναλλάσσεσθαι”.
“Τι ακριβώς είναι όμως ο καταναγκασμός; Είναι το αντίθετο της ελεύθερης αγοράς”.
“Κατά κανόνα, ο καταναγκασμός θεωρείται ως βία, χωρίς διάκριση ως προς το είδος της. Αυτό που έχουμε κατά νου ως το αντίθετο της ελεύθερης αγοράς, είναι η καταναγκαστική βία που μπορεί να γίνει κατανοητή καλύτερη αν την αντιπαραβάλλουμε με την αμυντική βία”.
“Η επιθετικότητα είναι πάντα μια πρωτογενής δράση. Η άμυνα είναι αποκλειστικά μια δευτερογενής δράση, που ποτέ δεν συμβαίνει παρά μόνο για να διασώσει τη ζωή, να διαφυλάξει τα δικαιώματα και να προστατεύσει την ειρήνη. Η επιθετικότητα είναι μοχθηρία, αντίθετη προς την ύπαρξη της ελεύθερης αγοράς. Η αμυντική βία από την άλλη - λανθάνουσα μέχρι να προκληθεί - είναι σύμμαχος και πανοπλία της ελευθερίας”.
“Όταν κάποιος μπορεί να φανταστεί μια συνθήκη όπου δεν υπάρχει επιθετική βία ή, αν αυτή υπάρχει, καταστέλλεται εγκαίρως από την αντίστοιχη αμυντική, τότε οραματίζεται τη δημιουργικότητα να ρέει ελεύθερα και ανεμπόδιστα από όλους τους πολίτες - οραματίζεται την ελεύθερη αγορά! Με αυτό το ιδανικό κατά νου, είναι εύκολο να παρατηρήσει κανείς τις αμέτρητες πρακτικές που σήμερα απεικονίζουν το τι δεν είναι η ελεύθερη αγορά”.
“Η πειρατεία είναι ένα σαφώς ιδιωτικό εγχείρημα. Παρατηρήστε όμως ότι το ειδοποιό χαρακτηριστικό της πειρατείας είναι η επιθετική βία. Τώρα, καθώς η επιθετικότητα μειώνεται σε κάθε ιδιωτική δράση, η επιχειρηματικότητα μετακινείται από το στάδιο της πειρατείας προς το ιδανικό της ελεύθερης αγοράς. Το ιδιωτικό στοιχείο δεν είναι το χαρακτηριστικό που διακρίνει τη θέση μιας επιχειρηματικής δράσης στο μη πειρατικό φάσμα της αγοράς. Το ειδοποιό χαρακτηριστικό είναι η επιθετική βία. Κάθε επιχειρηματική δράση, καταστροφική ή εποικοδομητική, μπορεί να είναι - και συχνά είναι - ιδιωτική. Από μόνο του λοιπόν το γεγονός ότι μια επιχειρηματική δράση είναι ιδιωτική δεν της αποδίδει κάποια ειδική αξία, οικονομική ή άλλου είδους”.
“Πράγματι, εκεί όπου η επιθετική βία κυριαρχεί, οι ιδιωτικές επιχειρηματικές δράσεις μπορεί να απέχουν τόσο πολύ ως προς τη λειτουργία τους από την ελεύθερη αγορά όσο τα ταχυδρομεία!”
“Η ελεύθερη αγορά μπορεί να λειτουργήσει επαρκώς μόνο όταν ελαχιστοποιείται η επιθετική βία. Το κράτος, τουλάχιστον θεωρητικά, είναι ο φορέας άμυνας της κοινωνίας, και ο ρόλος είναι να απαλλάσσει την κοινωνία από την επιθετική βία στις πολυάριθμες εκφάνσεις της: την απάτη, την άσκηση βίας, την αρπαγή, τη συκοφαντία. Και όμως σήμερα το κράτος είναι με διαφορά ο μεγαλύτερος φορέας επιθετικής βίας: πάρτε για παράδειγμα τη βίαιη απόσπαση των εισοδημάτων μας”.
Μια από τις δυσκολίες στην υπεράσπιση της ελευθερίας ήταν πάντα το γεγονός ότι όσοι θέλουν να περιορίσουν την ελευθερία των άλλων κρύβουν το τι συνεπάγεται αυτό πίσω από γλωσσικά παραπετάσματα. Και όταν οι άνθρωποι βλέπουν τι κρύβεται πίσω από αυτά, η ευπλαστότητα της γλώσσας επιτρέπει νέες διατυπώσεις του κρατισμού να μεταμφιέζονται ως μέσα για την επίτευξη μιας καλής κοινωνίας.
Η γλωσσική εξαπάτηση έχει κάνει πιο πολιτικώς εύπεπτες τις ανόητες σκέψεις περί κοινωνικής οργάνωσης, ενώ ταυτόχρονα κάνει δυσκολότερη την επεξήγηση των ωφελημάτων που μόνο μέσω της ελευθερίας μπορούν να κατακτηθούν. Ο Λέοναρντ Ρηντ όμως γνώριζε ότι η ελευθερία είναι τόσο ανώτερη έναντι της όποιας πιθανής εναλλακτικής που αν μόνο μπορούσαμε να διατυπώσουμε με επαρκή σαφήνεια τι αυτή συνεπάγεται και τι συνεπάγεται η απουσία της - αν μόνο μπορούσαμε να βρούμε τις επαρκώς σαφείς λέξεις για την κοινή λογική - τότε θα είχε την ευκαιρία να αντιστρέψει την πλημμυρίδα της ανοησίας.
Ο Λέοναρντ Ρηντ επικεντρώθηκε στην εθελούσια συναλλαγή που στηρίζεται μόνο από την αμυντική βία για να κόψει τον γόρδιο δεσμό της λεκτικής σύγχυσης και της διαστρέβλωσης σχετικά με την κοινωνική οργάνωση. Αν οι άνθρωποι μπορούσαν να δουν ότι ένα σύστημα αποκλειστικά εθελουσίων συναλλαγών δεν θα παραβίασε τα δικαιώματα κανενός και θα έβλαπτε μόνο όσους θέλουν να αποκομίσουν κάποιο προνόμιο από το κράτος που ισοδυναμεί με πειρατεία εις βάρος των υπολοίπων, τότε αυτές οι αξιώσεις θα απορρίπτονταν γρήγορα και δεν θα γίνονταν πιστευτές. Αυτό θα επέτρεπε την τεράστια επέκταση των θαυμάτων της αγοράς που παράγονται από τους ανθρώπους που αφήνονται ελεύθεροι να διαχειριστούν εθελούσια τις υποθέσεις τους. Καθώς οι επιθέσεις και οι διαστρεβλώσεις έχουν αυξηθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια, η προσεκτική σκέψη του Ρηντ αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία σήμερα.
--
Ο Garry M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Μαρτίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
