Του Bill Wirtz
Στις 10 Μαΐου, το Conseil D'Etat, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο στη Γαλλία, αποφάσισε να ζητήσει διευκρινίσεις από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την πρόσφατη Οδηγία της ΕΕ σχετικά με τα Προϊόντα Καπνού.
Αυτή η οδηγία επιχειρεί να μειώσει τις πωλήσεις καπνού νομοθετώντας μεγαλύτερες προειδοποιητικές ταμπέλες υγείας, απαγορεύοντας τα πακέτα με λιγότερα από 20 τσιγάρα, απαγορεύοντας χαρακτηριστικές γεύσεις (όπως η μενθόλη και η βανίλια), αντικαθιστώντας την υποχρεωτική ένδειξη του περιεχομένου σε νικοτίνη με μια νέα προειδοποιητική ένδειξη για τους κινδύνους στην υγεία που σχετίζονται με το κάπνισμα, και τυποποιώντας το σχήμα όλων των πακέτων, καθώς και θέτοντας σε εφαρμογή επαχθείς ρυθμίσεις στην αγορά των ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Η υπόθεση πήγε στο δικαστήριο από τους παραγωγούς πούρων, καπνού και ηλεκτρονικών τσιγάρων καθώς και από τους καπνοπώλες που είδαν κάποια μέρη της Οδηγίας ως μια παραβίαση στο δικαίωμά τους στην ιδιοκτησίας, ιδίως αν “το εταιρικό σήμα έχει αποκτήσει μια φήμη που το έχει καταστήσει ανεξίτηλα σχετιζόμενο με το προϊόν που χαρακτηρίζει”. Η ένστασή τους βασικά έγκειται στο ότι “Θέλουμε τα προϊόντα μας να είναι αναγνωρίσιμα”. Νομικά υπάρχουν ουσιαστικές αμφιβολίες ως προς το κατά πόσο η Οδηγία μπορεί να χαρακτηριστεί αναλογική, ευκολονόητη και προβλέψιμη - στοιχεία που αποτελούν τους πυλώνες της νομοθεσίας.
Παρόμοιες υποθέσεις έχουν ήδη δικαστεί στο τοπικό επίπεδο. Στην Ευρώπη, η Γερμανία είναι μία από τις λίγες χώρες που ακόμη επιτρέπουν τη διαφήμιση των καπνικών προϊόντων σε δειγματισμό, σε αφίσες εξωτερικού χώρου και στον κινηματογράφο Πρόσφατα όμως η γερμανική κυβέρνηση αποφάσισε να απαγορεύσει τόσο τον δειγματισμό όσο και τις αφίσες, καθώς και να περιορίσει τις διαφημίσεις στον κινηματογράφο σε ταινίες που απευθύνονται σε κοινό μικρότερο των 18 ετών (γνωρίζοντας βέβαια ότι οι ταινίες που χαρακτηρίζονται 18+ συνιστούν το 2% όλων των ταινιών τα τελευταία πέντε χρόνια, γεγονός που ουσιαστικά απαγορεύει τις διαφημίσεις από τις κινηματογραφικές αίθουσες).
Και η ελευθερία του λόγου;
Οι νομικοί εμπειρογνώμονες σκοπεύουν να αμφισβητήσουν αυτή τη νέα νομοθεσία. Μάλιστα, ο Γερμανός συνταγματικός εμπειρογνώμονας, καθηγητής Christoph Degenhart θεωρεί τον συγκεκριμένο νόμο ως μια παραβίαση της ελευθερίας του λόγου:
“Με δεδομένη την υφιστάμενη και εκτεταμένη ρύθμιση (των καπνικών προϊόντων), ο περαιτέρω περιορισμός των διαφημίσεων καπνού θα ήταν αντισυνταγματικός. Αυτό ισχύει κατ' εξοχήν αναφορικά με τη διαφήμιση εξωτερικού χώρου, τη διαφήμιση στους κινηματογράφους και στα σημεία πώλησης και δειγματισμού. Το Πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον Έλεγχο του Καπνού (WHO Framework on Tobacco Control - FCTC) δεν περιλαμβάνει κάποια υποχρέωση εφαρμογής τέτοιων απαγορεύσεων. Συνεπώς, ένας τέτοιος ομοσπονδιακός νόμος θα υπερέβαινε την αρμοδιότητα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης”.
Δυστυχώς, το αντικαπνικό δόγμα των τελευταίων ετών έχει καταστήσει τους νομοθέτες αδιάφορους ως προς την εισβολή τους στον τρόπο ζωής των ανθρώπων ή, σ' αυτή την περίπτωση, στην ελευθερία του λόγου.
Το πρόβλημα εδώ είναι ότι οι ευρωπαϊκές χώρες ήδη απέχουν αρκετά από το να προστατεύουν απόλυτα την ελευθερία του λόγου: αν οι διαφημίσεις καπνού δεν εμπίπτουν στην ελευθερία του λόγου, δεν θα έπρεπε και οι διαφημίσεις για το ουίσκι να είναι επίσης παράνομες; Στην περίπτωση της Ευρώπης δεν είναι υπερβολικός ο ισχυρισμός ότι αυτό οδηγεί σε μια γλιστερή πλαγιά: στην Γαλλία, οι εταιρίες που πωλούν φαγητά που περιέχουν λίπη, αλάτι και ζάχαρη, υποχρεούνται βάσει νόμου από το 2007 να προσθέτουν γραπτά ή ηχητικά προειδοποιητικά μηνύματα που εξηγούν ότι τα προϊόντα τους είναι ανθυγιεινά και που καλούν τους ανθρώπους να σταματήσουν να τρώνε σνακ και να αρχίσουν τη σωματική άσκηση.
Στη συνέχεια, ο ατμισμός
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο πως οι εταιρίες καπνού που πωλούν τα προϊόντα τους εδώ και χρόνια δεν μπορούν πλέον να βάζουν το λογότυπό τους σ' αυτά. Αυτοί οι περιορισμοί έχουν καταστεί υπερβολικοί: τα πολλά χρόνια ρύθμισης και οι υψηλοί φόροι έχουν επιβαρύνει με τεράστια κόστη τους καταναλωτές και τις μικρές επιχειρήσεις (κυρίως τους καπνοπώλες). Το ποσοστό του ευρωπαϊκού πληθυσμού που καπνίζει κινείται σταθερά γύρω στο 20%. Σ' αυτό προσμετρούνται μόνο οι καθημερινοί καπνιστές, συνεπώς μπορεί κανείς να υποθέσει με ασφάλεια ότι ο πραγματικός αριθμός των ανθρώπων που πλήττονται από αυτές τις ρυθμίσεις είναι κάπως υψηλότερος.
Ως μια απάντηση στις συνεχιζόμενες επιθέσεις εναντίον του καπνίσματος και τις ενδείξεις για τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία, ο ατμισμός έχει αποτελέσει μια επανάσταση για την καπνοβιομηχανία. Πολλοί καπνιστές μάλιστα έχουν ήδη κάνει τη μετάβαση.
Δυστυχώς για τη βιομηχανία ατμισμού, όπου υπάρχει καινοτομία στην αγορά, γρήγορα ακολουθεί και η ρύθμιση. Όπως αναμενόταν, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέστειλε τα ηλεκτρονικά τσιγάρα το 2012, λίγο αφού είχαν εμφανιστεί στις αγορές της Ευρώπης το 2007, περιορίζοντας τη χωρητικότητα των συσκευών και το μέγεθος των πακέτων αναπλήρωσης, μειώνοντας την δραστικότητα των μειγμάτων, καθιστώντας υποχρεωτικά τα, όπως αποκαλούνται από την Οδηγία, “ασφαλή για παιδιά πακέτα”, διερευνώντας τακτικά τους παραγωγούς και ανοίγοντας την πόρτα στην πλήρη απαγόρευση εντός της ΕΕ.
Ο ατμισμός έχει αποδειχθεί εύκολος και αποτελεσματικός τρόπος να σταματήσει κανείς το κάπνισμα. Ακόμη, οι συνέπειές του στην υγεία δεν συγκρίνονται με τον κανονικό καπνό, και οι μελέτες που αφορούν την κατανάλωση υγρών νικοτίνης από παιδιά έχουν καταρριφθεί. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η εμφάνιση των ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι πιθανόν να σχετίζεται με την ραγδαία μείωση του καπνίσματος μεταξύ των νέων. Ένα άρθρο στο επιστημονικό περιοδικό Therapeutic Advances in Drug Safety του 2014 ενισχύει αυτή την υπόθεση:
“Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι ένα επαναστατικό προϊόν για την μείωση της βλάβης από τον καπνό. Αν και αναδίδουν ατμό, ο οποίος μοιάζει με τον καπνό, δεν υπάρχει φωτιά (καύση) ή “φωτιά” (υποψία ή ενδείξεις ότι μπορεί να συνιστούν την αιτία για παθήσεις κατά τρόπο παρόμοιο με αυτόν των τσιγάρων καπνού). Λόγω των ειδικών τους χαρακτηριστικών, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα συνιστούν μια ιστορική ευκαιρία για τη διάσωση εκατομμυρίων ζωών και τη σημαντική μείωση του φορτίου των παθήσεων που σχετίζονται με το κάπνισμα παγκοσμίως”.
Η ταυτόχρονη καταστολή τόσο της ελευθερίας του λόγου όσο και της ελευθερίας επιλογής μέσω αυτής της Οδηγίας είναι εμβληματική της αντικαπνικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περιορίζει το εύρος στο οποίο τα άτομα μπορούν να κάνουν τις δικές τους επιλογές ενώ δεν παρέχει κανένα πρόσθετο όφελος στην υγεία του γενικού κοινού.
Αντί να καταστέλλει τις εταιρίες που πωλούν τα προϊόντα τους και να περιορίζει την καινοτομία στην αγορά των ηλεκτρονικών τσιγάρων, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να αναθεωρήσει την πολιτική του κράτους-νταντάς: όχι μόνο περιορίζει την ελευθερία των ατόμων, αλλά μπορεί, μακροπρόθεσμα, και να συμβάλει στην καλλιέργεια μιας επικίνδυνης μαύρης αγοράς.
--
Ο Bill Wirtz σπουδάζει Γαλλικό Δίκαιο στο Πανεπιστήμιο της Λωρραίνης στο Νανσί της Γαλλίας.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Μαΐου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
