Του Βαγγέλη Ανδρέου
Πολλοί είναι αυτοί που εναντιώνονται στον καπιταλισμό, την ίδια στιγμή που απολαμβάνουν τα αγαθά του. Η εικόνα της Alexandria-Ocasio Cortez να πληκτρολογεί από το iPhone της, φορώντας ένα ρολόι Movado και πίνοντας καφέ από τα Starbucks απεικονίζει αυτό το φαινόμενο. Μια δημοκρατική σοσιαλίστρια, που θεωρεί τον καπιταλισμό ένα ανήθικο σύστημα, φαίνεται να απολαμβάνει τα αγαθά που της προσφέρουν οι μεγάλες βιομηχανίες. Δεν είναι βέβαια μόνο η Alexandria-Ocasio Cortez που το κάνει αυτό - η συμπεριφορά αυτή είναι συχνή στις δυτικές κοινωνίες.
Η εν λόγω συμπεριφορά οφείλεται στη σύγχυση της πολιτικής ιδεολογίας με την εφαρμοσμένη πολιτική. Η πολιτική ιδεολογία είναι η θεωρητική διατύπωση ιδεών για το πως θα έπρεπε να λειτουργεί η κοινωνία, ενώ η εφαρμοσμένη πολιτική είναι η εφαρμογή αυτών των ιδεών στον πραγματικό κόσμο. Εξαιτίας αυτής της σύγχυσης, συχνά οι άνθρωποι υποπίπτουν σε δύο πλάνες. Αφενός, εστιάζουν στις ιδεολογικές αρχές παρά στην πολιτική πραγματικότητα. Αφετέρου, κρίνουν τις πολιτικές από τις προθέσεις και όχι τα αποτελέσματα τους.
Ξεκινώντας με την πρώτη πλάνη, πάρτε το παράδειγμα του όρου "καπιταλισμός". Χώρες όπως οι ΗΠΑ, Ο Καναδάς, και η Σουηδία είναι επί της αρχής καπιταλιστικά κράτη, παρά το γεγονός ότι έχουν τεράστιες διαφορές όσον αφορά τις οικονομικές και κοινωνικές τους πολιτικές. Παρ'' όλα αυτά, η γενική αντίληψη του κόσμου για τον "καπιταλισμό" είναι αρνητική.
Οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται τον καπιταλισμό με την έννοια που του αποδόθηκε τον 19ο αιώνα - ως ένα σύστημα συνυφασμένο με την ανεξέλεγκτη δύναμη των βιομηχανιών και την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης. Για αυτό πολλοί υπερασπιστές της ελεύθερης αγοράς, προκειμένου να διαχωρίσουν τον καπιταλισμό από τις αρνητικές του θεωρήσεις, χρησιμοποιούν όρους όπως καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς, παρεοκρατικός καπιταλισμός κλπ.
Μια δημοσκόπηση από το πανεπιστήμιο Harvard Kennedy έδειξε ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί, ηλικίας από 18-29, δεν υποστηρίζουν τον καπιταλισμό, την ίδια στιγμή που δεν υποστηρίζουν ούτε το σοσιαλισμό. Συγκεκριμένα το 42% των Αμερικανών νέων υποστηρίζει τον καπιταλισμό και το 32% το σοσιαλισμό.
Ενώ επί τής αρχής ο καπιταλισμός είναι συνδεδεμένος με την ατομική ιδιοκτησία, την εθελουσία συναλλαγή, το κίνητρο του κέρδους και την ελεύθερη αγορά, επι της ουσίας δεν γίνεται αντιληπτός έτσι. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, η ισχυρή πλειοψηφία τείνει να συμφωνεί με την πρόταση: "Είναι καλύτερο οι περισσότεροι άνθρωποι να βρίσκονται σε μια οικονομία ελεύθερης αγοράς, παρά το γεγονός ότι κάποιοι είναι πλούσιοι και κάποιοι φτωχοί". Παρόλο που οι άνθρωποι διαφωνούν με τον καπιταλισμό, φαίνεται να συμφωνούν με τα αποτελέσματα που παράγει.
Η δεύτερη πλάνη είναι να κρίνονται οι πολιτικές με βάση τις προθέσεις τους και όχι τα αποτελέσματά τους. Η περίφημη φράση: "Αυτό δεν ήταν πραγματικός κομμουνισμός" οφείλεται σε αυτήν την πλάνη. Σε αντίθεση με το ναζισμό, μια ιδεολογία ταυτισμένη με το ρατσισμό και το μίσος, ο κομμουνισμός παρουσιάστηκε από το Μαρξ και τον Ένγκελς ως ένας στόχος για μια ιδεατή κοινωνία όπου όλοι θα είναι ίσοι. Ο Μαρξ περιέγραψε αυτήν την κοινωνία με την πασίγνωστη φράση: "από τον καθένα με τις ικανότητες του, στον καθένα με τις ανάγκες του!" με το σοσιαλισμό να είναι το μεταβατικό στάδιο της πορείας προς τον κομμουνισμό.
Με βάση αυτή την αρχή, τα εγκλήματα και οι αποτυχίες των κομμουνιστικών καθεστώτων αποσιωπούνται γιατί δεν ταιριάζουν με την εικόνα της ιδεατής κοινωνίας που περιέγραψε ο Μαρξ. Πολιτικές δολοφονίες, στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, λιμοί και ομαδικές εκτελέσεις θεωρούνται ως μη πραγματικός κομμουνισμός και παραβλέπονται από τους σύγχρονους σοσιαλιστές. Για άλλη μια φορά, η πολιτική ιδεολογία συγχέεται με την εφαρμοσμένη πολιτική.
Οι πολιτικές ιδεολογίες συχνά οδηγούν σε πλάνες και λανθασμένα συμπεράσματα. Υποθέτω βέβαια ότι ακόμη και τώρα αν η Alexandria-Ocasio Cortez διάβαζε αυτό το άρθρο, δεν θα άλλαζε τις απόψεις της για τον καπιταλισμό. Παρά ταύτα, αν κάποιος στο μέλλον σας πει ότι είναι κατά του καπιταλισμού (και δεν φοράει κονκάρδα με το σφυροδρέπανο), ρωτήστε τον πάνω σε τι συγκεκριμένα διαφωνεί. Στο τέλος, μπορεί απλά να συμφωνεί μαζί σας.
--
Ο Βαγγέλης Ανδρέου σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και οικονομικά στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας. Είναι τοπικός συντονιστής των European Students for Liberty.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 15 Φεβρουαρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
