Γράφει ο Desmond Lachman*
Σύμφωνα με το περίφημο απόφθεγμα του Warren Buffet, μόνο όταν πέσει η παλίρροια, βλέπεις ποιος κολυμπούσε γυμνός.
Στην Ευρώπη, η παλίρροια του πολύ εύκολου χρήματος πρόκειται να υποχωρήσει την ίδια ακριβώς στιγμή που η ιταλική οικονομία κολυμπάει γυμνή. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μείζον πρόβλημα για την παγκόσμια οικονομία, η οποία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει μια κρίση δημοσίου χρέους σε μια χώρα με τη συστημική σημασία της Ιταλίας.
Με τον ευρωπαϊκό πληθωρισμό να τρέχει τώρα σε ρυθμούς ρεκόρ 7,5%, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) σηματοδοτεί ότι σύντομα θα απενεργοποιήσει τη χαλαρή νομισματική πολιτική της για να καταπολεμήσει το θηρίο του πληθωρισμού. Τα τελευταία δύο χρόνια, αυτή η χαλάρωση πλημμύρισε την ευρωπαϊκή οικονομία με περίπου 4 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ρευστότητα μέσω ενός πρωτοφανούς ρυθμού αγοράς κρατικών ομολόγων.
Το τέλος της εκτύπωσης χρήματος από την ΕΚΤ θα μπορούσε να προκαλέσει ένα ιδιαίτερα μεγάλο σοκ στην ιταλική οικονομία, η οποία έχει συνηθίσει να αναλαμβάνει την ΕΚΤ όλη την έκδοση χρέους της κυβέρνησης της στο πλαίσιο του Πανδημικού Προγράμματος Έκτακτης Αγοράς. Αυτό επέτρεψε στην ιταλική κυβέρνηση να χρηματοδοτηθεί με ιστορικά χαμηλά επιτόκια παρά την πολύ αδύναμη οικονομία της και τα πολύ φτωχά δημοσιονομικά της δεδομένα.
Καθώς η περίοδος του εύκολου χρήματος από την ΕΚΤ τελειώνει, η ιταλική κυβέρνηση βρίσκεται σε δεινή θέση. Η Ιταλία δεν βρέθηκε απλώς στο επίκεντρο της πανδημίας του κορονοϊού στην Ευρώπη. Εκτέθηκε επίσης ιδιαίτερα στο ρωσικό σοκ των τιμών της ενέργειας, καθώς το 40% των αναγκών της Ιταλίας σε φυσικό αέριο καλύπτεται από τη Ρωσία.
Ως αποτέλεσμα τόσο της πανδημίας όσο και του ρωσικού σοκ στις τιμές της ενέργειας, η οικονομία της χώρας έχει σταματήσει, το δημοσιονομικό της έλλειμμα έχει εκτιναχθεί και το δημόσιο χρέος της έχει εκτοξευθεί στο 150% του ΑΕΠ. Αυτό το επίπεδο χρέους είναι υψηλότερο από ό,τι μετά από κάθε έναν από τους δύο παγκόσμιους πολέμους του περασμένου αιώνα.
Η επικείμενη στροφή της ΕΚΤ σε μια πιο περιοριστική στάση ως προς τη νομισματική πολιτική είναι πιθανό να θέσει περαιτέρω σε κίνδυνο τα δημόσια οικονομικά της Ιταλίας. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή η ευρωπαϊκή οικονομία μπορεί να βυθιστεί σε ακόμη μία ύφεση καθώς η ΕΚΤ αναγκάζεται να καταπολεμήσει τον πληθωρισμό, αλλά και επειδή το κόστος δανεισμού της ιταλικής κυβέρνησης μπορεί να αυξηθεί τόσο λόγω των υψηλότερων επιτοκίων της ΕΚΤ όσο και του υψηλότερου ασφάλιστρου κινδύνου που θα απαιτούν τώρα οι επενδυτές για τα ιταλικά ομόλογα.
Τώρα που η ΕΚΤ σύντομα δεν θα αγοράζει πλέον ιταλικά κρατικά ομόλογα, εάν η Ιταλία θέλει να αποφύγει μια κρίση χρέους, θα πρέπει να διαβεβαιώσει τόσο τους ξένους όσο και τους εγχώριους επενδυτές ότι θα μειώσει το επίπεδο του χρέους της σε ένα πιο λογικό επίπεδο. Ωστόσο, στο σφιχτό πλαίσιο της ευρωζώνης, η Ιταλία θα διαπιστώσει ότι αυτό δεν είναι κάτι το εύκολο.
Καθώς είναι προσκολλημένη στο ευρώ, η Ιταλία δεν μπορεί πλέον να καταφύγει σε υποτίμηση του νομίσματος για να αντισταθμίσει τις αρνητικές συνέπειες στη συνολική ζήτηση από τη σύσφιξη του προϋπολογισμού. Έτσι, οποιαδήποτε προσπάθεια δημοσιονομικής λιτότητας για τη βελτίωση των δημόσιων οικονομικών της είναι πιθανό να αποδειχθεί αντιπαραγωγική καθώς θα μπορούσε να βαθύνει την όποια ιταλική οικονομική ύφεση.
Η μόνη εύτακτη διέξοδος για την Ιταλία για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα του χρέους της θα ήταν να μπει η χώρα σε μια πορεία υψηλότερης οικονομικής ανάπτυξης. Δυστυχώς, ωστόσο, το ιστορικό της αρτηριοσκληρωτικής οικονομικής ανάπτυξης της Ιταλίας προσφέρει ελάχιστες ελπίδες ότι αυτό όντως θα συμβεί. Από την ένταξή της στο ευρώ το 1999, η Ιταλία έχει την αμφίβολη διάκριση ότι είναι μια χώρα της οποίας το κατά κεφαλήν εισόδημα έχει τα τελευταία 20 χρόνια μειωθεί.
Η επισφάλεια του χρέους της Ιταλίας και το επικείμενο τέλος των δράσεων αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ δεν έχουν μείνει απαρατήρητα από τις αγορές. Σε διάστημα λίγων μηνών, η διαφορά μεταξύ ιταλικών και γερμανικών κρατικών ομολόγων διπλασιάστηκε σε πάνω από 200 μονάδες βάσης, αυξάνοντας έτσι το κόστος δανεισμού της ιταλικής κυβέρνησης σε πάνω από 3%. Τα πράγματα θα μπορούσαν να γίνουν ακόμη χειρότερα καθώς πλησιάζουμε στις βουλευτικές εκλογές της Ιταλίας του Ιουλίου 2023.
Όλα αυτά έχουν μεγάλη σημασία για τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές. Το 2010, η κρίση του ελληνικού δημοσίου χρέους συγκλόνισε τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές αγορές. Τώρα που η παγκόσμια οικονομία ήδη επιβραδύνεται, το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται είναι μια κρίση δημόσιου χρέους στην Ιταλία, μια χώρα της οποίας η οικονομία είναι περίπου 10 φορές μεγαλύτερη από την ελληνική.
*Ο Desmond Lachman είναι διακεκριμένο στέλεχος του American Enterprise Institute. Έχει διατελέσει αναπληρωτής Διευθυντής στο Τμήμα Ανάπτυξης και Ελέγχου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και επικεφαλής οικονομικής στρατηγικής για αναδυόμενες αγορές στη Salomon Smith Barney.
*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Μαΐου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
