* Γράφει ο David Henderson
Ο συνάδελφός μου σ’ αυτό το μπλογκ Scott Sumner έγραψε χθες ότι η θετική συσχέτιση μεταξύ της οικονομικής ελευθερίας και της αρετής του πολίτη δεν ήταν κάτι που ο ίδιος περίμενε.
Είναι όμως κάτι που περίμενα εγώ. Και έχει να κάνει με το πώς οι ελεύθερες αγορές οδηγούν στην αρετή.
Στο κεφάλαιο με τίτλο «Market Virtues and Community» (Οι αρετές της αγοράς και η κοινότητα) στο βιβλίο μου του 2001, The Joy of Freedom: An Economist’s Odyssey (Η χαρά της ελευθερίας: Η οδύσσεια ενός οικονομολόγου), έγραφα, «Οι αγορές διδάσκουν ή ενθαρρύνουν τουλάχιστον τρεις αρετές: την ανεκτικότητα, την ειλικρίνεια και τη συμπόνια». Σε εκείνο το κεφάλαιο εξηγούσα το πώς συμβαίνει αυτό.
Να τι γράφω για τον Όσκαρ Σίντλερ, ως απάντηση στο αρνητικό άρθρο για τον Σίντλερ από τον Walter Mondale:
«Με άλλα λόγια, για τον Σίντλερ, κάθε άτομο αξίζει να μετρηθεί –καθένα άτομο έχει αξία. Το 850 διαφέρει από το 851 κατά ένα άτομο και η ζωή αυτού του ατόμου έχει σημασία. Αυτή είναι μια μεγάλη μεταμόρφωση. Νωρίτερα στην ταινία, αφού έσωσε τον Στερν από βέβαιο φόνο, ο Σίντλερ είχε πει θυμωμένος: ‘Κι αν έφτανα εδώ πέντε λεπτά αργότερα; Τότε πού θα ήμουν;’ Είχε στεναχωρηθεί που είχε μείνει χωρίς λογιστή. Τώρα νοιαζόταν για όλους τους εργάτες του».
«Αυτός ο μετασχηματισμός έκανε ορισμένους κριτικούς κινηματογράφου να αποκαλούν τον Σίντλερ ‘περίπλοκο’ (San Francisco Chronicle) ‘δυσεξήγητο’ και ‘αντιφατικό’ (Atlanta Journal και Σύνταγμα). Αλλά η ολοένα και μεγαλύτερη ανθρωπικά του Σίντλερ είναι σχεδόν τόσο δυσνόητη όσο ο ζεστός καιρός το καλοκαίρι και θα πρέπει να εκπλήσσει μόνο εκείνους τους ανθρώπους που σκέφτονται με όρους μονοδιάστατων μαρξιστικών χαρακτήρων –με όρους ‘εργατών’ και ‘καπιταλιστών’– και όχι ως πραγματικούς ανθρώπους. Ο Σίντλερ άρχισε να συμπαθεί τους ανθρώπους με τους οποίους δούλευε. Το εμπόριο το κάνει αυτό. Σχεδόν όλοι μας νοιαζόμαστε για τους ανθρώπους με τους οποίους εργαζόμαστε, είτε είναι οι υπάλληλοί μας, είτε οι εργοδότες μας, είτε οι συνάδελφοί μας. Πράγματι, θεωρούμε τους συναδέλφους που δεν ενδιαφέρονται για κανέναν άλλον ως περίεργους, προβληματικούς και ασυνήθιστους. Όποιος γνωρίζει εργοδότες ξέρει ότι το κομμάτι της δουλειάς που πολλοί από αυτούς μισούν περισσότερο είναι να απολύσουν κάποιον».
«Ο Σίντλερ ήταν ένας ήρωας—οι πράξεις του ήταν ηρωικές γιατί ανέλαβε μεγάλο ρίσκο. Αυτό όμως που οδήγησε στις ηρωικές του πράξεις ήταν η έγνοια του για τους υπαλλήλους του, κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό. Σχεδόν όλοι μας θα ήμασταν πρόθυμοι να αναλάβουμε κάποιους κινδύνους για να βοηθήσουμε τους γύρω μας, και όσο μεγαλύτερη είναι η απειλή για την ευημερία τους, και ο θάνατος είναι προφανώς η μεγαλύτερη απειλή, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος που είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε. Έτσι, η μεταμόρφωση στον Σίντλερ, αν και ηρωική, ήταν απολύτως φυσιολογική. Η ελεύθερη αγορά δημιούργησε ένα περιβάλλον στο οποίο ο Σίντλερ έμαθε να εκτιμά τους ανθρώπους. Κατά μία έννοια, οι αγορές δίδαξαν ηθική στον Σίντλερ».
Σε εκείνο το κεφάλαιο εξηγώ επίσης γιατί η οικονομική ελευθερία υποστηρίζει τη λογοδοσία και τη συμπόνια.
Μια άλλη ιστορία που δεν αναφέρω στο βιβλίο. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, έπαιζα βόλεϊ με μια ομάδα που περιλάμβανε μερικούς ανθρώπους που, ως ενήλικες, είχαν δραπετεύσει από την Τσεχοσλοβακία. Ένα πράγμα που παρατήρησα για 2 από τους 3 ενήλικες ήταν ότι συχνά φώναζαν ότι η μπάλα ήταν μέσα όταν ήταν άουτ ή ότι ήταν άουτ όταν ήταν μέσα και πάντα όταν αυτό ωφελούσε την ομάδα τους. Οι άλλοι παίκτες δεν το έκαναν αυτό τόσο συχνά και μερικές φορές έκαναν λάθος κλήσεις που έβλαπταν την ομάδα τους. Καθώς μίλησα γι’ αυτό με έναν άλλο οικονομολόγο που έπαιζε μαζί μας, άρχισα να το καταλαβαίνω. Είχαν προέλθει από μια κομμουνιστική κοινωνία όπου το ψέμα ήταν τρόπος ζωής, και σχεδόν έτσι έπρεπε επειδή το διακύβευμα ήταν τόσο μεγάλο.
*Ο David Henderson είναι ερευνητής στο Hoover Institution και καθηγητής οικονομικών στη μεταπτυχιακή σχολή διοίκησης επιχειρήσεων και δημόσιας διοίκησης του Naval Postgraduate School στο Monterey της Καλιφόρνιας.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Αυγούστου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
