Του Lawrence W. Reed
Κατά τη διάρκεια της συζήτησης μετά από μια διάλεξη που έδωσα με θέμα την αρχαία Ρώμη, ένα μέλος του ακροατηρίου με ρώτησε ποιος πιστεύω ότι είναι ο χειρότερος Ρωμαίος αυτοκράτορας;
Ήταν μια δύσκολη ερώτηση. Αποστρέφομαι τη συγκεντρωμένη εξουσία και συνεπώς δεν μου αρέσει ιδιαίτερα κανένας. Από το σύνολο των 178 αυτοκρατόρων - 81 στη Δυτική Αυτοκρατορία και 97 στην Ανατολική - δεκάδες απ' αυτούς ήταν μισητοί τύραννοι με λίγα θετικά χαρακτηριστικά. Οι χειρότεροι, όπως μας είπε ο Χάγιεκ, όντως βρίσκουν τον δρόμο προς την κορυφή.
Η εξουσία δεν διαφθείρει μόνο. Προσελκύει τους ήδη διεφθαρμένους και τους δίνει τα μέσα να διαχειριστούν τη διαφθορά τους. Τρέφεται από την αλαζονεία, τον ναρκισσισμό και την αυταπάτη. Ναρκώνει τον νου μέχρι αυτός να υιοθετήσει προτάσεις που καταστρέφουν τις ζωές των άλλων. Σαπίζει την ψυχή. Δεν μπορώ να σκεφτώ πιο καταστροφικό κίνητρο από τη δίψα για την εξουσία. Σπάνια κάποιος γίνεται καλύτερος άνθρωπος αφού απέκτησε εξουσία. Η ρωμαϊκή ιστορία καταδεικνύει γλαφυρά αυτές τις αλήθειες.
Η ντροπή των τυράννων
Θα μπορούσε μήπως ο πιο αξιόμεμπτος από τους αυτοκράτορες να είναι ο Νέρων που έκαψε τους Χριστιανούς σαν να ήταν ανθρώπινοι δαυλοί, ξεκίνησε τη διαδικασία της νόθευσης του περιεχομένου του ρωμαϊκού χρήματος σε πολύτιμα μέταλλα και δολοφόνησε την ίδια του τη μητέρα; Ένας Ρωμαίος ιστορικός υποστηρίζει ότι ο Νέρωνας κάποτε έτριψε τα χέρια του καθώς διακήρυξε: “Ας φορολογήσουμε ξανά και ξανά. Ας φορολογήσουμε μέχρι κανείς να μην κατέχει τίποτε”.
Βάλτε λοιπόν τον Νέρωνα στη λίστα.
Τι έχουμε όμως να πούμε για τον Κόμμοδο, έναν από τους μεγαλύτερους μεγαλομανείς της ιστορίας; Διέταξε να μετονομαστούν οι μήνες του χρόνου προς τιμήν του καθώς πίστευε πως ο ίδιος ήταν θεός. Είχε ένα χαρέμι με 300 γυναίκες παλλακίδες και 300 νεαρά αγόρια - πολλά απ' αυτά τα άτομα τα είχε απαγάγει και όλα είχαν ουσιαστικά υποδουλωθεί. Επέτρεψε την κυριαρχία της διαφθοράς στο κράτος ενώ ο ίδιος ενέδιδε στα αισχρά του πάθη.
Να μην ξεχάσουμε και τον Διοκλητιανό, που προσπάθησε μάταια να αναχαιτίσει τα αποτελέσματα της νομισματικής υποτίμησης των προκατόχων του επιβάλλοντας δρακόντιους ελέγχους των τιμών. Η τιμωρία για τη χρέωση ψηλότερων τιμών από αυτές που ο αυτοκράτορας έκρινε προσήκουσες ήταν ο θάνατος. Δεν επρόκειτο για το μόνο πετυχημένο πείραμα ελέγχου των τιμών γιατί απλώς δεν υπάρχει κανένα τέτοιο. Απέτυχε.
Μετά, υπάρχει ο απόλυτος τρελάρας, ο Ηλιογάβαλος, του οποίου το όνομα (Elagabalus) μοιάζει με τον ήχο που θα κάνατε αν προσπαθούσατε να πείτε τη λέξη “elderberries” με το στόμα σας γεμάτο βώλους. Ο Βρετανός ιστορικός Edward Gibbon έγραψε ότι ο Ηλιογάβαλος “παραδόθηκε στις χυδαιότερες ηδονές και την ανεξέλεγκτη οργή”. Ο Γερμανός ιστορικός Barthold Georg Niebuhr υποστήριξε ότι “το όνομα Ηλιογάβαλος έχει ταυτιστεί περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο στην ιστορία με τον ακατανόμαστα αηδιαστικό βίο”.
Καθώς αυτή η ιστοσελίδα είναι φιλική προς τις οικογένειες, δεν θα αποπειραθώ να περιγράψω τι έκανε. Μπορώ μόνο να σας πω ότι κατά τη διάρκεια των τεσσάρων ετών που ήταν αυτοκράτορας τα έκανε όλα μέχρι τη άκλαφτη δολοφονία του στην τρυφερή ηλικία των 18.
Το να διαλέξω έναν πραγματικά κακό τύραννο από 178 τυράννους μοιάζει με το να πυροβολώ ψάρια σε ένα βαρέλι. Κάποιον θα πετύχω, όπου και να σημαδέψω.
Και ο “νικητής”, είναι ο…
Έτσι, με μια γενναία δόση ιδιοτροπίας, σας παρουσιάζω τον Καλιγούλα ως την προσωπική μου επιλογή για τον Χειρότερο Ρωμαίο Αυτοκράτορα Όλων των Εποχών. Η ιστορία του μάλιστα έγινε μια κακή ταινία το 1979, η οποία παραμένει και σήμερα αγαπημένη μεταξύ των σαδιστών και των κακόγουστων.
Ήταν μόλις ο τρίτος από τους 178 αυτοκράτορες, μένοντας στον θρόνο για τρία έτη και δέκα μήνες, από τον Μάρτιο του 37 μ.Χ. μέχρι τον Ιανουάριο του 41 μ.Χ. Ήταν 28 όταν η βασιλεία του τερματίστηκε με τη δολοφονία του. Κάποιοι μπορεί να πουν ότι καθώς κατείχε υψηλό αξίωμα ήταν “δημόσιος αξιωματούχος”. Μολονότι οι σύγχρονες πηγές σπανίζουν, πιστεύω ότι η μεγάλη πλειονότητα των Ρωμαίων μπορεί να είχε καλούς λόγους να διαφωνεί μ' αυτή την άποψη.
Δεν ήταν πάντα έτσι. Στα πρώτα βήματα της βασιλείας του, ο Καλιγούλας ήταν απ' ό,τι φαίνεται αξιοπρεπής. Αλλά είτε λόγω της επιληψίας του όπως υποστηρίζουν κάποιοι ή κάποιας άλλης πάθησης, είτε απλώς και μόνο λόγω των συνεπειών της άρρωστης δίψας του για εξουσία, δεν του πήρε πολύ μέχρι να εξελιχθεί σε ένα κτηνώδες τέρας επικών διαστάσεων. Μου θυμίζει μια άλλη πολιτική προσωπικότητα σχεδόν 18 αιώνες μετά - τον Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο, τον αρχιτέκτονα της “Τρομοκρατίας” της Γαλλικής Επανάστασης, που μόλις λίγα χρόνια πριν αντιτασσόταν στη θανατική ποινή. Νομίζω πως η εξουσία του πήρε τα μυαλά, όπως πιθανότατα συνέβη και με τον Καλιγούλα.
Ο τελευταίος έσφαζε ανθρώπους χωρίς οίκτο, συχνά για ελάχιστα παραπτώματα. Όταν υπήρχε έλλειψη βοδιών για να ταΐσει τα θηρία του στις αρένες, διέταζε να τους δωθούν άνθρωποι. Είναι διαβόητο το σχόλιό του για τους πολίτες του: “Θα ήθελα ο ρωμαϊκός λαός να έχει έναν και μόνο αυχένα”, ώστε να μπορούσε να τους κρεμάσει όλους διαμιάς.
Καθώς δεν τα πήγαινε καλά με τη Σύγκλητο, φρόντισε ώστε να δολοφονούνται συγκλητικοί. Απ' ό,τι φαίνεται δεν τα πήγαινε καλά με κανέναν, ούτε καν με τις πολλές του συζύγους, τους συγγενείς του και τους εραστές του και από τα δύο φύλα.
Ούτε οι οικονομικές του πολιτικές ήταν ιδιαίτερα καλύτερες. Όταν μια οικονομική κρίση έπληξε την Αυτοκρατορία το 38 μ.Χ., η κυβέρνησή του απάντησε με τη μαζική έκδοση πίστωσης με μηδενικό επιτόκιο. Αυτό εισήγαγε στρεβλώσεις από τις οποίες η οικονομία ποτέ δεν ανέκαμψε πλήρως. Δαπανούσε επιδεικτικά μεγάλα ποσά σε “δημόσια έργα”, μεταξύ των οποίων και πολλά που είχαν ως στόχο απλώς να δοξαστεί ο ίδιος, τα οποία προστέθηκαν σε ένα ολοένα και μεγαλύτερο βάρος φορολογίας και χρέους. Αρχαίοι ιστορικοί όπως ο Σουητώνιος και ο Δίων Κάσσιος αναφέρουν πως, όταν οι φόροι δεν επαρκούσαν για να καλύψουν τις δαπάνες του “άρχισε να κατηγορεί ψευδώς, να επιβάλει πρόστιμα και ακόμη και να θανατώνει ανθρώπους ώστε να αρπάζει τις περιουσίες τους”. Κι αυτό, 1.800 χρόνια πριν ο Καρλ Μαρξ να το μετατρέψει σε φιλοσοφία.
Σαν να μην υπήρχαν αρκετά προβλήματα στη χώρα, ο Καλιγούλας διεύρυνε την Αυτοκρατορία προσαρτώντας το βασίλειο της Μαυριτανίας, αφού προσκάλεσε τον ηγεμόνα του στη Ρώμη για για να τον εκτελέσει ως αντάλλαγμα της αποδοχής της πρόσκλησής του.
Αργότερα, πείστηκε πως είναι θεός - αν και ελάχιστους άλλους κατάφερε να πείσει γι' αυτό. Ο ιστορικός Chris Scarre αναφέρει ότι “οικοδόμησε έναν ναό προς τιμήν του στον Παλατίνο λόφο, και υποχρέωσε εξέχοντες πολίτες να καταβάλουν τεράστια ποσά για την τιμή να γίνουν ιερείς του.
Ο Καλιγούλας προκάλεσε πολλούς επίδοξους δολοφόνους του, πριν τρεις τελικά να τα καταφέρουν. Του κατάφεραν 30 μαχαιριές τον Ιανουάριο του 41.
Η μεθυστική εξουσία
Η Σύγκλητος εξέτασε για λίγο την ιδέα να ανασυστήσει την παλιά Δημοκρατία, αλλά υποχώρησε στην πίεση του στρατού και του όχλου των πολιτών που προτιμούσαν τα δώρα από τον αυτοκράτορα έναντι της υπευθυνότητας και της ελευθερίας τους. Αυτή ήταν η τελευταία φορά που έγινε αυτή η συζήτηση. Η Ρώμη θα υφίστατο 78 ακόμη αυτοκράτορες πριν υποκύψει στο συντριπτικό βάρος μιας τυραννίας του κράτους πρόνοιας και του πολέμου καθώς και στην ξένη εισβολή το 476. (Για περισσότερα σχετικά με τη ρωμαϊκή ιστορία και τα διδάγματά της, δείτε εδώ).
Η μεθυστική δύναμη της εξουσίας δεν έχει όμοιο. Είναι φύσει κακόβουλη. Έχει υποδουλώσει, βασανίσει και δολοφονήσει περισσότερους ανθρώπους απ' ό,τι το οποιοδήποτε άλλο δηλητηριώδες κίνητρο στην ιστορία. Ίσως ο φιλόσοφος Eric Hoffer να το διατύπωσε καλύτερα όταν έγραφε: “Η εγγενής διαφθορά στην απόλυτη εξουσία πηγάζει από το γεγονός ότι αυτού του είδους η εξουσία ποτέ δεν είναι ελεύθερη από την τάση να μετατρέψει τον άνθρωπο σε πράγμα και να τον ωθήσει πίσω στη μήτρα της φύσης από την οποία έχει αναδυθεί. Η τάση της εξουσίας είναι να μετατρέπει κάθε μεταβλητή σε σταθερά, και να αποδίδει σε εντολές τον αδυσώπητο και αμείλικτο χαρακτήρα των νόμων της φύσης. Γι' αυτό ακριβώς, η απόλυτη εξουσία διαφθείρει ακόμη και όταν ασκείται για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Ο καλόβουλος τύραννος που βλέπει τον εαυτό του ως ποιμένα του λαού απαιτεί κι αυτός από τους άλλους την υποτακτικότητα των προβάτων. Το εγγενές χαρακτηριστικό στην απόλυτη εξουσία δεν είναι η απανθρωπιά της, αλλά ο αντι-ανθρωπιισμός της”.
--
Ο Lawrence W. Reed είναι πρόεδρος του Foundation for Economic Education και συγγραφέας των βιβλίων Real Heroes: Inspiring True Stories of Courage, Character and Conviction και Excuse Me, Professor: Challenging the Myths of Progressivism.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 7 Αυγούστου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
