Του Len Shackleton
Την εβδομάδα αυτή μου ζητήθηκε να μιλήσω σε ένα διαδικτυακό συνέδριο για το μέλλον της εργασίας μετά την πανδημία. Ακολουθεί ένα μέρος των όσων είπα.
Η πανδημία και τα συνεπακόλουθα απαγορευτικά διαρκούν πολύ περισσότερο απ’ ό,τι περιμέναμε πολλοί από μας, και θα ήταν μάλλον υπερβολικά αισιόδοξο να περιμένουμε ότι αυτός ο παράξενος νέος κόσμος θα τερματιστεί σύντομα. Κανείς δεν ξέρει τι θα φέρει το μέλλον, όμως είναι μολαταύτα χρήσιμο να αναλογιστούμε τις πιθανές αλλαγές στα μοτίβα απασχόλησης όταν πλέον ο κορονοϊός δεν θα επελαύνει τόσο έντονα και πολλοί από τους σημερινούς περιορισμούς θα μπορούν να χαλαρώσουν.
Υπάρχουν κλάδοι όπου κάτι που θα μοιάζει με το παλιό επίπεδο δραστηριότητας και απασχόλησης θα επανέλθει σχετικά γρήγορα. Σ’ αυτή την κατηγορία θα έβαζα τα κομμωτήρια και τα κέντρα αισθητικής, τα γυμναστήρια και τον επαγγελματικό αθλητισμό. Βεβαίως, κάποιες επιχειρήσεις αναπόφευκτα θα κλείσουν. Ακόμη και υπό κανονικές συνθήκες υπάρχει μια σχετική τέτοια «ανακατάταξη»: δεν θα δούμε να επιστρέφουν όλοι οι κομμωτές και οι γυμναστές ούτε όλες οι επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται - αλλά πιθανότατα νέες θα πάρουν τη θέση τους.
Υπάρχουν άλλοι κλάδοι των οποίων η σημασία αυξήθηκε εν μέσω της πανδημίας και πιθανότατα θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται καθώς οι τρόποι ζωής και οι προτιμήσεις έχουν υποστεί μόνιμες αλλαγές. Μεταξύ αυτών θα συμπεριλάμβανα, όπως είναι σχετικά προφανές, τις διαδικτυακές πωλήσεις, τις υπηρεσίες παράδοσης, τις βελτιώσεις στις οικίες, τη διασκέδαση μέσω διαδικτύου και τις διακοπές εντός του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ως προς τις άλλες τάσεις, οι εκτιμήσεις είναι περισσότερο αβέβαιες, αλλά θα περίμενα ότι η αυτοαπασχόληση που επλήγει έντονα από τα απαγορευτικά (δείτε το πρόσφατο άρθρο μου με τίτλο “Being Your Own Boss”) θα ανακάμψει και να αναπτυχθεί καθώς πολλοί άνθρωποι που
εργάζονται από το σπίτι θα έχουν ανακαλύψει τις δυνατότητες της διαδικτυακής εργασίας και θα έχουν αποκτήσει νέες δεξιότητες.
Ακόμη, πιστεύω ότι οι διαρρυθμίσεις της περιστασιακής οικονομίας (gig economy) θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται καθώς οι εταιρίες θα διστάζουν να προσθέσουν προσωπικό μόνιμης απασχόλησης όσο παραμένει η αβεβαιότητα.
Πιθανόν, ο συνδυασμός του Brexit και της αναταραχής λόγω κορονοϊού, καθώς και μιας χαμηλότερης συναλλαγματικής ισοτιμίας, να ενθαρρύνει την επιστροφή ενός μέρους της παραγωγής αγαθών και των σχετικών εφοδιαστικών αλυσίδων, όπως ελπίζουν κάποιοι σχολιαστές.
Σε ό,τι αφορά τις πιο δυσάρεστες προοπτικές, υπάρχουν κλάδοι όπου η επιστροφή στα προ της πανδημίας επίπεδα δραστηριότητας και απασχόλησης φαίνεται λιγότερο πιθανή. Ένας απ’ αυτούς είναι τα συνέδρια και οι παρόμοιες διοργανώσεις. Στο παρελθόν, οι άνθρωποι
ταξίδευαν συχνά από ολόκληρη τη χώρα, και από άλλες χώρες, για να μείνουν σε ξενοδοχεία και συνεδριακά κέντρα για δύο ή τρεις ημέρες και να συζητήσουν την κατάσταση του κόσμου, του επιχειρηματικού τους κλάδου, ή της έρευνάς τους. Τα απαγορευτικά όμως κατέδειξαν ότι
αυτές οι συνάξεις μπορούν να γίνουν διαδικτυακά με την ίδια αποτελεσματικότητα και σημαντικά μικρότερο κόστος.
Για παρόμοιους λόγους, πιθανότατα θα δούμε να μειώνονται τα επαγγελματικά ταξίδια. Δεν υπάρχει λόγος να δαπανά κανείς μια μέρα για να ταξιδέψει από το Μάντσεστερ στο Λονδίνο ώστε να συναντηθεί με κάποιον για μισή ώρα όταν το Zoom μπορεί να παραγάγει το ίδιο λίγο-
πολύ αποτέλεσμα. Έτσι, και η μείωση της μετακίνησης προς και από την εργασία, καθώς οι άνθρωποι θα μετακινηθούν περισσότερο προς την εργασία από το σπίτι, σημαίνει ότι οι σιδηρόδρομοι (που γνώρισαν μια άνευ προηγουμένου αύξηση στην κίνησή τους μέχρι πολύ πρόσφατα) θα βρεθούν σε πολύ δύσκολη θέση. Τα σχέδια για την επέκταση του συστήματος - και ιδίως το διαβόητο σύστημα HS2 - πλέον θα αμφισβητηθούν.
Συνολικά ο κλάδος των ταξιδιών, ακόμη και χωρίς τους νέους περιορισμούς για τα ταξίδια στο εξωτερικό, φαίνεται πως πιθανότατα θα καταγράψει μια δραματική κάμψη. Δεδομένης της πιθανής αύξησης του κόστους και της τεράστιας αύξησης της ταλαιπωρίας, δεν θα αξίζει πλέον να κάνει κανείς σύντομες ρομαντικές αποδράσεις στο Παρίσι ή πάρτυ εργένηδων στην Ισλανδία, ενώ οι οικογένειες μπορεί να περικόψουν τις θερινές τους διακοπές στην Ισπανία ή την Πορτογαλία καθώς τα κόστη αυξάνονται.
Στην αντίθετη κατεύθυνση, ο τουρισμός προς το Ηνωμένο Βασίλειο θα χρειαστεί πιθανότατα χρόνια ώστε να αναβιώσει. Ο ξενοδοχειακός κλάδος και οι σχετικές επιχειρήσεις όπως η εστίαση θα πληγούν έντονα. Ούτε η ζωντανή διασκέδαση θα ανακάμψει εύκολα. Ο συνωστισμός στα θέατρα του West End δεν θα είναι πλέον αποδεκτός για ένα σημαντικό μέρος των μεγαλύτερης ηλικίας πελατών τους, ακόμη και αν αρθούν οι περιορισμοί ως προς τις τηρούμενες αποστάσεις. Και οι μεγάλοι multiplex κινηματογράφοι είναι σίγουρο ότι δεν θα επανέλθουν, δεδομένης της αύξησης του streaming και του τρόπου με τον οποίο ακόμη και οι κορυφαίες εταιρίες παραγωγής του Hollywood διανέμουν μεγάλες ταινίες στις οικιακές οθόνες
πριν αυτές κυκλοφορήσουν στους κινηματογράφους.
Είναι πιθανό επίσης πολλά καταστήματα, ταχυφαγεία, μικρότερες παμπ και εστιατόρια να μην ανακάμψουν ποτέ. Σήμερα, πάνω από οι μισοί από τα περίπου πέντε εκατομμύρια εργαζόμενους που βρίσκονται σε διαθεσιμότητα υπό το πρόγραμμα διατήρησης θέσεων εργασίας που πλήττονται από την πανδημία ανήκουν στους κλάδους των τεχνών, της διασκέδασης, της αναψυχής, των ξενοδοχείων και της εστίασης (και είναι δυσανάλογα πολύ νέοι άνθρωποι). Δυστυχώς είναι εξαιρετικά πιθανό πολλοί από αυτούς να χάσουν τη δουλειά τους όταν η κυβέρνηση τραβήξει τελικά την πρίζα.
Πολλές από αυτές τις θέσεις εργασίας θα συγκεντρωθούν στα κέντρα των μεγαλουπόλεων, και κυρίως του Λονδίνου. Για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίας, περιμένω ότι η απασχόληση στην πρωτεύουσα θα συρρικνωθεί σημαντικά. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι η αύξηση της εργασίας από
το σπίτι. Ενώ πιστεύω ότι έχει υπερεκτιμηθεί η ελκυστικότητά της τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τους εργοδότες, φαίνεται σαφές ότι η κίνηση προς και από την εργασία θα μειωθεί καθώς περισσότεροι άνθρωποι θα εργάζονται από το σπίτι τουλάχιστον για ένα μέρος της εβδομάδας.
Αυτή η αύξηση της εργασίας από το σπίτι θα οδηγήσει σε αυτό που ο Gianni de Fraja και οι συνεργάτες του ερευνητές έχουν ονομάσει “Zoomshock”. Αυτοί επισημαίνουν ότι όσοι μετακινούνται προς το χώρο εργασίας τους δαπανούν πολλά χρήματα σε “τοπικά καταναλώσιμες υπηρεσίες” κοντά στον χώρο εργασίας τους: καφέ, σάντουιτς, ποτά και γεύματα μετά την εργασία, κομμώσεις, γυμναστήρια, αγορές λιανικής και ούτω καθεξής. Αν όμως, για παράδειγμα, το 50% όσων σήμερα μετακινούνται στο χώρο εργασίας αρχίσουν να εργάζονται από το σπίτι τους δύο μέρες την εβδομάδα, αυτό θα οδηγήσει σε μία πιθανή μείωση 20% στη ζήτηση τοπικών καταναλώσιμων υπηρεσιών. Ο de Fraja και οι συνεργάτες του επισημαίνουν ότι πάνω από το 75% των θέσεων εργασίας στο Σίτυ του Λονδίνου και περίπου οι μισές από τις θέσεις εργασίας στο Γουέστμίνστερ για παράδειγμα, θα μπορούσαν να γίνονται από το σπίτι.
Αυτό βεβαίως μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα οι άνθρωποι να δαπανούν λίγα περισσότερα χρήματα σε καταστήματα κοντά στα σπίτια τους, αλλά αυτό δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να ισοσταθμίσει τις απώλειες θέσεων εργασίας στο κέντρο των πόλεων.
Η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας στο κέντρο του Λονδίνου ήδη είχε ως αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός αλλοδαπών εργαζομένων - πιθανότατα 700.000 εργαζόμενοι (εκ των οποίων 500.000 από την ΕΕ) να επιστρέψουν στις πατρίδες τους σύμφωνα με τους Michael O’Connor και Jonathan Portes.
Συνεπώς, πιθανότατα να σημειωθούν μεγάλες αλλαγές στα μοτίβα απασχόλησης καθώς η οικονομία του ΗΒ θα βγαίνει από τη χειμερία νάρκη. Κάποιοι οικονομολόγοι, μεταξύ των οποίων και συνάδελφός μου Julian Jessop, είναι αισιόδοξοι ότι η περίφημη “ευελιξία” της αγοράς εργασίας στο ΗΒ, που κατέγραφε πολύ καλές επιδόσεις πριν την πανδημία, με χαμηλή ανεργία και συνεχώς αυξανόμενες θέσεις εργασίας, θα επιτρέψει τη γρήγορη ανάκαμψη της συνολικής απασχόλησης.
Εγώ δεν είμαι τόσο σίγουρος. Πιστεύω ότι διαδοχικές κυβερνήσεις φορτώνουν στις πλάτες των εργοδοτών ολοένα και περισσότερες ρυθμίσεις και ακριβές εργασιακές υποχρεώσεις, και ότι το σοκ της πανδημίας μπορεί να κάνει τους εργοδότες να ξανασκεφτούν τον τρόπο αξιοποίησης των υπαλλήλων τους και να γίνουν πιο διστακτικοί στις προσλήψεις απ’ ό,τι στο πρόσφατο παρελθόν - ιδίως αν οι φόροι αυξηθούν ώστε να καλυφθούν όλες αυτές οι δαπάνες για την πανδημία.
Εδώ και καιρό υποστηρίζω ότι για να επιταχυνθεί η ανάκαμψη η κυβέρνηση θα πρέπει να προχωρήσει σε απορρύθμιση, να διευκολύνει την επανακατάρτιση των εργαζομένων και την είσοδό τους σε πεδία όπου σήμερα προϋποθέτουν αχρείαστα τυπικά προσόντα και κρατικές άδειες. Αλλά αυτή είναι μια άλλη ιστορία
--
Ο Len Shackleton είναι μέλος της εκδοτικής και ερευνητικής ομάδας του Institute of Economic Affairs και καθηγητής οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Μπάκινγκχαμ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Ιανουαρίου 2021 και παρουσιάζεται στα αγγλικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs (IEA) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
