Από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα στις πιο ανεπτυγμένες χώρες η κυβέρνηση διαμορφώνει εκπαιδευτικές πολιτικές. Πώς φαντάζονται οι κλασικοί φιλελεύθεροι τη λειτουργία της εκπαίδευσης στο πλαίσιο της κοινωνίας;
Ο σκοπός της εκπαίδευσης είναι η διαμόρφωση ενός δημιουργικού, αυτόνομου και διαφωτισμένου ατόμου και η περαιτέρω αυτόνομη ανάπτυξή του. Σύμφωνα με τους κλασικούς φιλελεύθερους, αυτός ο καλύτερος τρόπος για την επίτευξη αυτού του ατομικιστικού στόχου είναι ένα πλουραλιστικό, πολύμορφο και ανταγωνιστικό σύστημα εκπαιδευτικών θεσμών.
Κάθε άτομο στην κοινωνία πρέπει να έχει πρόσβαση στη βασική εκπαίδευση με τη μορφή της απόκτησης δεξιοτήτων γραφής, ανάγνωσης και αριθμητικής. Οι κλασικοί φιλελεύθεροι δεν αντιτίθενται στη χρηματοδότηση αυτών των βασικών δεξιοτήτων από φόρους.
Ακόμη όμως και στην υποχρεωτική στοιχειώδη εκπαίδευση, οι κρατικές πολιτικές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις αρχές του ανταγωνισμού, της ποικιλομορφίας και της προσαρμογής στις ατομικές ανάγκες.
Οι κλασικοί φιλελεύθεροι ξεκάθαρα δεν υποστηρίζουν ένα κρατικό σχολικό μονοπώλιο. Αντιθέτως, υποστηρίζουν τη μεγαλύτερη δυνατή διεύρυνση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, που μπορούν να περιλαμβάνουν τη διαδικτυακή μάθηση, τα έξυπνα εκπαιδευτικά παιχνίδια, την κατ’ οίκον εκπαίδευση (δηλαδή ένα οικιακό σχολείο όπου οι γονείς διδάσκουν τα παιδιά τους), τα εκκλησιαστικά σχολεία, τα σχολεία με εναλλακτικές εκπαιδευτικές μεθόδους ή τα ιδιωτικά σχολεία και εκπαιδευτικούς θεσμούς.
Θα πρέπει να υπάρχει ανταγωνισμός ανάμεσα σε διαφορετικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση. Και το εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει επίσης να είναι ανοιχτό στις νέες τεχνολογίες.
Οι κλασικοί φιλελεύθεροι επισημαίνουν τους κινδύνους ενός κρατικού σχολικού μονοπωλίου. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, συγκεκριμένες ομάδες συμφερόντων να αποκτήσουν τον έλεγχο του Υπουργείου Εκπαίδευσης και να επιβάλλουν τη δική τους ατζέντα ως προς την εκπαιδευτική πολιτική σε ολόκληρη την κοινωνία. Στην περίπτωση αυτή, η εκπαίδευση καθίσταται πεδίο κοινωνικής σύγκρουσης καθώς, προφανώς, άλλες ομάδες συμφέροντος θα μείνουν ανικανοποίητες.
Σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης, μπορώ να πω ότι οι κλασικοί φιλελεύθεροι υποστηρίζουν την εξής αρχή: Μετά την ολοκλήρωση της βασικής εκπαίδευσης, η δημόσια χρηματοδότηση πρέπει σταδιακά να ελαττώνεται και να καθίσταται σημαντικότερη η ιδιωτική χρηματοδότηση ή κάποιος συνδυασμός των δύο.
Η χρηματοδότηση της εκπαίδευσης από φόρους ανεξαρτήτως ηλικίας δεν βγάζει νόημα για τους κλασικούς φιλελεύθερους. Όσο μεγαλύτερης ηλικίας είναι ένα άτομο, τόσο πιο υπεύθυνο πρέπει να είναι για τις δικές του αποφάσεις, και τόσο περισσότερο πρέπει να αναλογίζεται το αν μια επιπρόσθετη επένδυση στην εκπαίδευση αξίζει ή όχι τον κόπο.
Μολονότι το πεδίο της εκπαίδευσης συχνά είναι ρυθμισμένο, προωθούνται επίσης νέες τεχνολογίες στο πεδίο αυτό. Αυτές επιτρέπουν την πρόσβαση σε ποιοτικό και ιδιαίτερο εκπαιδευτικό υλικό για έναν ολοένα και μεγαλύτερη αριθμό ανθρώπων ανά τον κόσμο.
Διάφορες ιδιωτικές πρωτοβουλίες εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα στην αγορά πέρα από τα τυπικά εκπαιδευτικά συστήματα που πλήττονται από την ακαμψία των δημόσιων εκπαιδευτικών συστημάτων, και προσελκύουν ολοένα και περισσότερους ανθρώπους με ποιοτικό εκπαιδευτικό περιεχόμενο σε πολύ χαμηλότερο κόστος.
Για κάποιες εταιρίες μάλιστα, το πανεπιστημιακό πτυχίο παύει να αποτελεί εγγύηση της ποιότητας και των δεξιοτήτων του υπαλλήλου πράγμα που καταδεικνύει ότι η εκπαίδευση συχνά καθυστερεί έναντι των αναγκών των εταιριών αυτών.
Ένα κλασικό απόφθεγμα του John Amos Comenius, ενός διάσημου φιλοσόφου του 17ου αιώνα που θεωρείται ο «πατέρας της σύγχρονης εκπαίδευσης», είναι πως η απόκτηση νέας γνώσης παραμένει έγκυρη σε κάθε ηλικία. Να μην περιμένουμε όμως ότι μόνο το σχολείο μπορεί να μα την προσφέρει.
Μόνο καθένας ατομικά μπορεί να αυξήσει το ανθρώπινο κεφάλαιό του. Και σε πολλές περιπτώσεις, αυτό είναι εφικτό και εκτός των επίσημων εκπαιδευτικών συστημάτων. Ας το σκεφτούμε.
* Ο Matus Posvanc είναι διευθυντής του σλοβακικού Ιδρύματος F.A. Hayek, ενός ανεξάρτητου μη πολιτικού, μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ιδρύθηκε το 1991 από μια ομάδα Σλοβάκων οικονομολόγων υποστηρικτών της ελεύθερης αγοράς.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 14 Δεκεμβρίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
