Πριν από λίγους μήνες, ο Economist δημοσίευσε ένα άρθρο για το πρόβλημα των ναρκωτικών στη Σκωτία. Το παρακάτω στατιστικό τράβηξε την προσοχή μου:
«Οι Σκωτσέζοι στις φτωχότερες περιοχές είναι 16 φορές πιθανότερο να πεθάνουν από θάνατο που σχετίζεται με τα ναρκωτικά απ’ ό,τι οι κάτοικοι των πλουσιότερων περιοχών».
Η διαφορά στα ποσοστά των θανάτων από υπερβολική δόση μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών είναι υπερβολικά μεγάλη για να αποδοθεί σε κάποια απλή σύμπτωση. Αυτή η διάσταση απαιτεί κάποιου είδους εξήγηση.
Μια πιθανότητα είναι ότι η έλλειψη χρημάτων οδηγεί τους ανθρώπους σε κατάθλιψη, και οι καταθλιπτικοί άνθρωποι είναι πιθανότερο να κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών για να απαλύνουν τον πόνο της φτώχειας τους. Μια άλλη πιθανότητα είναι τόσο η φτώχεια όσο και η κατάχρηση ναρκωτικών να προκαλούνται από έναν τρίτο παράγοντα. Πώς θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μεταξύ αυτών των εναλλακτικών θεωριών;
Το άρθρο του Economist έχει ένα γράφημα που δείχνει μερικές εξίσου εντυπωσιακές διαφορές ως προς τα ποσοστά θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών μεταξύ των χωρών:
Η συσχέτιση μεταξύ του πλούτου των διάφορων χωρών και του ποσοστού κατάχρησης ναρκωτικών φαίνεται να είναι μικρή ή και ανύπαρκτη. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Σκωτίας είναι ακριβώς στον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ΗΠΑ είναι πολύ πλουσιότερες από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ η Πορτογαλία είναι πολύ φτωχότερη από τον μέσο όρο. Και όμως, η Πορτογαλία είναι η χώρα με το χαμηλότερο επίπεδο θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών.
Πώς μπορούμε λοιπόν να συμβιβάσουμε το γεγονός ότι η κατάχρηση ναρκωτικών σε μια χώρα όπως η Σκωτία συσχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με το εισόδημα, ενώ στο διεθνές επίπεδο βλέπουμε ελάχιστα στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι η φτώχεια προκαλεί την κατάχρηση ναρκωτικών; Μια πιθανότητα είναι ότι τόσο η κατάχρηση ναρκωτικών, όσο και η φτώχεια προκαλούνται από έναν τρίτο παράγοντα.
Ας υποθέσουμε ότι τόσο η φτώχεια όσο και η χρήση ναρκωτικών συσχετίζονται με κάποια πτυχή της προσωπικότητας. Ας υποθέσουμε επίσης ότι όλες οι χώρες έχουν ένα μείγμα προσωπικοτήτων, μερικές πιο επιρρεπείς στη χρήση ναρκωτικών από άλλες. Και τέλος, ας υποθέσουμε ότι η διεθνείς διαφορές στο κατά κεφαλήν εισόδημα δεν προκαλούνται από διαφορές στις εθνικές προσωπικότητες. Δεν υποστηρίζω ότι κάποια από αυτές τις υποθέσεις είναι απολύτως αληθινή, αλλά ότι μας επιτρέπουν να καταλάβουμε γιατί η χρήση ναρκωτικών εντός μιας χώρας μπορεί να συσχετίζεται έντονα με τη φτώχεια, αλλά όχι μεταξύ των χωρών.
Αν υποθέσουμε ότι τόσο στις φτωχές, όσο και στις πλούσιες χώρες ένα αρκετά σταθερό ποσοστό του πληθυσμού έχει μια προσωπικότητα που τον καθιστά επιρρεπή στην κατάχρηση ναρκωτικών, τότε δε θα περιμέναμε απαραίτητα περισσότερη κατάχρηση ναρκωτικών στις φτωχές χώρες παρά στις πλούσιες χώρες. Εάν υποθέσουμε επίσης ότι η ίδια πτυχή της προσωπικότητας που οδηγεί στην κατάχρηση ναρκωτικών οδηγεί επίσης στη φτώχεια (ας πούμε έλλειψη αυτοελέγχου), τότε μπορούμε να εξηγήσουμε τόσο τη συσχέτιση εντός του πλαισίου μιας χώρας όσο και την έλλειψη διεθνούς συσχέτισης.
Τελειώνει δηλαδή το πράγμα εδώ; Όχι, ακριβώς. Αυτό δεν εξηγεί το γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη διαφορά στους θανάτους από υπερβολική δόση ναρκωτικών μεταξύ διαφορετικών χωρών (ακόμα και μεταξύ διαφορετικών περιοχών, όπως βλέπουμε στο Ηνωμένο Βασίλειο.) Κάτι άλλο συμβαίνει, αλλά η φτώχεια από μόνη της δεν φαίνεται να είναι η εξήγηση.
Μια πιθανότητα είναι ότι ορισμένες χώρες έχουν νομικά συστήματα που είναι πιο ανεκτικά στη χρήση ναρκωτικών. Αλλά και αυτό δε φαίνεται να ανταποκρίνεται στα δεδομένα, καθώς τόσο η Ελβετία όσο και η Πορτογαλία βασίζονται περισσότερο σε μια ηπιότερη προσέγγιση «μείωσης της βλάβης», ενώ οι ΗΠΑ και η Σκωτία επιβάλλουν πολύ πιο αυστηρά τη νομοθεσία κατά της χρήσης ναρκωτικών. Μπορεί μάλιστα η αυστηρή επιβολή της νομοθεσίας για τα ναρκωτικά να αυξάνει τους θανάτους από υπερβολική δόση, δημιουργώντας μια υπόγεια αγορά όπου η ποιότητα των ουσιών να είναι εξαιρετικά αναξιόπιστη.
Αντί γι’ αυτό, υποψιάζομαι ότι η χρήση ναρκωτικών συσχετίζεται με δύο παράγοντες - την προσωπικότητα και την τοπική κουλτούρα. Οι περιοχές του κόσμου όπου οι άνθρωποι δε διαθέτουν συστήματα κοινοτικής υποστήριξης μπορεί να παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά κατάχρησης ναρκωτικών και άνθρωποι με συγκεκριμένους τύπους προσωπικότητας στην εκάστοτε δεδομένη περιοχή είναι πιο πιθανό να κάνουν κατάχρηση ναρκωτικών. Η χειρότερη κατάσταση από όλες αφορά τους ανθρώπους που δεν έχουν αυτοέλεγχο και ζουν σε σχετική απομόνωση σε χώρες χωρίς ισχυρά συστήματα υποστήριξης προς άτομα που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη ζωή τους.
Στις ΗΠΑ, οι δύο πολιτείες με τα χαμηλότερα ποσοστά θανάτων από υπερβολική δόση ναρκωτικών είναι η Νεμπράσκα και η Νότια Ντακότα. Και οι δύο αυτές πολιτείες έχουν πολλές μικρές αγροτικές πόλεις με ισχυρό το αίσθημα της κοινότητας. Η Βόρεια Ντακότα ήταν στο παρελθόν αρκετά παρόμοια από πολιτιστική άποψη, αλλά η έκρηξη της υδραυλικής ρηγμάτωσης (fracking) στην περιοχή Bakken έφερε πολλούς νεότερους εργαζόμενους που είναι απομονωμένοι από την οικογένεια και την κοινότητά τους. Η Βόρεια Ντακότα εξακολουθεί να έχει αρκετά χαμηλό ποσοστό υπερβολικών δόσεων ναρκωτικών, αλλά πλέον είναι αρκετά χειρότερο από τους δύο γείτονές της στο νότο. Και όμως, κανείς δε θα υποστήριζε ότι η έκρηξη του πετρελαίου έχει κάνει τη Βόρεια Ντακότα φτωχότερη - μάλιστα ισχύει ακριβώς το αντίθετο.
Συμπερασματικά, η φτώχεια μάλλον δεν προκαλεί άμεσα θανάτους από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Αλλά στην εκάστοτε δεδομένη περιοχή, οι παράγοντες που προκαλούν φτώχεια πιθανότατα συσχετίζονται με τους παράγοντες που προκαλούν την κατάχρηση ναρκωτικών.
--
Ο Scott Sumner είναι οικονομολόγος, διευθυντής του προγράμματος νομισματικής πολιτικής στο Mercatus Center at George Mason University, ερευνητής στο Independent Institute και καθηγητής στο Bentley University στο Waltham της Μασαχουσέτης.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 24 Μαΐου 2024 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
