Του Clay R. Fuller
O Xi Jinping είναι πλέον ο ισόβιος πρόεδρος της Κίνας - «η συλλογική ηγεσία πέθανε». Νωρίτερα ή αργότερα ο Putin θα ανακοινώσει το πώς και αυτός θα επιδιώξει το ίδιο. Χωρίς ένα σαφώς καθορισμένο και ευρέως συμφωνημένο σχέδιο διαδοχής (όπως οι περιορισμοί στις θητείες), αυτή η εξέλιξη προεικονίζει ένα επερχόμενο κύμα πολιτικής και οικονομικής αστάθειας πρωτόγνωρο από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κι έπειτα.
Ο ευκολότερος τρόπος να εξηγήσουμε γιατί αυτό ισχύει είναι με τρία απλά βήματα: 1) Κάποιος παραμένει υπερβολικά πολύ χρόνο στην εξουσία 2) όσο γερνά γίνεται ολοένα και πιο παρανοϊκός, και 3) παίρνει λάθος αποφάσεις, γίνεται βίαιος και αυτοκαταστροφικός.
Ο Ρώσος Πρόεδρος Vladimir Putin χαιρετά τον Κινέζο ομόλογό του Xi Jinping αφού του απέδωσε τη διάκριση του Τάγματος του Αγίου Ανδρέα του Πρωτοκλήτου κατά μία συνάντησή τους στο Κρεμλίνο στη Μόσχα στις 4 Ιουλίου 2017.
Α, και η οικονομία συνήθως τελματώνεται. Γιατί ποιος νοιάζεται αν καταστρέφεις τον τόπο αν σου ανήκει προσωπικά και μόνο σε σένα; Γιατί να μη το διασκεδάσεις; Έχετε δει φωτογραφίες του πώς ζούσε ο Muammar Gaddafi ή των παλατιών του Saddam; Αυτό συμβαίνει σχεδόν με κάθε δικτάτορα που παραμένει για πολύ στην εξουσία χωρίς σαφές σχέδιο διαδοχής. Η κατάσταση γίνεται περίεργη, βίαιη ή και τα δύο.
Είναι εύκολο να σκεφτεί κανείς ότι ένας «ισόβιος πρόεδρος» μπορεί να φέρει αν μη τι άλλο περισσότερη σταθερότητα. Αυτό όμως δεν ισχύει. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί αβεβαιότητα ως προς τη διαδοχή. Αναπόφευκτα, όλοι πεθαίνουμε κάποτε. Αν δεν υπάρχει κάποιος προφανής διάδοχος, ή συνταγματικοί κανόνες για την επιλογή του, οι άνθρωποι θ' αρχίσουν να αναρωτιούνται. Αυτή η δυναμική οδηγεί σ' αυτό που ονομάζεται «δίλημμα του δικτάτορα».
Όσο περισσότερο παραμένει κανείς στην εξουσία, τόσο λιγότερο είναι βέβαιος ως προς τι πιστεύουν στην πραγματικότητα οι άλλοι γι' αυτόν. Αυτό οδηγεί σε πολιτική βία, η οποία δημιουργεί ακόμη περισσότερη αβεβαιότητα. Τότε, ξεκινά η παράνοια (στην οποία μερικές φορές συμβάλλει η κοκαΐνη). Ο κύκλος επιταχύνεται. Ο δικτάτορας γίνεται βιαιότερος και πλουσιότερος. Κι αυτό γιατί όλοι οι σύγχρονοι δικτάτορες καταχρώνται κρατικά χρήματα σε επίπεδα που θα θεωρούνταν αδιανόητα στο παρελθόν.
Οι περιορισμοί στον αριθμό των θητειών συνδέονται κατά κανόνα με τη δημοκρατία. Συμβάλλουν στη βεβαιότητα της μετάβασης της εξουσίας που, όταν γίνεται ειρηνικά, συνιστά ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας. Οι περιορισμοί στις θητείες όμως δεν προκαλούν δημοκρατία, αλλά σταθερότητα. Κι αυτό είναι σημαντικό, καθώς η οικονομική ανάπτυξη προϋποθέτει την πολιτική σταθερότητα.
Οι κοινοβουλευτικές δημοκρατίες στην Ευρώπη κατά κανόνα δεν έχουν περιορισμούς θητειών, αλλά έχουν κάτι ισοδύναμο - ψήφους μομφής. Όταν ο George Washington αποφάσισε να αποχωρήσει μετά τη δεύτερη θητεία του ως πρώτου Προέδρου των ΗΠΑ, δημιούργησε ένα άτυπο όριο θητειών (μια «νόρμα») που διατηρήθηκε μέχρι την τέταρτη επανεκλογή του FDR και την επακόλουθη 22η Τροπολογία που περιόρισε τις προεδρικές θητείες διά νόμου.
Σε δικτατορίες όπως η Σαουδική Αραβία και το κληρονομικό απομονωμένο βασίλειο της Βόρειας Κορέας, η ζωή του δικτάτορα μπορεί να θεωρείται ως «θητεία». Εκεί υπάρχει κατά κανόνα μεγαλύτερη σταθερότητα κατά τη διαδοχή γιατί οι άνθρωποι ξέρουν τι να περιμένουν -η εξουσία πάει σε κάποιον συγγενή.
Παρά τη σχεδόν μηδενική πιθανότητα ο πρωτότοκος υιός ενός ηγεμόνα να είναι ο καλύτερος ηγεμόνας έναντι όλων των κατοίκων ενός βασιλείου, αυτή ήταν η κατάσταση την οποία οι άνθρωποι αποδέχονταν εδώ και χιλιετίες. Γιατί; Διότι έφερνε σταθερότητα και προβλεψιμότητα.
Από την οπτική των ανθρώπων, όταν αισθάνονται αβεβαιότητα για το μέλλον, τότε κι αυτοί κάνουν τρελά πράγματα. Για παράδειγμα σε εποχές αβεβαιότητας ξοδεύουν λιγότερα και αποταμιεύουν περισσότερα (κρύβουν χρήματα στα στρώματά τους ή αγοράζουν χρυσό). Μερικές φορές αποθηκεύουν όπλα. Συνήθως αποφεύγουν να αποκαλύψουν τι αισθάνονται πραγματικά, λόγω του φόβου της αβεβαιότητας ή της καταστολής. Μερικές φορές ξεκινούν επανάσταση και διώχνουν τον αλήτη. Ακόμη συχνότερα, αυτό το κάνουν τα μέλη του εσωτερικού του κύκλου.
Αυτή είναι τώρα η ζωή του Putin και του Xi. Σχεδόν τους λυπάμαι.
--
Ο Clay R. Fuller είναι στέλεχος του American Enterprise Institute με αντικείμενο μελέτης τον αυταρχισμό και τη διαφθορά.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 21 Μαρτίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
Φωτογραφία AP
