Του Kristian Niemietz
Όταν ήμουν γύρω στα 16, όπως πολλοί συνομήλικοί μου πέρασα μια σύντομη φάση “έφηβου κομουνιστή”. Βεβαίως δεν ήξερα απολύτως τίποτα για τη μαρξιστική θεωρία ή την ιστορία του σοσιαλισμού. Το μόνο που ήξερα ήταν ότι ο κομουνισμός θεωρούταν κατά κάποιον τρόπο κουλ και επαναστατικός, ότι ήθελε να συντρίψει το σύστημα και να ανατρέψει το κατεστημένο - τέτοια πράγματα.
Αν ποτέ εφευρεθεί κάποια μηχανή του χρόνου, ελπίζω να μη χρειαστεί να συναντήσω ποτέ τον δεκαεξάχρονο εαυτό μου γιατί θα τον βρω τρομερά ενοχλητικό. Παρ' όλα αυτά, είμαι χαρούμενος που πέρασα αυτή τη φάση. Με γλίτωσε από τα χειρότερα. Τίποτε δεν είναι πιο θλιβερό από κάποιον που έχασε την φάση του έφηβου κομουνιστή και προσπαθεί να την υπεραναπληρώσει στη μέση ηλικία. Πράγμα που μας φέρνει στον Paul Mason.
Ο Mason θα γιορτάσει την εκατονταετηρίδα της Ρωσικής Επανάστασης. Πιθανότατα θα το ξέρετε ήδη, έχει βγει στα εικονικά κεραμίδια και φωνάζει γι' αυτό ολόκληρη την εβδομάδα. Ακόμη, έγραψε ένα τρομερά συγκεχυμένο άρθρο για τον Guardian, όπου κάπως εξηγούσε, χωρίς όμως πραγματικά να εξηγεί, γιατί γιορτάζει την επέτειο. Κρατά αποστάσεις από τον μπολσεβικισμό, αλλά επιμένει ότι “η Ρωσική Επανάσταση ήταν μια παρέμβαση των μαζών στην ιστορία, όπως προηγουμένως και η αντίστοιχη Γαλλική”. Άρα, πρέπει να είναι κάτι το καλό, σωστά; Διότι, φυσικά, οι Μάζες είναι αγνές και ευγενείς, είναι τα τέκνα της εργασίας, το άλας της γης.
Πρόκειται για το είδος εκείνο της αρθρογραφίας που περιμένει κανείς από κάποιον που δεν μπορεί να φτάσει μέχρι το σημείο να υπερασπιστεί ανοιχτά την Σοβιετική Ένωση και τις πληγές της (όπως έκανε ο σύντροφός του υπερασπιστής του Corbyn, Seumas Milne σε πολυάριθμες περιστάσεις), αλλά δεν μπορεί και να την εγκαταλείψει εντελώς. Ο Mason υποστηρίζει ότι ο Οκτώβριος του 1917 “ήταν ένας φάρος για την υπόλοιπη ανθρωπότητα, αν και βραχύβιος”. Λάθος. Ήταν μια οφθαλμαπάτη. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να ξέρουμε το πώς η Ρωσία θα είχε εξελιχθεί αν δεν είχε συμβεί η Οκτωβριανή Επανάσταση. Για κάθε όμως σοσιαλιστική χώρα όπου έχουμε ένα αρκετά εύλογο αντεπιχείρημα, ο σοσιαλισμός δεν φαίνεται συγκριτικά κάτι το σπουδαίο.
Ας δούμε τα αποτελέσματα
Στην περίπτωση της Κίνας, το πλησιέστερο σε αντεπιχείρημα που διαθέτουμε είναι η Ταϊβάν. Η οικονομική απογείωση της Ταϊβάν ξεκίνησε μια γενιά πριν την αντίστοιχη στην ηπειρωτική Κίνα, και σήμερα η Ταϊβάν είναι πλουσιότερη από το Ηνωμένο Βασίλειο. Η ιστορία της είχε πολλά σκαμπανεβάσματα, αλλά σε αντίθεση προς την ηπειρωτική Κίνα, δεν είχε λιμούς, στρατόπεδα συγκέντρωσης, μαζικές εκκαθαρίσεις και εκτελέσεις. Ομοίως, αν συγκρίνουμε τη Βόρεια με τη Νότια Κορέα, την Ανατολική με την Δυτική Γερμανία, και (μολονότι αυτό είναι ομολογουμένως κάπως τραβηγμένο) την Κούβα με το Πουέρτο Ρίκο, θα δούμε να εμφανίζεται ένα μοτίβο.
Ας υποθέσουμε όμως ένα απαισιόδοξο αντεπιχείρημα για τη Ρωσία: μια συντριπτική ήττα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, την κατάρρευση της κυβέρνησης του Kerensky, μια παρατεταμένη περίοδο χάους και αστάθειας, και τέλος, την παλινόρθωση του καθεστώτος του Τσάρου σε μια τροποποιημένη του μορφή. Ακόμη κι έτσι, είναι δύσκολο να φανταστούμε ότι όλα αυτά θα ήταν χειρότερα απ' όσα στην πραγματικότητα συνέβησαν. Η Ρωσική Αυτοκρατορία ήταν τουλάχιστον μισόν αιώνα πίσω από τη Δυτική Ευρώπη με όρους οικονομικής ανάπτυξης - όμως ο εκσυγχρονισμός είχε ήδη αρχίσει στην ύστερη τσαρική περίοδο, και δεν υπάρχει κανένας λόγος να μην συνεχιζόταν και μετέπειτα.
Δεν θα είχε συμβεί η βίαιη κολλεκτιβοποίηση της αγροτικής παραγωγής και η αποκουλακοποίηση, και συνεπώς δεν θα είχαν συμβεί και οι λιμοί που σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους.
Η μισητή μυστική αστυνομία του Τσάρου, που είχε διαλυθεί μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου, μπορεί να είχε επανέλθει. Η εξορία και η καταναγκαστική εργασία στη Σιβηρία ήδη υπήρχαν υπό το καθεστώς του Τσάρου, και πιθανότατα θα συνεχίζονταν. Αλλά σ' αυτό το σενάριο μιλάμε για χιλιάδες ανθρώπους και όχι για εκατομμύρια.
Αυτά για τη Ρωσία. Χωρίς την Οκτωβριανή Επανάσταση και την συνεπακόλουθη ανάδυση μιας σοσιαλιστικής μιλιταριστικής δύναμης πρόθυμης να εξάγει το μοντέλο της, είναι δύσκολο να φανταστούμε το πώς ο σοσιαλισμός θα μπορούσε ποτέ να εξαπλωθεί στην Πολωνία, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, την Αλβανία, τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία, την Ανατολική Γερμανία κλπ. Έτσι, χωρίς την Οκτωβριανή Επανάσταση, δεν θα υπήρχε το Τείχος του Βερολίνου και η Στάζι.
Δεν ήταν όμως πραγματικός σοσιαλισμός!
Σ' αυτό το σημείο, ο Mason πιθανότατα θα διαμαρτυρόταν λέγοντας ότι δεν υπερασπίζεται τη Σοβιετική Ένωση καθαυτή, αλλά μόνο τα πολύ πρώιμα στάδιά της. Η ουσία του τι προσπαθεί να πει ο Mason βρίσκεται σ' αυτή την πρόταση “Τοποθετώ χρονικά τον εκφυλισμό της επανάστασης στις αρχές της δεκαετίας του 1920”. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα επιλογή λέξεων. Ο “εκφυλισμός” σ' αυτό το συγκείμενο, είναι τροτσκιστικός όρος. Ο Trotsky ήταν εκείνος που επινόησε τη θεωρία του “εκφυλισμένου εργατικού κράτους”. Αυτό που εννοούσε είναι ότι στα πρώιμα στάδιά της η Σοβιετική Ένωση ήταν ένα γνήσιο εργατικό κράτος, που διοικούταν από τους εργάτες για τους εργάτες. Εντέλει όμως ανέλαβε την εξουσία η σοβιετική γραφειοκρατία, η οποία μεταμορφώθηκε σε καθαυτή κοινωνική τάξη, όπως τα γουρούνια στη Φάρμα των Ζώων. Η λύση του Trotsky ήταν η εκδίωξη των κόκκινων γραφειοκρατών και η εγκαθίδρυση ενός “πραγματικού” εργατικού κράτους. Αυτό ήταν το πρώτο γνωστό παράδειγμα της μετέπειτα αγαπημένης δικαιολογίας όλων των σοσιαλιστών σε οποιοδήποτε μέρος της γης, οποτεδήποτε οι ιδέες τους αποτυγχάνουν (όπως συμβαίνει πάντα): ”Μα αυτό δεν ήταν πραγματικός σοσιαλισμός!”.
Ονομάζω αυτή την στάση, την ιδέα ότι ο σοσιαλισμός θα μπορούσε να εξελιχθεί τελείως διαφορετικά “ψευδαίσθηση του Goodbye Lenin”. Δεν μπορούσε, και ποτέ, πουθενά δεν θα εξελιχθεί διαφορετικά, όσο συχνά κι αν επιμένουμε να το επιχειρούμε. Μπορεί κανείς να διοικεί μια μικρή αγροτική κομμούνα (πχ ένα ισραηλινό κιμπούτζ) ως μια άμεση δημοκρατία, όπου οι άνθρωποι κάνουν συνελεύσεις και αποφασίζουν τα πάντα από κοινού. Από την στιγμή όμως που μια οικονομία φτάνει σε ένα ελάχιστο επίπεδο περιπλοκότητας, αρχίζει να βασίζεται στην εξειδίκευση, την ανάθεση και την κατανομή της εργασίας. Ποιος εξάλλου θέλει να περάσει όλο τον ελεύθερο χρόνο του σε συνελεύσεις συζητώντας πόσα ξυράφια θα πρέπει “εμείς” να παραγάγουμε και πόσα εκατόλιτρα μπύρα να παρασκευάσουμε;
Ο σοσιαλισμός ποτέ δεν θα μπορέσει να ενδυναμώσει τους εργάτες, με καμία έννοια της λέξεις που να έχει νόημα. Πάντα θα ενισχύει απλώς μια τεχνοκρατική ελίτ.
Η επανάσταση συνέβη μέσα σε δύο μέρες, την 7η και την 8η Νοεμβρίου, οπότε η επέτειος είναι αυτή την εβδομάδα. Πωλ, σου εύχομαι να χαρείς τους εορτασμούς. Αλλά θα ξυπνήσεις με έναν τρομερό πονοκέφαλο την Πέμπτη, μέρα που - τι ποιητική ειρωνεία! - θα είναι η επέτειος της πτώσεις του Τείχους της Βερολίνου. Μάντεψε ποιος θα γιορτάζει τότε!
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων Υγείας και Πρόνειας στο Institute for Economic Affairs
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Νοεμβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
