Του Βαγγέλη Ανδρέου
Πρέπει να ομολογήσω ότι καμιά φορά διασκεδάζω βλέποντας εκπομπές και ντοκιμαντέρ με θεωρίες συνωμοσίας στο Netflix. Το πρόβλημα όμως ανακύπτει όταν αυτές οι θεωρίες γίνονται το κυρίαρχο δόγμα και επηρεάζουν την πολιτική ζωή.
Αυτό ακριβώς συνέβη με την παγκοσμιοποίηση και όλο τον μύθο που την περιβάλλει. Η απόρριψη της παγκοσμιοποίησης είναι σήμερα κάτι που μοιράζονται πολιτικοί της δεξιάς και της αριστεράς για διαφορετικούς λόγους - από τον Πρόεδρο Τραμπ που φαίνεται να προτείνει να “φυλακίσουμε τους υποκινητές της παγκοσμιοποίησης” όπως τον Τζορτζ Σόρος, μέχρι τον Μπέρνι Σάντερς που πιστεύει ότι “πρέπει να απορρίψουμε θεμελιωδώς τις πολιτικές 'ελεύθερου εμπορίου' που εφαρμόζουμε”.
Ο μύθος της παγκοσμιοποίησης
Από τη μια πλευρά είναι όσοι εστιάζουν περισσότερο στην κοινωνική πτυχή της παγκοσμιοποίησης και τη βλέπουν ως μια ιδεολογία, κάποιο μοχθηρό σχέδιο που προωθείται από νεφελώδεις, ισχυρούς ανθρώπους το οποίο θα οδηγήσει στην απώλεια των εθνικών ταυτοτήτων, σε μαζική μετανάστευση και μια παγκόσμια κυβέρνηση κάποιου είδους. Γι' αυτό χρησιμοποιούν τον όρο “globalism”. Όπως ανέφερε ο Πρόεδρος Τραμπ στον λόγο που εκφώνησε στα Ηνωμένα Έθνη “απορρίπτουμε την ιδεολογία της παγκοσμιοποίησης και αποδεχόμαστε το δόγμα του πατριωτισμού”.
Αυτή η αφήγηση είναι δημοφιλής και στην Ευρώπη, όπου ο Πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτωρ Όρμπαν κατονομάζει τον Τζωρτζ Σόρος ως εχθρό της χώρας, κατηγορώντας τον ότι χρηματοδοτεί την υποδοχή χιλιάδων προσφύγων στην Ευρώπη. Μάλιστα, ο Όρμπαν έχει ψηφίσει αντιμεταναστευτικούς νόμους με το όνομα “Σταματήστε τον Σόρος”. Οι πρόσφυγες που εισέρχονται στη χώρα δεν θεωρούνται απλώς απειλή εναντίον της εθνικής ταυτότητας, αλλά και κατηγορούνται ότι “κλέβουν” θέσεις εργασίας από τους γηγενής.
Η αριστερά, όσο κι αν στηρίζει τους μετανάστες που στοχοποιούνται από τους αντιπαγκοσμιοποιητές, δεν είναι σε καμία περίπτωση κατ' ανάγκη υπέρ της παγκοσμιοποίησης. Αντιθέτως, οι οπαδοί της αντιτίθενται στην οικονομική παγκοσμιοποίηση, την οποία και χαρακτηρίζουν “νεοφιλελεύθερη” πολιτική, που προωθείται αυτή τη φορά από άπληστους καπιταλιστές. Γι' αυτούς, η παγκοσμιοποίηση είναι επωφελής μόνο για τις εθνικές ελίτ και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις - οδηγεί σε ανισότητα και, όπως κάθε καπιταλιστική πολιτική, στην εκμετάλλευση των εργατών.
Και οι δύο αυτές προσεγγίσεις, παρά τη διαφορετική τους επιχειρηματολογία, αποτυγχάνουν πλήρως να συλλάβουν το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης.
Η παγκοσμιοποίηση είναι αποτέλεσμα της ελευθερίας
Η wikipedia ορίζει την παγκοσμιοποίηση ως την “διαδικασία αλληλεπίδρασης και ενσωμάτωσης μεταξύ ανθρώπων, εταιριών και κρατών σε παγκόσμιο επίπεδο” - με άλλα λόγια, η παγκοσμιοποίηση είναι αυτό που συμβαίνει όταν αφήνουμε τους ανθρώπους ελεύθερους να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι ένα αποτέλεσμα της ελευθερίας και όχι της πολιτικής ισχύος. Γι' αυτό είναι λάθος η παγκοσμιοποίηση να θεωρείται ιδεολογία, αντί για μια απλή διαδικασία.
Οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με τον Τζωρτζ Σόρος ή τη νέα τάξη πραγμάτων ειλικρινώς δεν αξίζουν καν σχολιασμό. Τι όμως μπορούμε να απαντήσουμε στις κριτικές εναντίον της παγκοσμιοποίησης που βασίζονται περισσότερο στην πραγματικότητα;
Η κριτική εναντίον της οικονομικής παγκοσμιοποίησης συχνά αφορά την ελεύθερη διακίνηση των αγαθών, των υπηρεσιών, των τεχνολογιών και του κεφαλαίου. Από το 1990, όταν η ανάδυση της παγκοσμιοποίησης και της κυριαρχίας του καπιταλισμού μπορεί να γίνει ορατή “περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι έχουν βγει από την ακραία φτώχεια, και το ποσοστό της παγκόσμιας φτώχειας είναι σήμερα χαμηλότερο από ποτέ άλλοτε στην καταγεγραμμένη ιστορία” σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.
Πιο συγκεκριμένα, το 2015, 736 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν με λιγότερα από 1,90 δολάρια την ημέρα, ενώ το 1990 ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 1,85 δισεκατομμύρια. Βεβαίως, έχουμε ακόμη πολλά προβλήματα να επιλύσουμε, και γι' αυτό τον λόγο η Παγκόσμια Τράπεζα έχει θέσει ως στόχο τον τερματισμό της παγκόσμιας φτώχειας μέχρι το 2030.
Ακόμη όμως και μετά την επίτευξη αυτής της μείωσης ρεκόρ της φτώχειας, κάποιοι βλέπουν ακόμη με σκεπτικισμό τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης, καθώς ενώ εκατομμύρια άνθρωποι ξεφεύγουν από τη φτώχεια, κάποιοι πιστεύουν ότι οι μόνοι που ωφελούνται είναι οι πολύ πλούσιοι, και ότι δεν δρέπουν όλοι τους καρπούς της παγκοσμιοποίησης.
Η μελέτη του Branko Milanovic με θέμα την παγκόσμια ανισότητα παρέχει μια πολύ καλή εξήγηση σχετικά με τους νικητές και τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης κατά το διάστημα 1998-2008:
“Όπως καταδεικνύει το σχήμα, οι σημαντικότερες αυξήσεις του κατά κεφαλήν εισοδήματος εντοπίζονται όντως στην κορυφή της παγκόσμιας κατανομής εισοδήματος και μεταξύ της 'αναδυόμενης παγκόσμιας μεσαίας τάξης'. Αυτές οι δύο ομάδες - το παγκόσμιο υψηλότερο 1% και οι μεσαίες τάξεις των αναδυόμενων οικονομιών της αγοράς - είναι όντως οι βασικοί νικητές της παγκοσμιοποίησης.
Η μόνη εξαίρεση είναι το φτωχότερο 5% του πληθυσμού, του οποίου τα πραγματικά εισοδήματα έχουν παραμείνει σταθερά. Αυτή η αύξηση εισοδημάτων στον πάτο της παγκόσμιας πυραμίδας έχει επιτρέψει το ποσοστό της σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα ακραίας φτώχειας (των ανθρώπων των οποίων το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι λιγότερο από 1,25 δολάρια ΡΡΡ τη μέρα) να μειωθεί από το 44% στο 23% μέσα σε περίπου τα ίδια 20 χρόνια.
Οι μεγαλύτεροι όμως χαμένοι (πέρα από το φτωχότερο 5%) ή τουλάχιστον οι “μη νικητές) της παγκοσμιοποίησης ήταν όσοι βρίσκονται μεταξύ του 75ου και του 90ου εκατονταμορίου της παγκόσμιας κατανομής εισοδήματος, των οποίων η πραγματική αύξηση εισοδήματος ήταν ουσιαστικά μηδενική”.
Οι νικητές της παγκοσμιοποίησης είναι το παγκόσμιο ανώτατο 1% και οι μεσαίες τάξεις των αναδυόμενων οικονομιών της αγοράς, που περιλαμβάνουν πάνω από δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους. Μολονότι το φτωχότερο 5% του πληθυσμού είδε τα πραγματικά του εισοδήματα να παραμένουν σταθερά, ο μεγαλύτερος χαμένος είναι η παγκόσμια ανώτερη-μεσαία τάξη.
Για κάποιον που βλέπει μόνο διαπλεκόμενους επιχειρηματίες και πλούσιους καταπιεστές, και παραβλέπει τους πιο παραγωγικούς ανθρώπους στην κοινωνία, αυτοί οι αριθμοί μπορεί να φαίνονται άνευ σημασίας. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέπουμε τη μείωση της παγκόσμιας φτώχειας στα χαμηλότερα καταγεγραμμένα ποσοστά της, μόνο και μόνο επειδή και οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι.
Η ανθρωπότητα έχει ζήσει το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας στη φτώχεια. Το ερώτημα που πρέπει να μας απασχολήσει είναι όχι το τι κάνει τους ανθρώπους φτωχούς, αλλά το τι τους κάνει πλούσιους. Μόνο τώρα, μετά από χιλιετίες φριχτών συνθηκών διαβίωσης και αμετακίνητα χαμηλής ανάπτυξης, μπορούμε να δούμε εκατομμύρια ανθρώπους να ξεφεύγουν από τη φτώχεια μέσα στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Δεν είναι ένας κόσμος αγγέλων και αγίων, αλλά είναι με διαφορά ο καλύτερος που έχουμε ποτέ γνωρίσει.
--
Ο Βαγγέλης Ανδρέου σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και οικονομικά στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδας. Είναι τοπικός συντονιστής των European Students for Liberty και υπεύθυνος έκδοσης του Speakfrealy.today.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Μαρτίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Speakfrealy.today και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
