Τις τελευταίες εβδομάδες, η προσοχή των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο στράφηκε γύρω από δύο μεγάλα ποδοσφαιρικά τουρνουά: Το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου της UEFA, το οποίο κέρδισε η Ισπανία, και το Copa América, στο οποίο ο Καναδάς τερμάτισε τέταρτος.
Το ποδόσφαιρο δημιουργεί δεσμούς τόσο μεταξύ των παικτών όσο και μεταξύ των θεατών - αισθάνονται ενωμένοι όταν συμμετέχουν στη δραστηριότητα αυτή μαζί. Αυτή η εμπειρία, την οποία οι μελετητές αποκαλούν «συλλογικό αναβρασμό», προάγει την αίσθηση ενότητας μεταξύ των συμμετεχόντων, ακόμη και αν δεν γνωρίζονται προσωπικά.
Αυτό το συναίσθημα - ότι είσαι μέρος κάτι μεγαλύτερου που μεταμορφώνει ζωές, που προσφέρει το άθλημα - είναι παρόμοιο με το συναίσθημα που δίνει η θρησκεία. Οι μελετητές των θρησκευτικών σπουδών έχουν παρατηρήσει εδώ και καιρό ομοιότητες μεταξύ του αθλητισμού και της θρησκείας. Δηλαδή, ότι και τα δύο προσφέρουν ισχυρά συναισθήματα και συνδέσεις με τους άλλους.
Αυτή η σύνδεση μεταξύ αθλητισμού και θρησκείας δεν είναι κάτι καινούργιο. Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, ο αθλητισμός έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην κοινοτική και πνευματική ζωή, υπογραμμίζοντας τη διαρκή ικανότητά του να φέρνει τους ανθρώπους κοντά.
AP Photo/Fernando Vergara
Αθλητισμός και θρησκεία
Οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες διεξάγονταν προς τιμήν του θεού Δία και η Ολυμπία, ο τόπος διεξαγωγής των αγώνων, διέθετε πολυάριθμα θρησκευτικά ιερά, ναούς και αθλητικές εγκαταστάσεις. Ένα άλλο αρχαίο άθλημα, το μεσοαμερικανικό παιχνίδι με μπάλα, είχε επίσης πιθανώς θρησκευτική σημασία για τους συμμετέχοντες.
Ενώ τα ορατά θρησκευτικά σύμβολα απουσιάζουν από τα γήπεδα ποδοσφαίρου (αλλά είναι ζωντανά αλλού), η θέρμη των φιλάθλων που παρακολουθούν αγώνες ποδοσφαίρου συχνά συγκρίνεται με θρησκευτική λατρεία. Για πολλούς, η παρακολούθηση ενός αγώνα αποτελεί μια απόδραση από την καθημερινότητα.
Οι τελετουργίες, οι οποίες ορίζονται ως «διαμορφωμένη, επαναλαμβανόμενη και συμβολική εφαρμογή πολιτιστικών (ή ατομικών) πεποιθήσεων και αξιών», αποτελούν σημαντική πτυχή τόσο της θρησκείας όσο και του αθλητισμού. Είναι ένας τρόπος για τους ανθρώπους να εκφράζουν και να επιβεβαιώνουν τα συστήματα πεποιθήσεών τους.
Στο ποδόσφαιρο, πολλές στιγμές χαρακτηρίζονται από τελετουργική συμπεριφορά. Στην αρχή του παιχνιδιού, για παράδειγμα, οι αρχηγοί σφίγγουν τα χέρια και ανταλλάσσουν λάβαρα. Αυτές οι ενέργειες θεωρούνται συνήθως ως χειρονομίες φιλίας, αλλά οι μελετητές έχουν καταδείξει την τελετουργική σημασία των δώρων. Η πρόθεση πίσω από το δώρο και η εθιμοτυπία που το συνοδεύει έχουν σημασία.
Τα δώρα είναι προεκτάσεις των ανθρώπων που τα δίνουν. Παρόμοια με τις διπλωματικές ανταλλαγές δώρων ή τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι φέρνουν δώρα για το καλωσόρισμα στο νέο σπίτι ενός φίλου, τα δώρα είναι μια ορατή υπόσχεση ότι θα υπάρξουν περισσότερες ανταλλαγές στο μέλλον.
AP Photo
Επιδείξεις πίστης
Οι παίκτες κάνουν επίσης επιδείξεις της πίστης τους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού. Ορισμένοι παίκτες κάνουν θρησκευτικά σημάδια όταν μπαίνουν ή βγαίνουν από τον αγωνιστικό χώρο, ζητώντας υποστήριξη κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.
Κατά τη διάρκεια του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022, η μαροκινή ομάδα απήγγειλε τη Σουρά Αλ Φατίχα, το πρώτο κεφάλαιο από το Κοράνι, πριν από τα πέναλτι. Ορισμένοι μουσουλμάνοι παίκτες προσκυνούν μετά από ένα γκολ σε ένδειξη ευγνωμοσύνης.
Δεν συνδέονται όλες οι προσωπικές τελετουργίες με τις θρησκείες, αλλά εξακολουθούν να έχουν υψηλό συμβολισμό. Ο Λιονέλ Μέσι είναι γνωστός για το ότι δείχνει δύο δάχτυλα προς τα πάνω για να γιορτάσει τα γκολ του. Κάποτε εξήγησε ότι αυτό γίνεται για να τιμήσει την εκλιπούσα γιαγιά του, η οποία απεβίωσε το 1998 όταν ήταν 11 ετών. Ήταν εκείνη που πήγε τον Μέσι στον πρώτο του ποδοσφαιρικό αγώνα όταν ήταν παιδί.
Παρομοίως, η Αμερικανίδα ποδοσφαιρίστρια Σοφία Σμιθ τίμησε την εκλιπούσα συμπαίκτριά της, Κέιτι Μέιερ, το 2023, μιμούμενη έναν παλιό πανηγυρισμό που έκανε η Μέιερς στο εθνικό πρωτάθλημα του 2019. Μέσω αυτών των τελετουργιών, οι παίκτες, και όσοι τους παρακολουθούν, διασχίζουν τον χρόνο και τον χώρο.
AP Photo/Nell Redmond
Συμπεριφορά των φιλάθλων
Οι οπαδοί επιδίδονται επίσης σε τελετουργική συμπεριφορά, εκφράζοντας τη συλλογική τους ταυτότητα μέσω της ένδυσης και των ζητωκραυγών τους. Το κασκόλ του ποδοσφαίρου, ιστορικά ένα πρακτικό αντικείμενο, έγινε ένα ευρέως διαδεδομένο σύμβολο ενότητας και υποστήριξης λόγω του πόσο εύκολο ήταν να φτιαχτούν στο χέρι.
Οι οπαδοί του ποδοσφαίρου είναι ιδιαίτερα γνωστοί για τα χαρακτηριστικά τους συνθήματα, τα οποία εξελίχθηκαν από τις πρακτικές των τελών του 19ου αιώνα στις σημερινές τους μορφές τη δεκαετία του 1960.
Σε ορισμένες χώρες, το ποδόσφαιρο είναι τόσο σημαντικό που οι αγώνες γίνονται εθνικά γεγονότα. Για παράδειγμα, η βρετανική αλυσίδα σουπερμάρκετ Tesco ανακοίνωσε τροποποιημένο ωράριο στις 14 Ιουλίου για να επιτρέψει στους υπαλλήλους της να παρακολουθήσουν τον τελικό της Αγγλίας στο Euro.
AP Photo/Alessandra Tarantino
Προληπτικά μυαλά
Το ποδόσφαιρο, όπως κάθε άθλημα, περιέχει στοιχεία υπεράνω του ελέγχου των παικτών. Μια ομάδα πρέπει να παίξει καλά για να κερδίσει, αλλά χρειάζεται και τύχη.
Μελέτες δείχνουν ότι η ομάδα που ξεκινάει το παιχνίδι έχει περισσότερες πιθανότητες να σκοράρει. Στα πέναλτι, η ομάδα που ξεκινάει έχει σημαντικό πλεονέκτημα νίκης. Δεδομένου ότι η ρίψη του νομίσματος αποφασίζει τόσο τη σέντρα όσο και τη σειρά των πέναλτι, αυτές οι στιγμές τύχης μπορεί να είναι καθοριστικές.
Οι παίκτες συχνά υιοθετούν ρουτίνες πριν και κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού με την ελπίδα να επηρεάσουν την έκβαση του παιχνιδιού. Αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να περιλαμβάνουν το να κάθονται στο ίδιο σημείο στο λεωφορείο της ομάδας, να φορούν συγκεκριμένα ρούχα ή κοσμήματα, να τρώνε συγκεκριμένα φαγητά, να ακούνε συγκεκριμένη μουσική ή να βάζουν τα παπούτσια με συγκεκριμένη σειρά. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτές τις ρουτίνες μπορεί να προκαλέσει άγχος και ενδεχομένως να επηρεάσει την απόδοση.
Πολλοί παίκτες έχουν τατουάζ με αναφορές σε σημαντικούς γι' αυτούς ανθρώπους, καθώς και σύμβολα και συνθήματα. Μελέτες δείχνουν ότι τα τατουάζ λειτουργούν ως αναμνήσεις στο σώμα και συνεχείς υπενθυμίσεις πραγμάτων που είναι σημαντικά για τους ανθρώπους που φέρουν τα τατουάζ. Επίσης, τα τατουάζ βοηθούν τους ιδιοκτήτες τους να αποκτήσουν εξουσία πάνω στο σώμα τους και να νιώθουν πιο μοναδικοί και σίγουροι για τον εαυτό τους.
Καμία μελέτη δεν μπορεί να καταδείξει σύνδεση μεταξύ αυτών των δραστηριοτήτων και της λεγόμενης τύχης που έχουν οι παίκτες κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού. Είναι αδύνατο να αποδειχθεί ότι η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών ή η χρήση μιας κορδέλας έχει ως αποτέλεσμα να πετύχει ένα γκολ. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα αυτού του είδους της τελετουργικής συμπεριφοράς είναι αδιαμφισβήτητη.
Οι τελετουργίες που επαναλαμβάνονται με μια συγκεκριμένη σειρά μπορούν να βοηθήσουν στον έλεγχο των επιπέδων άγχους και να κάνουν τους ανθρώπους να αισθάνονται ότι έχουν περισσότερο έλεγχο στη ζωή του. Δεν μπορεί κανείς να ελέγξει το αποτέλεσμα, αλλά μπορεί να αναλάβει δράση για τη δική του ευημερία.
*Η Hanna Tervanotko είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Θρησκευτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο McMaster. Το άρθρο αναδημοσιεύεται αυτούσιο μέσω άδειας Creative Commons από τον ιστότοπο The Conversation.
