Του Luis Pablo de la Horra
Όταν εξετάζουμε τη δραματική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης που σημειώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες, συνήθως ξεχνάμε να αναφέρουμε ότι αυτή η βελτίωση δεν ήταν ομοιόμορφη. Ενώ η Ασία γνώρισε μια εντυπωσιακή οικονομική ανάπτυξη, η Αφρική είναι η ήπειρος που επωφελήθηκε το λιγότερο από τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Αυτό δεν σημαίνει πως οι συνθήκες διαβίωσης στην Αφρική δεν βελτιώθηκαν καθόλου. Από το 1990, η ακραία φτώχεια στις υποσαχάριες χώρες μειώθηκε σημαντικά και το προσδόκιμο ζωής αυξήθηκε κατά περισσότερα από 10 χρόνια.
Συγκριτικά όμως η Αφρική έμεινε πίσω ως προς την ανάπτυξη της οικονομίας και του ανθρώπινου κεφαλαίου. Όπως επισημαίνει ο Jonah Norberg στο υπέροχο βιβλίο του Progress: Ten Reasons to Look Forward to the Future (Πρόοδος: Δέκα λόγοι να προσβλέπουμε στο μέλλον), κατά το διάστημα 1981-2000, ενώ η οικονομία της Ανατολικής Ασίας διπλασιάστηκε, η αφρικανική οικονομία έμεινε στάσιμη.
Παρά την γενική οικονομική υποανάπτυξη της Αφρικής, κάποιες χώρες πέτυχαν σχετικά ψηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας. Η Μποτσουάνα είναι μία από αυτές.
Η απίστευτη αναστροφή της Μποτσουάνα
Η Μποτσουάνα κέρδισε την ανεξαρτησία της από τη Βρετανία το 1966. Εκείνη την εποχή, η Μποτσουάνα ήταν μια εξαιρετικά φτωχή χώρα. Οι οικονομολόγοι Daron Acemoglu και James A. Robinson, συγγραφείς του βιβλίου Why Nations Fail (Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη) αναφέρουν ότι η χώρα είχε “συνολικά 20 χιλιόμετρα ασφαλτοστρωμένων δρόμων, 22 πολίτες που είχαν αποφοιτήσει από πανεπιστήμιο και 100 από σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης”.
Σήμερα η Μποτσουάνα έχει το υψηλότερο εισόδημα κατά κεφαλή (προσαρμοσμένη στην αγοραστική δύναμη) στην περιοχή, συγκρινόμενο με χώρες όπως η Κόστα Ρίκα ή το Μεξικό. Η οικονομική ανάπτυξη στην Μποτσουάνα αφορά όλους τους κατοίκους της χώρας: το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στη φτώχεια (δηλαδή με λιγότερα από 1,90 δολάρια ΗΠΑ την ημέρα) μειώθηκε δραματικά από το 34,8% του πληθυσμού το 1993 στο 18,2% το 2009. Τα ποσοστά φτώχειας αναμένεται να μειωθούν ακόμη περισσότερο στο 10,6% το 2019.
Αντιθέτως, η Ζιμπάμπουε που συνορεύει εκ δυσμάς με τη Μποτσουάνα, είναι μια από τις φτωχότερες χώρες της Αφρικής. Το 1990, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Μποτσουάνα ήταν τρεις φορές υψηλότερο από αυτό της Ζιμπάμπουε - σήμερα είναι οκτώ φορές υψηλότερο. Η διαφορά γίνεται εμφανέστερη όταν καταδεικνύεται γραφιστικά:
Πώς μπόρεσε η Μποτσουάνα να ξεφύγει από την παγίδα της φτώχειας; Ή, για να το πούμε διαφορετικά, τι διαφοροποιεί την Μποτσουάνα από τους λιγότερο ανεπτυγμένους γείτονές της όπως τη Ζιμπάμπουε ή τη Ζάμπια;
Ισχυροί θεσμοί και επαγρύπνηση
Σύμφωνα με τους Acemoglu και Robinson, η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα βρίσκεται στην ποιότητα των πολιτικών και οικονομικών θεσμών της Μποτσουάνα.
Την επομένη της ανεξαρτησίας της, το Δημοκρατικό Κόμμα της Μποτσουάνα πέτυχε να δημιουργήσει εύρωστους θεσμούς που στόχευαν στην επίτευξη πολιτικής σταθερότητας και μακροπρόθεσμης οικονομικής ανάπτυξης. Η Μποτσουάνα είναι μια σταθερή δημοκρατία που διεξάγει ελεύθερες εκλογές από το 1966. Ο Δείκτης Πρόσληψης της Διαφθοράς κατατάσσει την Μποτσουάνα ως την λιγότερο διεφθαρμένη χώρα στην Αφρική (η επίδοσή της είναι διπλάσια από τον μέσο όρο των υποσαχάριων χωρών).
Στο πεδίο της οικονομίας, η Μποτσουάνα είναι η δεύτερη πιο ελεύθερη οικονομία της Αφρικής (την ξεπερνά μόνο ο Μαυρίκιος). Έχει ένα εύλογο ρυθμιστικό περιβάλλον και ένα αρκετά καλό επίπεδο νομοκρατίας. Αυτό διευκολύνει την επιχειρηματικότητα και ενθαρρύνει τις ξένες επενδύσεις. Ακόμη, οι φραγμοί στο εμπόριο είναι σχετικά χαμηλοί ενώ διαδοχικές κυβερνήσεις έχουν καταφέρει να κρατήσουν τα δημόσια οικονομικά υπό έλεγχο.
Η επιτυχία της Μποτσουάνα συνδέεται στενά με τους ισχυρούς πολιτικούς και οικονομικούς θεσμούς της, που έχουν καταστήσει αυτή την υποσαχάρια χώρα την πιο ευημερούσα της περιοχής. Παρ' όλα αυτά οι θεσμοί δεν είναι θωρακισμένοι έναντι αλλαγών: μπορεί να υπονομευθούν να η κοινωνία των πολιτών δεν απαιτεί τη λογοδοσία των κυβερνώντων για τις πράξεις τους. Τα τελευταία χρόνια η Μποτσουάνα έχει γνωρίσει την αποδυνάμωση του δημοκρατικού συστήματος και μια σοβαρή επιδείνωση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Είναι μια προειδοποίηση για τους κινδύνους του εφησυχασμού και τη σημασία της διατήρησης των θεσμών εκείνων χωρίς τους οποίους θα εξαφανιζόταν η πολιτική ελευθερία και η οικονομική ευημερία.
--
Ο Luis Pablo De La Horra γράφει για το FEE, το Institute of Economic Affairs και το Speakfreely.today.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Σεπτεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
