Του Jeffrey A. Tucker
Βρισκόμαστε μόλις λίγα χρόνια μετά την εμφάνιση μιας νέας μορφής ελευθερίας των αγορών.
Στην έντονα ρυθμισμένη, στατική και γραφειοκρατική αγορά εργασίας μας, που έχει να αντιμετωπίσει ένα πυκνό δάσος εμποδίων, κυβερνητικών κανόνων και επιβολών, εμφανίστηκε ένα ωραίο πράγμα. Μερικές φορές αποκαλείται “gig economy” (ευκαιριακή οικονομία), και ειδικεύεται στη χρήση εφαρμογών στα κινητά τηλέφωνα και άλλου λογισμικού για την άμεση σύνδεση των παραγωγών με τους καταναλωτές. Αυτές οι νέες στρατηγικές έχουν ενεργοποιήσει στις αγορές δισεκατομμύρια προηγουμένως αδρανείς υλικούς και ανθρώπινους πόρους, πράγμα που ικανοποιεί πολλές ανάγκες και επιθυμίες των ανθρώπων, αλλά ενοχλεί έντονα τις κυβερνήσεις και τα εργατικά συνδικάτα που συνδέονται με αυτές.
Η πρωτοπόρα εταιρεία εδώ είναι η Uber, η παγκόσμια υπηρεσία συνεπιβατισμού (ride-sharing), που απασχολεί μόλις 7.000 ανθρώπους αλλά ενδυναμώνει εκατομμύρια οδηγούς και επιβάτες - αλλά υπάρχουν χιλιάδες άλλες. Τι ωραίο πράγμα! Οικονομικές ευκαιρίες γίνονται διαθέσιμες σε εκατομμύρια ανθρώπους, και αυτές οι αγορές όντως συνιστούν μια ελπίδα για το μέλλον.
Η ειρωνεία εδώ είναι ότι αυτές οι στρατηγικές μεταφέρουν τον έλεγχο του κεφαλαίου στους εργαζόμενους, όπως ακριβώς το φαντάστηκαν κάποτε οι σοσιαλιστές - αυτό όμως συμβαίνει μέσω μιας καπιταλιστικής διαδικασίας. Μπορεί να νομίζετε ότι η εμφάνιση τέτοιων αγορών θα γινόταν δεκτή με καθολική επιδοκιμασία. Αλλά βεβαίως, τίποτε τόσο ριζοσπαστικό δεν γίνεται δεκτό με ομόφωνες επευφημίες.
Οι New York Times δημοσίευσαν μια δριμεία καταγγελία εναντίον της ευκαιριακής οικονομίας, που έχει όλα τα χαρακτηριστικά αυτού του είδους γραφής: βρίσκουμε δηλαδή οτιδήποτε που θα μπορούσε να βελτιωθεί σ' αυτόν τον τομέα, και το αντιμετωπίζουμε ως κάτι το οποίο το κράτος θα πρέπει να το συντρίψει αμέσως, ανεξάρτητα από τα αποτελέσματά του για τους ανθρώπους που ήδη επιλέγουν στην πραγματικότητα αυτή τη μορφή της συμμετοχής στην αγορά.
Ένα τόσο κακό άρθρο φωνάζει για μια βήμα-προς-βήμα κριτική. Εμπρός λοιπόν:
“Δεν υπάρχει καμία ουτοπία σε εταιρείες όπως η Uber, η Lyft, η Instacart και η Handy, οι εργαζόμενοι των οποίων συχνά χειραγωγούνται ώστε να δουλεύουν πολλές ώρες για χαμηλούς μισθούς ενώ κυνηγούν διαρκώς την επόμενη κούρσα ή την επόμενη ανάθεση”.
Η “ουτοπία” είναι ένα μάλλον υψηλό μέτρο σύγκρισης προς την οποιαδήποτε πραγματικότητα. Επίσης, είναι μάλλον αλαζονικό ο οποιοσδήποτε συγγραφέας να υποθέτει ότι οι άνθρωποι “χειραγωγούνται” όταν επιλέγουν να δουλέψουν σκληρά. Πολλοί άνθρωποι, όπως και πολλοί δημοσιογράφοι, επιθυμούν την επιτυχία.
“Αυτές οι εταιρείες ανακάλυψαν ότι μπορούν να αξιοποιήσουν την πρόοδο στο λογισμικό και στις συμπεριφορικές επιστήμες για να πετύχουν την πατροπαράδοτη εκμετάλλευση των εργαζομένων, όπως καταδεικνύουν αποδείξεις που συνεχώς αυξάνονται, καθώς οι υπάλληλοι δεν έχουν τις βασικές προστασίες του αμερικανικού νόμου”.
Φανταστείτε έναν οδηγό Uber εκεί που είναι στο σπίτι του και βλέπει σειρές στο Netflix να συνειδητοποιεί ξαφνικά το εξής: Θα μπορούσα να είμαι έξω και να βγάζω λεφτά μεταφέροντας με το αυτοκίνητό μου ανθρώπους στην πόλη, συζητώντας μαζί τους, κάνοντάς τους χαρούμενους, και πηγαίνοντας όσους έχουν πιει σπίτι τους με ασφάλεια. Έτσι, σηκώνεται και βγαίνει έξω. Αυτό, οι Times το ονομάζουν “εκμετάλλευση”.
“Οι εργαζόμενοι της ευκαιριακής οικονομίας τείνουν να είναι φτωχότεροι και είναι πιθανότερο να ανήκουν σε μειονότητες παρά στην πλειονότητα του πληθυσμού… Οι περισσότεροι είπαν ότι τα χρήματα που κερδίζουν από αυτές τις διαδικτυακές πλατφόρμες, τους ήταν απαραίτητα ή σημαντικά για τις οικογένειές τους”.
Δεν έχω καμία αμφιβολία γι' αυτό, αλλά εδώ οι Times καταγγέλλουν την λύση και την ονομάζουν πρόβλημα. Οι άνθρωποι που χρειάζονται μια επιπρόσθετη πηγή εισοδήματος τώρα την έχουν, χάρη στην ευκαιριακή οικονομία. Οι άνθρωποι αυτοί θα ήταν άραγε σε καλύτερη ή σε χειρότερη θέση χωρίς αυτή την ευκαιρία; (Ντρέπομαι που χρειάζεται να κάνω τόσο στοιχειώδη σχόλια εδώ, αλλά αυτή είναι η κατάσταση).
“Καθώς οι εργαζόμενοι για τις περισσότερες εταιρείες της ευκαιριακής οικονομίας θεωρούνται ανεξάρτητοι συμβασιούχοι έργου, και όχι υπάλληλοι, δεν καλύπτονται από τις βασικές μορφές προστασίας όπως η πληρωμή υπερωριών και ο ελάχιστος μισθός. Αυτό βοήθησε την Uber, που ξεκίνησε το 2009, να φτάσει γρήγορα τους 700.000 ενεργούς οδηγούς στις ΗΠΑ, σχεδόν τρεις φορές τον αριθμό των οδηγών ταξί και σωφέρ στη χώρα το 2014”.
Το γεγονός ότι η Uber αναπτύχθηκε τόσο γρήγορα μ' αυτό το μοντέλο θα πρέπει να μας λέει κάτι. Οι παραδοσιακές μορφές εργασίας δεν δουλεύουν ακριβώς εξαιτίας των “βασικών μορφών προστασίας” που είναι στην πραγματικότητα εμπόδια που δεν βοηθούν ούτε τους εργαζόμενους, ούτε τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων. Αυτό που κάνουν αυτές οι ρυθμίσεις είναι να μειώνουν τον ανταγωνισμό σε κάθε κλάδο. Η επιτυχία της ευκαιριακής οικονομίας είναι μια απόδειξη ότι η αγορά ζητά με επίταση να σηκώσει ένα ελαφρύτερο νομικό βάρος. Όταν βλέπουμε μια επιτυχία, πρόκειται για ένα σημάδι ότι κάνουμε κάτι σωστό (ξανά, ζητώ συγγνώμη που γράφω τόσο προφανή πράγματα).
“Ολοένα και περισσότερο, οι εργαζόμενοι και οι κρατικοί φορείς αντιδρούν”.
Βγάλτε έξω το βιβλίο των κωδικών: εδώ, ο όρος “εργαζόμενοι” σημαίνει τα συνδικάτα που ως μόνο συμφέρον έχουν να δημιουργήσουν καρτέλ στην αγορά εργασίας προς όφελός τους και εις βάρος όλων των άλλων. Όσο δε για τους κρατικούς φορείς, όντως, αυτοί είναι πάντα πρόθυμοι να συντρίψουν οτιδήποτε κινείται στην αγορά χωρίς την άδειά τους. Πρόκειται για μια παλιά και θλιβερή ιστορία.
“Μέχρι σήμερα όμως, η εμπειρία με αυτές τις εταιρίες καταδεικνύει ότι χωρίς τη νομική προστασία και τους ηθικούς κανόνες συμπεριφοράς που ήταν πριν ευρέως αποδεκτά, οι εργαζόμενοι θα ανακαλύψουν ότι η οικονομία του μέλλοντος θα είναι ένα ακόμα πιο αφιλόξενο μέρος”.
Ακούστε κάτι: Αν οι Times λένε ότι η Uber, η Lyft, η Instacart, η Handy και χιλιάδες άλλες εταιρίες της ευκαιριακής οικονομίας πρόκειται να αποτύχουν στην αγορά και να αντικατασταθούν από κάτι άλλο, όλα καλά. Ας αναδείξει η αγορά τους νικητές και τους χαμένους. Αν οι εργαζόμενοι βρουν καλύτερες επιλογές, θα κατευθυνθούν προς αυτές.
Μέχρι σήμερα όμως, φαίνεται ότι το πράγμα κινείται προς την άλλη κατεύθυνση, προς επιχειρήσεις δηλαδή που μεταφέρουν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και τις επιλογές από το κέντρο και τους κρατικούς φραγμούς, στους εργαζομένους. Η αγορά ήδη μιλά και φωνάζει: ας δοκιμάσουμε κάτι διαφορετικό. Αυτό που ευαγγελίζονται οι Times στην πραγματικότητα είναι νόμοι που στραγγαλίζουν αυτές τις καινοτόμες εταιρείες. Αν τα καταφέρουν, αυτό θα είναι βαθιά τραγικό.
--
Ο Jeffrey Tucker είναι Διευθυντής Περιεχομένου στο Foundation for Economic Education (FEE). Ακόμη, είναι Επικεφαλής Βιβλιοθήκης και ιδρυτής του Liberty.me, Διακεκριμένο Επίτιμο Μέλος του Mises Brazil, ερευνητής στο Acton Institute, σύμβουλος πολιτικής στο Heartland Institute, ιδρυτής του CryptoCurrency Conference, μέλος του εκδοτικού συμβουλίου της Molinari Review, σύμβουλος στην κατασκευάστρια εταιρία εφαρμογών blockchain Factom, και συγγραφέας πέντε βιβλίων. Έχει γράψει 150 εισαγωγές σε βιβλία και πολλές χιλιάδες άρθρα που εμφανίστηκαν σε ακαδημαϊκές και μη εκδόσεις.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του FEE και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
