Του Logan Albright
Με την ανακοίνωση ότι η Amazon.com εξαγοράζει την Whole Foods για 13,7 δισεκατομμύρια δολάρια, ένα συγκεκριμένο ρεύμα της αντι-επιχειρηματικής Αριστεράς μπήκε σε κατάσταση πανικού. Είναι η ίδια ανησυχία που βλέπουμε κάθε φορά που συγχωνεύονται δύο μεγάλες εταιρείες, ενισχυμένη από το γεγονός ότι η Whole Foods συμβαίνει να είναι ιδιαίτερα δημοφιλής μεταξύ των ανθρώπων που δυσπιστούν έναντι της ισχύος των επιχειρήσεων.
Πρόκειται για ένα σκοτεινό όραμα για το μέλλον: ένας κόσμος όπου όλο το εμπόριο θα ελέγχεται από τον Jeff Bezos, τον CEO της Amazon.com, και θα χρειάζεται να έχει κανείς Prime λογαριασμό για να έχει πρόσβαση στα είδη πρώτης ανάγκης. Όπως προειδοποιεί δραματικά το περιοδικό Slate “Ο Jeff Bezos θέλει να κατακτήσει τον κόσμο”. Πώς μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι όταν ακόμη και η παροχή της τροφής μας θα ελέγχεται από την αυτοκρατορία της Amazon;
Δώστε στους ανθρώπους αυτό που επιθυμούν, ή θα αποτύχετε
Όλοι αυτοί οι φόβοι είναι βέβαια υπερβολικά δραματικοί και παραφουσκωμένοι και πέφτουν στο κλασικό σφάλμα του να συγχέουν την επιχειρηματική ισχύ με την αντίστοιχη κρατική. Ενώ οι κυβερνήσεις μπορούν να χρησιμοποιούν τις αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις για να εξαναγκάζουν τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται με συγκεκριμένο τρόπο, η μόνη ισχύς που διαθέτουν οι επιχειρήσεις σε μια ελεύθερη αγορά είναι να αγοράζουν και να πουλούν αγαθά. Κανείς δεν υποχρεούται να συναλλάσσεται μ' αυτές, και εξαρτώνται πλήρως από το να κρατούν τους πελάτες τους ευχαριστημένους.
Οι επιχειρήσεις δεν πετυχαίνουν επειδή ψεύδονται, εξαπατούν και κλέβουν για να φτάσουν στην κορυφή. Πετυχαίνουν επειδή παρέχουν αγαθά και υπηρεσίες που θέλουν οι καταναλωτές, σε τιμές που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν. Η Amazon δεν είναι πετυχημένη επειδή ο Bezos είναι μια μοχθηρή μεγαλοφυΐα, αλλά γιατί παρέχει έναν πλούτο εύκολα προσβάσιμων προϊόντων σε λογικές τιμές, με σπουδαία εξυπηρέτηση πελατών, που παραδίδονται μέσα σε λίγες ώρες στο σπίτι σας.
Σκεφτείτε πόσο σπουδαίο είναι αυτό. Πρόκειται για ένα επιχειρηματικό μοντέλο που θα θεωρούσαμε αδιανόητο μια γενιά πριν. Δεν υπάρχει τίποτε το κακό στο να βελτιώνει μια επιχείρηση την αγοραστική εμπειρία ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο.
Ομοίως, η Whole Foods κατέκτησε τη φήμη της παρέχοντας εξαιρετικές υπηρεσίες που δεν ήταν διαθέσιμες πουθενά αλλού. Οι καταναλωτές ήθελαν φρέσκα, υψηλής ποιότητας προϊόντα σε ένα ευχάριστο αγοραστικό περιβάλλον και ο John Mackey, ο ιδρυτής της Whole Foods τους τα προσέφερε. Γιατί να παραπονιέται κανείς γι' αυτό;
Όταν αυτές οι δύο επιχειρήσεις συνενωθούν, θα συμβεί ένα από τα παρακάτω δύο πράγματα: είτε θα παραμείνουν σε μεγάλο βαθμό όπως είναι τώρα και θα παρέχουν την ίδια ποιότητα υπηρεσιών κρατώντας τους καταναλωτές χαρούμενους, είτε θα αλλάξουν. Κάθε αλλαγή ενέχει ρίσκο. Αν η ποιότητα της Whole Foods υποβαθμιστεί, οι καταναλωτές θα φύγουν προς όφελος ανταγωνιστών όπως η Trader's Joe και η Fresh Market. Με λίγα λόγια, αν ο Bezos δεν αξιοποιήσει σωστά την αγορά του, δεν θα μπορέσει να κερδίσει απ' αυτήν.
Αποκλειστικοί προμηθευτές
Και το μονοπώλιο; Δεν πλησιάζει επικίνδυνα η Amazon στο σημείο να ελέγχει το σύνολο του ηλεκτρονικού εμπορίου; Και δεν θα ενισχύσει άραγε η εξαγορά της Whole Foods αυτή την ισχύ;
Ίσως. Αλλά είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αυτές τις μέρες υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες για το τι συνιστά ένα μονοπώλιο. Οι περισσότεροι ανατριχιάζουμε στην ιδέα ενός μονοπωλίου γιατί ξέρουμε ότι ο ανταγωνισμός είναι κάτι καλό. Στον πραγματικό κόσμο όμως το μονοπώλιο συνήθως προέρχεται από κρατικές δράσεις που εμποδίζουν τον ανταγωνισμό.
Και τι συμβαίνει όταν υπάρχει μόνο ένας προμηθευτής; Σε μια ελεύθερη αγορά, συνήθως υπάρχει μια εταιρεία που είναι η καλύτερη στο να ικανοποιεί τις επιθυμίες των καταναλωτών στη χαμηλότερη τιμή. Δεν υπάρχουν νομικά εμπόδια που να εμποδίζουν τους ανταγωνιστές από το να εισέλθουν στην αγορά, αλλά οι πελάτες είναι τόσο ικανοποιημένοι από τις τωρινές τους επιλογές που δεν αισθάνονται την ανάγκη να ψωνίσουν από αλλού. Ακόμη κι έτσι όμως, χάρη στην ανοιχτή αγορά, αυτού του είδους τα φαινομενικά μονοπώλια δεν μπορούν να διατηρηθούν για πάντα.
Καθώς εξελίσσεται η τεχνολογία και οι άνθρωποι ανακαλύπτουν νέους τρόπους να κάνουν διάφορα πράγματα, τα παλιότερα επιχειρηματικά μοντέλα υποχωρούν μπροστά στα νεότερα. Οι επιχειρηματικοί γίγαντες του χθες γίνονται δυσκίνητοι και γραφειοκρατικοί, ανίκανοι να ανταγωνιστούν την ευκινησία των πεινασμένων καινοφανών επιχειρήσεων. Οι αποκλειστικοί παίκτες που κυριαρχούν σε κάποιον τομέα της οικονομικής ζωής είναι εγγενώς εύθραυστοι, και καταρρέουν μόλις κάποιος άλλος βρει έναν καλύτερο τρόπο να ικανοποιήσει τους πελάτες.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο εφιάλτης του να υπάρχει μία και μόνη εταιρεία που θα ελέγχει τα πάντα είναι τόσο πολύ εκτός πραγματικότητας. Την στιγμή που μια εταιρεία αρχίσει να κάνει πράγματα που δεν αρέσουν στους πελάτες, θα δημιουργηθεί ένα άνοιγμα για τους ανταγωνιστές της. Μια εταιρεία δεν μπορεί να γίνει τυραννική, καθώς οι πελάτες μπορούν πάντα να φύγουν - και όταν στερεύουν τα έσοδα, στερεύει και η ισχύς.
Αυτό δεν είναι απλώς ένα θεωρητικό σχήμα. Η ιστορία μας διδάσκει ότι τα μόνα παραδείγματα ανθεκτικών μονοπωλίων είτε υποστηρίζονται έντονα από τα κράτη, είτε αφορούν τα ίδια τα κράτη. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι ο κατάλογος της Sears-Roebuck, το αντίστοιχο ίσως της Amazon.com κατά τον 18ο αιώνα, μέσω του οποίου οι οικογένειες μπορούσαν να αγοράσουν σχεδόν οτιδήποτε χρειάζονταν από την άνεση των σπιτιών τους, συνιστούσε μια ανάλογη απειλή μονοπωλίου. Θα μπορούσε κανείς εύκολα να φανταστεί έναν κόσμο όπου ο κατάλογος αυτός θα συνέχιζε να επεκτείνεται μέχρι του σημείου που δεν θα υπήρχε πια χώρος για κανέναν άλλο πωλητή κανενός είδους αγαθών, όπως φαντάζονται πολλοί ότι μπορεί να συμβεί με την Amazon σήμερα.
Πού είναι όμως η Sears-Roebuck σήμερα; Η εταιρεία σταμάτησε να εκδίδει τον κατάλογό της το 1993, αλλά είχε χάσει κάθε σημασία δεκαετίες πριν, χάρη στις σύγχρονες εξελίξεις στο λιανικό εμπόριο. Η απειλή του μονοπωλίου ήταν μια ψευδαίσθηση, και δεν ανταποκρινόταν σε έναν κόσμο ο οποίος συνεχώς αλλάζει και εξελίσσεται.
Η αλήθεια είναι ότι η Amazon.com δεν μας ελέγχει - εμείς είμαστε που την ελέγχουμε. Θα την χρησιμοποιούμε για να ικανοποιούμε τις επιθυμίες και τις ανάγκες μας μέχρι να μας απογοητεύσει, και τότε θα τη βάλουμε στην άκρη για κάτι νεότερο, πιο γυαλιστερό και καλύτερο. Τότε, η αυτοκρατορία του Bezos θα ξεθωριάσει στις σελίδες της ιστορίας, ακριβώς όπως και η Sears, η Standard Oil, και η Gimbels. Αντί να φοβόμαστε την Amazon και την Whole Foods, θα πρέπει να χαιρόμαστε για όλους τους τρόπους με τους οποίους οι εταιρίες αυτές έχουν βελτιώσει τις ζωές μας και να τους εκμεταλλευόμαστε όσο μπορούμε μέχρι να αντικατασταθούν από κάτι καλύτερο.
--
Ο Logan Albright είναι Διευθυντής Ερευνών στο Free the People. Διατέλεσε Αναλυτής Ερευνών στο Freedom Works και είχε την ευθύνη της παραγωγής μιας μεγάλης ποικιλίας γραπτού περιεχομένου, ερευνητικού υλικού για εμφανίσεις στελεχών μέσων ενημέρωσης και σεναρίων για την παραγωγή βίντεο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Ιουνίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
