Του Gary M. Galles
Στις 30 Μαρτίου είναι η επέτειος της γέννησης ενός ανθρώπου που εισήγαγε μια κρίσιμη διάκριση για την κατανόηση της πολιτικής πραγματικότητας - του κοινωνιολόγου Franz Oppenheimer. Στο βιβλίο του Το Κράτος αντιπαρέβαλε τα «πολιτικά μέσα» με τα αντίστοιχα «οικονομικά».
«Υπάρχουν δύο θεμελιωδώς αντιτιθέμενα μέσα με τα οποία ο άνθρωπος… παρακινείται να αποκτήσει τα αναγκαία μέσα για την ικανοποίηση των επιθυμιών του: η δουλειά και η κλοπή, η εργασία του καθενός και η βίαιη απαλλοτρίωση της εργασίας των άλλων… Προτείνω να ονομάσουμε την εργασία του καθενός και την ισοδύναμη συναλλαγή της εργασίας του καθενός με την εργασία του άλλου 'οικονομικά μέσα'... ενώ την μη ανταποδοτική οικειοποίηση της εργασίας των άλλων 'πολιτικά μέσα».
Ο Oppenheimer διατύπωσε αυτή τη διάκριση στο πλαίσιο της ανάπτυξης της θεωρίας της «κατάκτησης» του κράτους.
«Όλη η παγκόσμια ιστορία παρουσιάζει έναν ανταγωνισμό μεταξύ των οικονομικών και των πολιτικών μέσων. Το κράτος είναι μια οργάνωση των πολιτικών μέσων, που επιβάλλεται από μια νικηφόρα ομάδα ανθρώπων σε μια ομάδα ηττημένων, με τον μόνο σκοπό τη ρύθμιση της κυριαρχίας της νικηφόρας ομάδας επί των ηττημένων».
Ο συγγραφέας εξήγαγε κάποια πολύ σημαντικά συμπεράσματα ως προς τη σχέση μεταξύ της φύσης της κοινωνίας και της φύσης του κράτους.
«Πάντα, στην ουσία του, το κράτος παραμένει το ίδιο. Σκοπός του είναι τα πολιτικά μέσα. Μορφή του, η κυριαρχία».
«Όπου παρουσιάζεται η ευκαιρία και κάποιος κατέχει την εξουσία, θα προτιμήσει τα πολιτικά έναντι των οικονομικών μέσων».
«Με τον όρο 'κράτος' δεν εννοώ το σύνολο ανθρώπων, όπως θα έπρεπε να είναι κανονικά. Εννοώ το σύνολο των προνομίων και των θέσεων κυριαρχίας που εμφανίζονται από την πρόσθετη οικονομική εξουσία. Ως «κοινωνία», εννοώ τις πλήρως φυσικές σχέσεις και τους θεσμούς μεταξύ ανθρώπων».
«Το 'κράτος' είναι τα πλήρως ανεπτυγμένα πολιτικά μέσα, ενώ η κοινωνία είναι τα πλήρως ανεπτυγμένα οικονομικά μέσα. Σε μια πολιτική κοινωνία ελεύθερων ανθρώπων δεν θα υπάρχει 'κράτος' αλλά μόνο 'κοινωνία'».
«Το 'κράτος' του μέλλοντος, θα είναι η κοινωνία που θα διέπεται από αυτοδιάθεση».
Οι ιδέες του Franz Oppenheimer άσκησαν ιδιαίτερη επιρροή στον Albert Jay Nock. Ιδίως στο έργο του Our Enemy the State (Ο εχθρός μας το κράτος), ο Nock ανέπτυξε ακόμη περισσότερο αυτές τις ιδέες, υποστηρίζοντας πως το κράτος (σε αντίθεση με τις εθελούσιες διαρρυθμίσεις που κάνουν οι άνθρωποι προκειμένου να συνυπάρξουν, τις οποίες καλεί 'κυβέρνηση') βασίζεται στην κλοπή και επομένως «Το κράτος είναι θεμελιωδώς αντικοινωνικό».
«Το κράτος είπε στην κοινωνία 'θα κατασχέσω την εξουσία σου, και θα την ασκήσω όπως με εξυπηρετεί».
«Τα συμφέροντα του κράτους συγκρούονται ευθέως με τα συμφέροντα της κοινωνίας».
«Το κράτος, όπως είπε ο Μάντισον, σταθερά χρησιμοποιεί κάθε απρόοπτο συμβάν ως μέσο για την εξάντληση της κοινωνικής εξουσίας και την ενίσχυση της αντίστοιχης κρατικής».
«Υπάρχουν δύο μέθοδοι να ικανοποιηθούν οι ανάγκες και οι επιθυμίες των ανθρώπων. Η μία είναι η παραγωγή και η συναλλαγή του πλούτου - τα οικονομικά μέσα. Η άλλη είναι η χωρίς αποζημίωση απαλλοτρίωση του πλούτου που παρήγαγαν άλλοι - τα πολιτικά μέσα».
«Το κράτος είναι η οργάνωση των πολιτικών μέσων. Είναι πρωτίστως διανομέας οικονομικών ωφελημάτων, κριτής της εκμετάλλευσης, ένας ανεύθυνος και πανίσχυρος φορέας, πάντα έτοιμος να εξυπηρετήσει το ένα σύνολο οικονομικών συμφερόντων εις βάρος του άλλου».
«Το κράτος δεν είναι ένας κοινωνικός θεσμός που λειτουργεί με αντικοινωνικό τρόπο. Είναι ένας αντικοινωνικός θεσμός».
«Η κρατική εξουσία έχει χωρίς εξαίρεση αποδειχθεί ανίκανη να κάνει το οτιδήποτε αποτελεσματικά, οικονομικά, αμερόληπτα ή έντιμα. Παρ' όλα αυτά, όταν ανακύπτει έστω και η ελάχιστη δυσαρέσκεια ως προς την οποιαδήποτε άσκηση της κοινωνικής εξουσίας, κάποιοι αμέσως θα ζητήσουν τη βοήθεια του λιγότερο κατάλληλου προς τούτο φορέα».
«Υπό ένα καθεστώς πραγματικού ατομισμού, πραγματικά ελεύθερου ανταγωνισμού και πραγματικού laissez-faire, η σοβαρή ή συνεχιζόμενη κατάχρηση της κοινωνικής εξουσίας θα ήταν στην πράξη ανέφικτη».
Η διάκριση ανάμεσα στα οικονομικά (εθελούσια) και τα πολιτικά (καταναγκαστικά) μέσα παρέχει στα άτομα ένα ισχυρό εργαλείο για την κατανόηση της κοινωνίας. Όπως γράφει ο Nock, «Όσο το κράτος θεωρεί την κατάσχεση του πλούτου ζήτημα νομιμοποιημένου προνομίου, τόσο θα συνεχίζεται η διαπάλη για τον έλεγχο αυτού του προνομίου.
Ο περιορισμός συνεπώς της κρατικής εξουσίας είναι ζωτικός για την κοινωνία, καθώς «όσο πιο αδύναμο είναι το κράτος, τόσο λιγότερη εξουσία έχει να διαπράττει εγκλήματα». Έχοντας πάρει για καιρό έναν λανθασμένο δρόμο, η αναγνώριση αυτής της αλήθειας αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία.
--
Ο Gary M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 30 Μαρτίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
