Τριάντα χρόνια αφότου έκλεισε επίσημα η μαύρη σελίδα του Απαρτχάιντ με την εκλογή του Νέλσον Μαντέλα στις πρώτες δημοκρατικές εκλογές στην ιστορία της Νότιας Αφρικής, το κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) κινδυνεύει για πρώτη φορά να χάσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις εκλογές που διενεργούνται αύριο, πληρώνοντας το τίμημα για τη φτώχεια, την ανεργία και τη διαφθορά που κατατρώει τα σωθικά του κόμματος και τη χώρα.
Μετά τη δικαίωση του αγώνα του Νέλσον Μαντέλα και το θρίαμβο του πρώην απελευθερωτικού κινήματος του «Κρατούμενου 46664» στις εκλογές του 1994, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) βρίσκεται αδιάλειπτα στην εξουσία της Νότιας Αφρικής έχοντας επικρατήσει και στις έξι εθνικές εκλογές που διενεργήθηκαν έκτοτε, στηριζόμενο την τελευταία 15ετία περισσότερο από κάθε τι άλλο στην πολιτική κληρονομιά του.
Παραμένει μακράν το ισχυρότερο κόμμα, ωστόσο μετά την κορύφωση του 2004, όταν κατέκτησε ποσοστό της τάξεως του 70% στην κάλπη, η δύναμή του σταθερά φθίνει και οι σημερινές εκλογές ίσως έλθουν να σηματοδοτήσουν το τέλος της απόλυτης κυριαρχίας του ANC στη Νότια Αφρική και την έλευση μίας νέας εποχής όπου πλέον θα είναι αναγκασμένο να συγκυβερνά.
Ενδημική διαφθορά, φτώχεια και ανεργία στα ύψη, εγκληματικότητα, δημόσιες υπηρεσίες ανεπαρκείς ή ανύπαρκτες, καταρρέουσες υποδομές, κυλιόμενες διακοπές ρεύματος, ελλείψεις πόσιμου νερού. Αυτή είναι η εικόνα σήμερα στη Νότια Αφρική, μία από τις πλουσιότερες και με τη μεγαλύτερη επιρροή χώρες της αφρικανικής ηπείρου.
Συνολικά την τελευταία 30ετία η ζωή στη Νότια Αφρική βελτιώθηκε, με τα επίπεδα φτώχειας να μειώνονται και τους πολίτες να έχουν πρόσβαση σε καλύτερη στέγαση και υγειονομική περίθαλψη. Όμως, από το 2011 έχει ξεκινήσει η ελεύθερη πτώση στο μέσο εισόδημα και η Νότια Αφρική είναι η χώρα με την υψηλότερη ανισότητα παγκοσμίως, βάσει του συντελεστή Gini που μετρά την κατανομή του εισοδήματος ή του πλούτου των κατοίκων μίας χώρας. Το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού κατέχει σχεδόν το 70% του εισοδήματος. Αντίθετα, το φτωχότερο 40% των Νοτιοαφρικανών κατέχει μόλις το 7% του εισοδήματος της χώρας.
Ένας από τους κύριους παράγοντες της ανισότητας αντικατοπτρίζεται στο ποσοστό ανεργίας, το οποίο σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα είναι το υψηλότερο στον κόσμο. Σχεδόν το ένα τρίτο των Νοτιοαφρικανών που αναζητούν εργασία, αδυνατούν να βρουν -ποσοστό υψηλότερο από το Σουδάν που βρίσκεται σε κατάσταση πολέμου. Πλήττονται ιδιαίτερα οι νέοι ηλικίας κάτω των 35 ετών, καθώς όπως πολλές αφρικανικές χώρες η Νότια Αφρική έχει νεαρό πληθυσμό, με την πλειοψηφία των 62 εκατ. κατοίκων της να είναι κάτω των 35 ετών.
Ποσοστό άνω του 44% στην ηλικιακή ομάδα 15-34 ετών ούτε σπουδάζουν, ούτε εργάζονται. Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών το 2023 είχε χαρακτηρίσει τα υψηλά ποσοστά ανεργίας ως «ωρολογιακή βόμβα», υποδηλώνοντας ότι θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή πολιτικής αστάθειας στο μέλλον. Πάνω από 18,4 εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν προνοιακά επιδόματα, σε σύγκριση με μόλις 7 εκατομμύρια φορολογούμενους, σύμφωνα με τη συμβουλευτική εταιρεία Oxford Economics.
Η ανεργία και η φτώχεια εξακολουθούν να πλήττουν τον πλειοψηφούντα πληθυσμό των μαύρων πολιτών, σε μεγάλο βαθμό λόγω της αποτυχίας του δημόσιου σχολείου, ενώ οι περισσότεροι λευκοί Νοτιοαφρικανοί έχουν δουλειά και αμείβονται με σημαντικά υψηλότερους μισθούς. Ως προς την εγκληματικότητα, τους τελευταίους τρεις μήνες του 2023 ένας άνθρωπος δολοφονούνταν στη Νότια Αφρική κάθε 23 λεπτά, ενώ καταγράφονταν 130 κρούσματα βιασμού ημερησίως.
Οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο να μην συγκεντρώνει το 50% των ψήφων (κυμαίνεται λίγο πάνω από το 40%) για την απόλυτη πλειοψηφία των 201 εδρών στο Κοινοβούλιο, κατά συνέπεια εφόσον τα ευρήματα επιβεβαιωθούν θα χρειαστεί να συνάψει συμφωνίες για στήριξη ή να εισέλθει επίσημα σε κυβερνητικό συνασπισμό με άλλα κόμματα ώστε να παραμείνει στην εξουσία και να επανεκλεγεί ακολούθως στην προεδρία ο Σιρίλ Ραφαμόσα (ο πρόεδρος στη Νότια Αφρική δεν εκλέγεται άμεσα από τους πολίτες, αλλά από το Κοινοβούλιο).
Στο μέτωπο της αντιπολίτευσης επικρατεί πολυδιάσπαση -περισσότερα από 50 κόμματα «κατεβαίνουν» στις εκλογές, όπως για πρώτη φορά και ανεξάρτητοι υποψήφιοι- γεγονός που ευνοεί το ANC. Το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης είναι η κεντρώα Δημοκρατική Συμμαχία (DA) με επικεφαλής τον Τζον Στίνχουϊσεν που λαμβάνει στις δημοσκοπήσεις ένα ποσοστό που κυμαίνονται στο 20%. Με λευκούς πολιτικούς στην ηγεσία της, η DA δεν εκτιμάται ότι μπορεί να κάνει την ανατροπή στη Νότια Αφρική.
Για να διευρύνει την απήχησή της, η DA σχημάτισε τον δικό της ευρύ συνασπισμό μικρότερων κομμάτων κόντρα στο ANC, αν και δεν είναι σαφές ότι η συμφωνία θα αντέξει αν το κυβερνών κόμμα αρχίσει να προσπαθεί να προσελκύσει εταίρους. H ίδια η DA δεν έχει αποκλείσει μετεκλογική συνεργασία με το ANC εάν αυτό χρειαστεί για να κρατήσει εκτός κυβέρνησης το ακριαριστερό κόμμα Μαχητές της Οικονομικής Ελευθερίας (EFF), αλλά και το νέο κόμμα που συγκρότησε ο τέως πρόεδρος Τζέικομπ Ζούμα.
Το γεγονός ότι ο (βουτηγμένος στη διαφθορά και καταδικασμένος σε φυλάκιση γι’ αυτό) Τζέικομπ Ζούμα κατεβαίνει στις εκλογές με νέο κόμμα σε καμία περίπτωση δεν ευνοεί το ANC. Ο τελευταίος δεν μπορεί μεν λόγω της καταδίκης του να επαναδιεκδικήσει την προεδρία, όμως το κόμμα uMkhonto we Sizwe (Λόγχη του Έθνους) -που πήρε το όνομα και το λογότυπό του από την πρώην παραστρατιωτική πτέρυγα του ANC- μπορεί να στερήσει ικανές ψήφους από Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο που δίνει μάχη για την αυτοδυναμία.
Η προεδρία Ζούμα στη Νότια Αφρική ήταν καταστροφική. Η πρόοδος που είχε συντελεστεί υπό την ηγεσία του Μαντέλα και του διαδόχου του, Τάμπο Μπέκι, «προσέκρουσε» στην αχαλίνωτη διαφθορά την περίοδο από το 2009 έως το 2018, όταν πλέον υπό την πίεση του ANC παραιτήθηκε για να αναλάβει ο Σιρίλ Ραμοφόσα. Δισεκατομμύρια λεηλατήθηκαν επί Ζούμα· χρεοκόπησε σχεδόν κάθε τομέας του κράτους -από τον εθνικό αερομεταφορέα έως την υπηρεσία που διαχειριζόταν τους σιδηροδρόμους. Με την εκλογή Ραμαφόσα, πρώην συμμάχου του Νέλσον Μαντέλα, το ANC επιχείρησε να αλλάξει σελίδα. Ο ίδιος παραδέχθηκε ότι έγιναν λάθη, όμως επί ηγεσίας του η Νότια Αφρική δεν έχει κινηθεί προς το καλύτερο.
Στην προεκλογική εκστρατεία, ο Σιρίλ Ραμοφόσα επιτέθηκε σφοδρά εναντίον του Ζούμα, δίχως να τον κατονομάζει. Καταφερόμενος κατά «εγκληματιών και αντεπαναστατών», έδωσε διαβεβαιώσεις ότι τα χρήματα που υφαρπάχθηκαν μέσω της «κατάληψης του κράτους» -όπως αποκαλούν οι Νοτιοαφρικανοί την περίοδο της διακυβέρνησης Ζούμα- ανακτώνται από τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου και αποκαθίσταται η λειτουργία των φορολογικών υπηρεσιών που σύμφωνα με τους ειδικούς είχαν περάσει στα χέρια συνδικάτου εγκληματιών.
Όμως, και ο νυν πρόεδρος βρέθηκε δύο χρόνια πριν στο επίκεντρο σκανδάλου διαφθοράς αφότου αποκαλύφθηκε ότι είχε κρύψει τουλάχιστον 580.000 δολάρια σε μετρητά σε έναν καναπέ στη φάρμα με τα θηράματά του. Επιτροπή νομικών που διόρισε η Βουλή εισηγήθηκε την παραπομπή Ραμαφόσα για ξέπλυμα χρήματος, αλλά το ANC μπλόκαρε συνοπτικά το ζήτημα διά της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας που διαθέτει. Ο ίδιος αρνήθηκε οποιαδήποτε κατηγορία. Όπως έχει αρνηθεί κάθε κατηγορία κατηγορία και ο Τζέικομπ Ζούμα.
Η παρουσία του νέου κόμματος του Τζέικομπ Ζούμα στο πολιτικό σκηνικό, μαζί με το έτερο λαϊκιστικό κόμμα Μαχητές της Ελευθερίας της Οικονομίας (EFF) υπό τον Τζούλιους Μαλέμα, πρώην ηγέτη της νεολαίας του ANC, όπως και το γεγονός ότι πλέον ψηφίζει μία νέα γενιά Νοτιοαφρικανικών, αυτή των «γεννημένων ελεύθερων» που δεν έχει τα βιώματα του Απαρτχάιντ και ζητά δουλειά και αξιοπρεπή ζωή, θεωρείται ότι θα οδηγήσουν στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο στα χαμηλότερα ποσοστά της ιστορίας του, πιθανώς και στην απώλεια της αυτοδυναμίας.
Όλα τα κόμματα υπόσχονται βελτίωση της οικονομίας, θέσεις εργασίας και αντιμετώπιση της εγκληματικότητας. Στο πεδίο της οικονομίας, η αξιωματική αντιπολίτευση λέει ότι η «χώρα βρίσκεται σε κρίση». Η Δημοκρατική Συμμαχία (DA) προκρίνει την απελευθέρωση της αγοράς και κινήσεις προς περισσότερες ιδιωτικοποιήσεις. Για την αντιμετώπιση της ανεργίας και της ανισότητας, οι Μαχητές Οικονομικής Ελευθερίας (EFF) αναφέρουν ότι το ANC δεν έχει αποκαταστήσει τις φυλετικές οικονομικές ανισορροπίες του Απαρτχάιντ και θέλουν να αναδιανείμουν τη γη στους λιγότερο εύπορους. Το EFF θέλει επίσης να κρατικοποιήσει τα ορυχεία, τις τράπεζες και άλλα βασικά τμήματα της οικονομίας, υποστηρίζοντας ότι ο πλούτος της χώρας θα χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια προς όφελος της πλειοψηφίας του πληθυσμού.
Καθ’ οδόν προς την κάλπη, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC) έχει επιδιώξει να εργαλειοποιήσει για πολιτικό όφελος και τον πόλεμο στη Γάζα διά της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατά του Ισραήλ με τις κατηγορίες της γενοκτονίας. Το σύνθημα «Από το ποτάμι μέχρι τη θάλασσα, η Παλαιστίνη θα είναι ελεύθερη», που δεν είναι ούτε μία παρότρυνση προς ειρήνη, ούτε προς λύση των δύο κρατών στη Μέση Ανατολή, αλλά υπαινίσσεται τον αφανισμό του ίδιου του Κράτους του Ισραήλ, έχει βγει από τα χείλη του Ραμαφόσα σε προεκλογικές συγκεντρώσεις. Όπως, μεταδίδει από το Σοβέτο o Φαρούκ Γκότια του BBC, ο πόλεμος στη Γάζα είναι ωστόσο απίθανο να έχει καθοριστικό αντίκτυπο στην κάλπη, καθώς οι Νοτιοαφρικανοί ανησυχούν κυρίως για την κατάσταση που οι ίδιοι βιώνουν και θα ψηφίσουν με γνώμονα ποιον θεωρούν καταλληλότερο να τους προσφέρει ένα καλύτερο μέλλον.
