Αρκεί μία λέξη για να ανασυρθεί η φρίκη κι η ανθρωπότητα να ντραπεί για τις πράξεις της. Το όνομα της λέξης είναι Ολοκαύτωμα, η «ταυτότητά» του ο συστηματικός διωγμός και η γενοκτονία Εβραίων κι άλλων ομάδων από το ναζιστικό καθεστώς και τους συμμάχους του με τραγικό απολογισμό τον θάνατο περίπου έξι εκατομμυρίων Ευρωπαίων Εβραίων σε στρατόπεδα συγκέντρωσης ανά την Ευρώπη. Χρονική οριοθέτηση του Ολοκαυτώματος το διάστημα μεταξύ 1933-1945 –διάστημα που οριοθετείται από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία έως την απελευθέρωση του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς, και ορίζεται από το Μουσείο Μνήμης του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ, όπως αναφέρεται στην Εγκυκλοπαίδεια Ολοκαυτώματος.
Η φρικαλεότητα της πράξης, που αντιμετώπιζε τη ζωή των Εβραίων ως ανάξια να βιωθεί, απουσία κάθε σεβασμού στην ανθρώπινη ύπαρξη, τιμάται προκειμένου η ανθρωπότητα να μη βιώσει ξανά ένα τέτοιο γεγονός, να μείνει ζωντανή η μνήμη μιας και το τραύμα παραμένει ανεπούλωτο. Η ημερομηνία που επιλέχθηκε ως Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος –όπως αναφέραμε σε προηγούμενο σημείωμά μας– καθιερώθηκε (1/11/2005) από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ να είναι η 27η Ιανουαρίου, καθότι την ημέρα εκείνη, το 1945, τα σοβιετικά στρατεύματα απελευθέρωσαν το Άουσβιτς-Μπιρκενάου, το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης του ναζιστικού καθεστώτος. Την ημέρα εκείνη, οι αντίπαλες δυνάμεις των Ναζί, αντίκρυσαν ιδίοις όμμασι ένα ακόμη αποτέλεσμα της ύβρεως που διαπραττόταν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Πηγή φωτ.: Shutterstock
Με το ψήφισμα του ΟΗΕ καλούνται τα κράτη - μέλη του Οργανισμού να επεξεργαστούν προγράμματα εκπαίδευσης που θα μεταδώσουν στις μελλοντικές γενιές τα διδάγματα του Ολοκαυτώματος ώστε να βοηθήσουν στην πρόληψη πράξεων γενοκτονίας. Με την εφετινή επέτειο μνήμης να αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα μετά την επίθεση των τρομοκρατών της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ, τον Οκτώβριο του 2023, όπως τόνισε σε δήλωσή της η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν για τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
«Το ''ποτέ ξανά'' είναι τώρα», τόνισε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σημειώνοντας, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: «Μετά τις αποτρόπαιες τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023, η μνήμη του Ολοκαυτώματος έχει αποκτήσει νέο νόημα. Οι Εβραίοι της Ευρώπης ζουν ξανά μέσα στον φόβο: κανένας γονιός δεν πρέπει να φοβάται να στείλει το παιδί του στο σχολείο. Οι Εβραίοι υφίστανται εκφοβισμό, παρενοχλήσεις και επιθέσεις στον δρόμο, στο σχολείο και στο πανεπιστήμιο. Οι συναγωγές υφίστανται βανδαλισμούς. Τα εβραϊκά νεκροταφεία βεβηλώνονται.
Η πρωτοφανής έξαρση αντισημιτικών πράξεων που βλέπουμε παντού στην Ευρώπη μάς θυμίζει την πιο σκοτεινή εποχή της ιστορίας μας. Ωστόσο, αυτό που σήμερα διαφέρει είναι ότι όλοι μας βρισκόμαστε στο πλευρό των εβραϊκών κοινοτήτων. Δεν έχει θέση το αντισημιτικό μίσος, ιδίως εδώ στην Ευρώπη. Δεν έχει δικαιολογία ο αντισημιτισμός.
Τρεις γενιές μετά το Ολοκαύτωμα, πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι Εβραίοι εξακολουθούν να απολαμβάνουν τη ζωή τους δημοσίως. Δεν μπορούμε να ανεχτούμε να κρύβουν την ταυτότητά τους. Η διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού. Καθώς γιορτάζουμε φέτος την 79η επέτειο της απελευθέρωσης των κρατουμένων του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς-Μπιρκενάου, θυμόμαστε τα 6 εκατομμύρια Εβραίους, γυναίκες, άνδρες και παιδιά, καθώς και όλα τα άλλα θύματα, όπως τις εκατοντάδες χιλιάδες Ρομά, που δολοφονήθηκαν στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
[…] Πρέπει να θυμόμαστε πώς ξεκίνησαν όλα: ο αντισημιτισμός και το μίσος οδήγησαν στο Ολοκαύτωμα. Είναι καθήκον μας, ως Ευρωπαίων, να οικοδομήσουμε μια Ευρωπαϊκή Ένωση απαλλαγμένη από αντισημιτισμό και κάθε μορφή ρατσισμού και διακρίσεων. Αν η Ευρώπη διαψεύσει τις προσδοκίες των Εβραίων, θα έχει διαψεύσει τις προσδοκίες όλων μας. Το “ποτέ ξανά” είναι τώρα!»
Τότε…
Η «τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος» δεν είχε διακρίσεις ως προς τις ηλικίες ή τους τρόπους εξόντωσης των Ευρωπαίων Εβραίων ενώ άλλες ομάδες είχαν κριθεί «φυλετικά κατώτερες» ή «ανεπιθύμητες». Καθίσταται έτσι, η πράξη του Ολοκαυτώματος, εκ προθέσεως σχεδιασμένη προσπάθεια για τον πλήρη αφανισμό των εθνοτήτων κι οι μέθοδοι ήταν αντίστοιχοι.
Μετά το προγκρόμ της Νύχτας των Κρυστάλλων και το πρόγραμμα ευθανασίας Τ-4 ακολούθησαν τα τάγματα θανάτου και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης· η αναγκαστική διαδρομή των Εβραίων στα τελευταία, σε ασφυκτικά βαγόνια τρένων από το μέρος όπου ζούσαν, ήταν ένα εξίσου ασφυκτικό ταξίδι δίχως επιστροφή. Στην είσοδο των στρατοπέδων απεκδύονταν ότι είχε απομείνει από την ταυτότητά τους ως άνθρωποι –όπως τα ρούχα και άλλα προσωπικά τους αντικείμενα– και γινόντουσαν ένας ακόμη αριθμός, επιπλέον χέρια καταναγκαστικής εργασίας για όσο άντεχαν ενώ καθημερινά κακοποιούνταν από τους στρατιώτες με ξυλοδαρμούς και άλλου είδους βασανισμούς προτού επέλθει ο τελικός βασανισμός – η αποτρόπαια δολοφονία τους.
Προκειμένου να εξουδετερωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι Εβραίοι, χρησιμοποιήθηκαν όσο το δυνατόν περισσότεροι πόροι και τεχνολογικοί μέθοδοι που ήταν διαθέσιμοι στο ναζιστικό καθεστώς. Από την εκτέλεσή τους με όπλα παρατάσσοντάς τους σε μία ευθεία ώστε μία σφαίρα να σκότωνε όσο το δυνατόν περισσότερους, τη χρήση δυναμικών και πυρομαχικών, δοκίμασαν έπειτα –τον Οκτώβριο του 1941 στο Μαγιλιόβ– την εξόντωσή τους βάζοντάς τους σε φορτηγά που είχαν μετατρέψει σε κινητούς θαλάμους αερίων.
Χρησιμοποιώντας αρχικά τα καυσαέρια από την εξάτμιση μικρού στρατιωτικού οχήματος και έπειτα τη μεγαλύτερη εξάτμιση ενός φορτηγού, οι επιβαίνοντας ξεψυχούσαν σε διάρκεια 10’ έως 30’ λεπτών. Η πρακτική αυτή έχει συμπεριληφθεί στη μικρού μήκους ταινίας «World of Glory» (1991, παρακάτω βίντεο) του Ρόυ Άντερσον, ως ένα παράδειγμα της ναζιστικής φρίκης.
Στο μεταξύ, τα στρατόπεδα εξόντωσης είχαν αλλάξει τον τύπο του αερίου που χρησιμοποιούσαν, από μονοξείδιο του άνθρακα στα στρατόπεδα Μπελζέκ, Ζομπίμπορ και Τρεμπλίνκα, στο Zyklon B που χρησιμοποιούνταν στο Μάιντανεκ και το Άουσβιτς. Ενώ, λύση για τη διαχείριση μεγάλου αριθμούν σορών ήταν ότι αφότου οι φούρνοι των κρεματορίων ανέπτυσσαν μια ικανή θερμοκρασία, η καύση θα μπορούσε να αυτοσυντηρείται από το λίπος των σορών και μόνο.
Οι λίστες των θυμάτων και η καταγραφή των δολοφονιών σε λεπτομερή αρχεία αποτελούν αδιάσειστα στοιχεία της οργανωμένης προσπάθειας του ναζιστικού καθεστώτος να εξοντώσει μέρος της ανθρωπότητας, την ίδια στιγμή, αποτελούν αρχειακό υλικό για τους μελετητές αλλά και καθέναν από εμάς.
Από τα πρωτόλεια γνωρίζουμε και για τον «Άγγελο του Θανάτου», τον στρατιωτικό γιατρό στο Άουσβιτς και διευθυντή της ιατρικής υπηρεσίας στο Μπίρκεναου, Γιόσεφ Μένγκελε. Όπως έχει καταγραφεί αλλά και γίνει γνωστό από μαρτυρίες, χρησιμοποίησε Εβραίους και επιδόθηκε σε πειράματα με σκοπό –μεταξύ άλλων– τη δημιουργία «φυλετικών αγνών» μωρών, τη διερεύνηση των αντοχών του ανθρώπινου σώματος στον πόνο, τον ακρωτηριασμό, την πίεση ή τη θερμοκρασία. Πρακτικές που καταδεικνύουν τη βαναυσότητα του ανθρώπου απέναντι στον ίδιο τον άνθρωπο.
Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος
Τι είναι επομένως, ο άνθρωπος; Προστατεύεται η ύπαρξή του; Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης η ζωή βρίσκεται στο όριο, η ζωή αναιρείται καθότι έχει κριθεί από την κυρίαρχη εξουσία ως ανάξια να βιωθεί. «Όπλο», συνάμα άμυνα και δύναμη των επιζόντων του Ολοκαυτώματος οι λέξεις τους, κι ένας από αυτούς, ο Πρίμο Λέβι, τις τοποθέτησε σε προτάσεις, δημιούργησε κεφάλαια και εκδόθηκε βιβλίο.
Στις σελίδες του, το κοινό γνωρίζει από μία ακόμη οπτική, πώς είναι να ζει κανείς σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης με καθημερινούς βασανισμούς και μαζικές εκτελέσεις, γίνεται επίσης προσπάθεια από την πλευρά του συγγραφέα –και έως το τέλος της ζωής του– να κατανοήσει τη «λογική» πίσω από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μόνο που πρακτικές σαν του Ολοκαυτώματος δεν επιδέχονται λογικής, εντάσσονται στη μεγαλύτερη ύβρι.
Λαμβάνοντας υπόψιν τη δύναμη των λέξεων παραθέτω ένα απόσπασμα του βιβλίου (εκδ. «Άγρα»), μιας και ο συγγραφέας – επιζών έχει τον λόγο: «Εσείς που ήσυχοι ζείτε/ Στο ζεστό σας σπίτι/ Και το βράδυ γυρνώντας θα βρείτε/ Φαγητό και πρόσωπα φίλων/ Σκεφτείτε εάν αυτό είναι ο άντρας/ Αυτός/ Πού δουλεύει στη λάσπη/ Πού δεν ησυχάζει ποτέ/ Πού παλεύει για λίγο ψωμί/ Πού πεθαίνει για ένα ναι ή ένα όχι./
Σκεφτείτε ένα αυτό είναι η γυναίκα/ Αυτή/ Πού έχασε/ Τ’ όνομά της, τα μαλλιά της/ Τη δύναμή της να θυμάται/ Κρύο το στήθος άδεια τα μάτια/ Σαν βάτραχος το χειμώνα./
Σκεφτείτε ότι έχει συμβεί/ Τις λέξεις αυτές σας ορίζω/ Γράψτε τις στην καρδιά σας/ Στο σπίτι, στο δρόμο/ Πριν κοιμηθείτε όταν ξυπνάτε/ Επαναλάβατέ τις στα παιδιά σας./ Ή/ Το σπίτι σας να ερημώσει/ Η αρρώστια να σας καταβάλλει/ Οι γιοι σας να σας απαρνηθούν».
