Η ενός έτους Άλκη Ζέη βρίσκεται καθιστή σε ένα έπιπλο στο φωτογραφικό στούντιο της Nelly’s· ένα μικρό κουκλάκι και ένα βάζο με μη πραγματικά τριαντάφυλλα στηρίζουν το ύφασμα το οποίο διακρίνουμε μπροστά από τα πόδια της Άλκης Ζέη (1923-2020), η οποία μας κοιτά κατάματα κρατώντας ένα τριαντάφυλλο στο δεξί της χέρι, στηρίζοντας το αριστερό της χέρι ψηλά στο πόδι της.
Η φωτογραφία τραβήχθηκε από τη Nelly’s κάνοντας τη μικρή Άλκη πρωταγωνίστρια της στιγμής με τη μετέπειτα ζωή της να έμελλε να την καταστήσει επίσης πρωταγωνίστρια. Στα ενήλικά της χρόνια, η Άλκη πρωταγωνίστηκε στο σύγχρονο λογοτεχνικό στερέωμα, έγινε αγαπημένη συγγραφέας παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, και επί του παρόντος πρωταγωνιστεί σε έκθεση, στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138).
Η Άλκη Ζέη στο Παρίσι. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
Η διάρθρωση της έκθεσης παραπέμπει στο ξεφύλλισμα ενός μεγάλου και πλούσιου σε εικόνες βιβλίου καθότι πρόκειται για μια –κυρίως– λογοτεχνική έκθεση, που εισάγει το κοινό στον μυθιστορηματικό κόσμο της Άλκης Ζέη και στη ζωή της μέσα από αρχειακό υλικό, ανέκδοτα γραπτά, προφορικά ντοκουμέντα και οπτικοακουστικό υλικό. Και το καλεί να καθίσει σε δύο κόκκινα αμφιθεατρικά ημικύκλια και να αναστοχαστεί τη σχέση του με τα δημιουργήματα της Ζέη, να ανακαλέσει τα πρώτα της βιβλία που διάβασε.
Άποψη της έκθεσης @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Όλα αυτά, παρατηρώντας το χώρο: εικόνες από βιβλία της «ντύνουν» τις κολώνες της αίθουσας και συνοδεύονται από QR ώστε ο επισκέπτης να ακούει το αντίστοιχο απόσπασμα, και ένας τοίχος «ντυμένος» με φωτογραφίες εξωφύλλων βιβλίων, μετεφρασμένων σε άλλες γλώσσες.
Άποψη της έκθεσης: περιλαμβάνει εξώφυλλα μετεφρασμένων βιβλίων της Άλκης Ζέη @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Κυρίαρχο το κόκκινο χρώμα –με αυτό είναι γραμμένος και ο τίτλος της έκθεσης «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης Ζέη», συνοδευόμενος από έναν άτυπο «χάρτη» που φέρει τα ονόματα των πόλεων στις οποίες έζησε η Άλκη Ζέη.
«Χίος όπου για πρώτη φορά πήγε εξορία. Σάμος όπου πέρασε τα παιδικά της χρόνια. Μηλιές όπου έφτιαξε αργότερα σπίτι. Και άλλοι σταθμοί όπως οι πόλεις Μόσχα, Ρώμη, Τασκένδη», αναφέρει –μεταξύ άλλων– κατά τη δημοσιογραφική ξενάγηση, η επιμελήτρια της έκθεσης και προϊσταμένη Διεύθυνσης Γραμμάτων ΥΠΠΟΑ, Σίσσυ Παπαθανασίου.
Όσο για την έκθεση, συνδιοργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, στο πλαίσιο του «Λογοτεχνικού Έτους 2023 Άλκη Ζέη», με αφορμή τη συμπλήρωση 100 ετών από τη γέννησή της.
Τα εκθέματα
Η τραβηγμένη από τη Nelly’s φωτογραφία που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου, βρίσκεται ανάμεσα σε άλλες παλιές φωτογραφίες, σε μία από τις συνολικά δύο προθήκες που παρουσιάζονται στην έκθεση. Δεξιά και αριστερά των προθηκών ξετυλίγονται οι δύο κόσμοι της Ζέη: η ζωή και το λογοτεχνικό της έργο.
Άποψη της έκθεσης @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Η πλευρά όπου αναφέρεται σε κάθε περίοδο από τη ζωή της, συνοδεύεται από φωτογραφίες που έχουν μεγεθυνθεί και δικές της ιστορήσεις.
Στεκόμαστε στον ενθουσιασμό που είχε με το κουκλοθέατρο όταν πήγαινε σχολείο, σε μία φωτογραφία της ντυμένη ως «Αντιγόνη», σε φωτογραφίες της με τη Ζωρζ Σαρή και τη Μελίνα Μερκούρη, τους συνθέτες Κώστα Γιαννίδη, Μίκη Θεοδωράκη, τον σύζυγό της, Γιώργο Σεβαστίκογλου, και δυο λόγια της, καταγεγραμμένα τη δεκαετία του ’90: «Όταν με ρωτάνε τα παιδιά ''Τι χρειάζεται κανείς για να γίνει συγγραφέας;'', τους λέω ''Τρία πράγματα''. ''Μόνο τρία;''. Ναι, μόνο τρία: πρώτον να διαβάζεις βιβλία, δεύτερον να διαβάζεις βιβλία, τρίτον να διαβάζεις βιβλία».
Στη συνέχεια της εκθεσιακής διαδρομής συναντάμε το σεκρετέρ της, αποτελούμενο από τη συλλογή με καπλάνι, τα μολύβια και την καρέκλα που το συνόδευε. «Σπάνια έγραφε σε γραφείο. Κυρίως έγραφε στην κουζίνα, ενώ όταν βρισκόταν στο Παρίσι πήγαινε και έγραφε στα καφέ», διευκρινίζει η κα. Παπαθανασίου.
Λεπτομέρεια από το σεκρετέρ της Άλκης Ζέη @ Νεκταρία Μαραγιάννη
Αντίκρυ της χρονολογικά διαδρομής της ζωής της, συναντάμε τα 22 βιβλία που εξέδωσε από τις πρώτες τους εκδόσεις, από το πρώτο «Το καπλάνι της βιτρίνας» (1963) έως το τελευταίο «Ο νυχτερινός περίπατος της γιαγιάς» (2020) με ενδιάμεσους σταθμούς –ανάμεσα σε άλλα– «Ο μεγάλος περίπατος» (1971), «Ο θείος Πλάτων» (1975), «Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» (1987), «Η μωβ ομπρέλα» (1995).
Καθένα συνοδεύεται από ένα απόσπασμα το οποίο διαβάζουμε στον τοίχο, ενώ στο πάτωμα υπάρχει κάποιο σχέδιο που συνοδεύει εικονογραφικά κάθε έκδοση.
Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης
Σε έναν χώρο εντός του εκθεσιακού χώρου προβάλλεται η ταινία «Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης» (2017) της Μαργαρίτας Μαντά. «Το παρελθόν είναι όλη μου η ζωή», αναφέρει η αποβιώσασα συγγραφέας και ξεκινά τη διήγησή του ωσάν να είναι παραμύθι: «Θα σας πω μια ιστορία, ένα παραμύθι. Πολλοί έχουν μια αφετηρία στη ζωή τους, εγώ έχω πάρα πολλές. Κάθε φορά άρχιζα από έναν δρόμο. Γεννήθηκα στην οδό Κέρου [...]».
Και συνεχίζει, αναφερόμενη στα παιδικά της χρόνια και το βιβλίο: «Ήμουν τριών χρονών και νόμιζα ότι για να περπατήσει ο άνθρωπος πρέπει να έχει ένα βιβλίο».
Η Άλκη Ζέη στην Τασκένδη (1954). Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
Εκείνο το οποίο δεν θα ήθελε να είχε υπάρξει, ήταν ο Δεκέμβρης του '44, και εκείνο το οποίο την έκανε να στεναχωρηθεί ήταν ο εμφύλιος «γιατί είδα ότι με τη φίλη μου πάψαμε να μιλάμε», εξιστορεί –μεταξύ άλλων– η Άλκη Ζέη.
Η ταινία τελειώνει· σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα εκθέματα της έκθεσης μας ταξιδεύει στις σελίδες των βιβλίων της και σε όσα κατάφερε με το έργο της: να εγγράψει τις ιδιωτικές προκρίσεις και στάσεις ζωής, τους πόθους και τα πάθη των ανθρώπων-ηρώων της, στο πλαίσιο της Ιστορίας, της οποίας κρίσιμα συμβάντα, γεγονότα και στιγμές κατά τον «σύντομο 20ό αιώνα» ρυθμίζουν τον βηματισμό των πρωταγωνιστών στα βιβλία της σε κρίσιμους καιρούς στη χώρα μας και στην Ευρώπη γενικότερα.
Η Άλκη Ζέη στην Βενετία (1953). Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
«Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, ας μην πω με ακρίβεια πόσα είναι γιατί θα τρομάξω κι εγώ η ίδια, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές. Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας. Άθελά μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της. Το συγγραφικό μου, λοιπόν, έργο, θέλω δεν θέλω, είναι γεμάτο ιστορία… Αν πέτυχα να κάνω τα παιδιά να την ακούσουν τουλάχιστον, το μέλλον θα δείξει», όπως είχε γράψει η ίδια για τη σχέση του συγγραφικού έργου της με την Ιστορία.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου 2023, στο Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138. Σχεδιασμός έκθεσης: Μαρία Στέφωση.
Κεντρική φωτογραφία: Η Άλκη Ζέη. Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
