Στο τρίγωνο Σόλωνος - Ιπποκράτους - Χαριλάου Τρικούπη, εκεί όπου ακόμη χτυπάνε τα σφυριά στις ράχες των βιβλίων και ο αέρας μυρίζει κόλλα, δέρμα και χαρτί, ξετυλίγεται η ιστορία μιας τέχνης αθέατης, αλλά καθοριστικής: η βιβλιοδεσία. Σε αυτή την πολύχρονη παράδοση των εργαστηρίων, ακόμη και εκείνων που δεν υπάρχουν πια, μας ξεναγεί η έρευνα του Μπάμπη Λέγγα, η οποία παρουσιάζεται την Τετάρτη 12 Μαρτίου στην Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού «Μνήμων».
Βιβλιοδέτης και ερευνητής με βαθιά γνώση της τέχνης του βιβλίου, ο Λέγγας δεν αρκείται στην αποκατάσταση και συντήρηση βιβλίων – είναι γνωστός σε βιβλιόφιλους και συλλέκτες για τις καλλιτεχνικές εκδόσεις «Φοίνικας», που επαναφέρουν τη βιβλιοδεσία ως αναπόσπαστο στοιχείο της εκδοτικής εμπειρίας. Έψαξε, διάβασε, κατέγραψε και, πάνω απ’ όλα, θέλησε να σώσει και να μοιραστεί την ιστορία των προγενέστερων μαστόρων. Όχι σαν μια στατική, μουσειακή ανάμνηση, αλλά ως ένα ζωντανό ίχνος που διατηρείται στις ράχες των βιβλίων. Στην πολύτιμη έρευνά του καταγράφονται περισσότεροι από 250 βιβλιοδέτες και βιβλιοδετεία του τόπου, από τα χρόνια του Καποδίστρια έως το 1940.
Διακοσμητικό εργαλείο του βιβλιοδετείου Σπ. Αμπατζόπουλου που διασώζεται έως σήμερα, και εκτύπωσή του σε κάλυμμα, το 1898.
Ανάμεσά τους, προσωπικότητες που διαμόρφωσαν την τέχνη, όπως ο ιεροδιάκονος Παρθένιος, ο οποίος στις δεκαετίες του 1830 και 1840 υπήρξε ο δάσκαλος μιας ολόκληρης γενιάς βιβλιοδετών, δημιουργώντας πολυτελείς, περίτεχνα διακοσμημένες βιβλιοδεσίες. Αλλά και μορφές όπως ο Νικόλαος Λάρδης, που το 1901 έφτιαξε το πρώτο μεγάλο, τριώροφο βιβλιοδετείο στην Πραξιτέλους, βάζοντας τα θεμέλια για μια πιο βιομηχανική αλλά εξίσου περίτεχνη προσέγγιση στη βιβλιοδεσία.
Ο βιβλιοδέτης Νικόλαος Λάρδης. 19ος αι.
Η βιβλιοδεσία, που σημαίνει η σταχώση, η διακόσμηση και η προστασία του βιβλίου, δεν ήταν μόνο τέχνη, ήταν και επάγγελμα με κοινωνικό πρόσημο. Οι βιβλιοδέτες, συχνά αυτοδίδακτοι, ανήκαν στη βιοτεχνική τάξη της Αθήνας, αλλά η δουλειά τους τούς έφερνε σε επαφή με εκδότες, βιβλιοθηκονόμους, ακόμα και βασιλικές βιβλιοθήκες. Ο Εμμανουήλ Γεωργίου, ένας από αυτούς, δεν έμεινε μόνο στη βιβλιοδεσία – έγινε εκδότης και βιβλιοπώλης, δείχνοντας πως το επάγγελμα μπορούσε να εξελιχθεί πέρα από την αυστηρή μαστορική του διάσταση.
Ο Λέγγας στην έρευνά του ρίχνει φως και σε άγνωστους πρωταγωνιστές. Στον Μεσοπόλεμο, ο Γεώργιος Μίνως, ένας από τους μεγαλύτερους χρυσωτές της εποχής, άφησε το στίγμα του σε κάθε διακοσμημένη ράχη βιβλίου, ενώ η Ευφημία Γανιάρη έφερε ανατρεπτικό αέρα στη βιβλιοδεσία, παντρεύοντας την ελληνική παράδοση με τις νεότερες ευρωπαϊκές τάσεις.
Βιβλιοδεσία της βασιλείας του Όθωνα
Η ιστορία της βιβλιοδεσίας στην Ελλάδα, εκτός από ζωντανό κεφάλαιο της ιστορία της Τέχνης, παρουσιάζει και ανθρωπολογικό ενδιαφέρον καθώς είναι υπόθεση «οικογενειακής συνέχειας». Από μάστορα σε μαθητευόμενο, η γνώση και η τέχνη περνούσαν από χέρια σε χέρια, διατηρώντας την παράδοση ζωντανή. Αυτό το νήμα ενώνει και το εργαστήριο του ίδιου του Μπάμπη Λέγγα στα Εξάρχεια, καθώς η κόρη του, Στέλλα Λέγγα, όχι μόνο συνεχίζει την οικογενειακή τέχνη, αλλά τη μοιράζεται και με τη νέα γενιά μέσα από τα σεμινάρια που απολαμβάνουν τα παιδιά των δημοσιογράφων στην ΕΣΗΕΑ. Γιατί η βιβλιοδεσία δεν είναι απλώς η προστασία ενός βιβλίου, αλλά η επιβεβαίωση ότι η γνώση και η μνήμη έχουν πάντα χέρια να τις κρατήσουν.
Βιβλιοδεσία τέλους 19ου αι. Λεπτομέρεια στην κεντρική φωτ.
Εκτός από τον συγγραφέα, για το βιβλίο θα συζητήσουν ο Χρήστος Λούκος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και ο Τριαντάφυλλος Σκλαβενίτης, ομότιμος διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Τετάρτη 12 Μαρτίου, στις 7 μ.μ. Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού Μνήμων (Ζωσίμου 11 & Λασκάρεως, Αθήνα). Είσοδος ελεύθερη
