Του John D. Waterman
Όσοι από μας είμαστε υποστηρικτές του καπιταλισμού κατανοούμε σε βάθος ότι ο καπιταλισμός είναι η πηγή του πλούτου της σύγχρονης οικονομίας μας. Ξέρουμε επίσης ότι τα κράτη δεν δημιουργούν πλούτο αλλά απλώς αποκτούν κεφάλαια παίρνοντας χρήματα (μέσω των φόρων) από παραγωγικούς ανθρώπους που καταφέρνουν να αποκομίσουν ένα κέρδος από τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες.
Πολλοί από όσους διαφωνούν με μας πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός είναι απλώς ένα άναρχο παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος που στρώνει τον δρόμο ώστε οι πλούσιοι να εκμεταλλεύονται τους φτωχούς και να κλέβουν τα προϊόντα της εργασίας των εργατών. Ποια λοιπόν πλευρά αυτής της έντονης διαμάχης έχει δίκιο;
Ο νόμος της ζούγκλας
Για να πάρουμε μια ιδέα, ας κοιτάξουμε πρώτα κάποια από τα πράγματα που διαφοροποιούν τους ανθρώπους από τα ζώα. Τα άγρια ζώα υπάρχουν σε μια κατάσταση πραγματικής αναρχίας. Η λέξη «αναρχία» σημαίνει «χωρίς εξουσιαστική αρχή», που είναι και το περιβάλλον στο οποίο αυτά τα πλάσματα ζουν τις ζωές τους.
Τα ζώα πρέπει να ανταγωνιστούν μεταξύ τους για την επιβίωσή τους υπό τον νόμο της ζούγκλας, όπου η ισχύς δημιουργεί δίκαιο, ο σκοπός δικαιώνει τα μέσα και η βία είναι ο κριτής κάθε διαμάχης. Τα ζώα διαμορφώνουν μια ιεραρχία στο κοπάδι ή το σμήνος τους. Όλα τους ανταγωνίζονται για την κορυφαία θέση και τελικά διαμορφώνουν μια ιεραρχία που ορίζει το ποιος θα κάνει τι στην ομάδα τους.
Οι άνθρωποι από την άλλη πλευρά δεν χρειάζεται να ζουν σε καθεστώς αναρχίας, αλλά μπορούν να σχηματίζουν διάφορες μορφές διακύβέρνησης για να αποφασίζουν το πώς να ελέγχουν την συμπεριφορά των μελών της κοινότητάς τους. Μόλαταύτα, και οι άνθρωποι διαμορφώνουν ιεραρχίες, όμως το κάνουν πιο εκλεπτυσμένα. Το αφεντικό διοικεί, και οι εργάτες ακολουθούν ως επί το πλείστον τις οδηγίες τους ενώ ταυτόχρονα διεκδικούν καλύτερες θέσεις. Όποιος έχει εργαστεί οπουδήποτε θα έχει παρατηρήσει αυτού του είδους τη συμπεριφορά στο εργασιακό περιβάλλον.
Παραγωγοί και καταναλωτές
Ας συγκρίνουμε τώρα τον ανταγωνισμό στο πρωτόγονο ζωικό βασίλειο με τον ανταγωνισμό μεταξύ της πιο προηγμένης ανθρώπινης κοινωνίας. Ας αναλογιστούμε μια αγέλη λεόντων που ζει στο δέλτα του Οκαβάνγκο στη Μποτσουάνα και τρέφεται από ένα κοπάδι βουβαλιών. Όταν ένα λιοντάρι σκοτώσει έναν βούβαλο, το επικεφαλής λιοντάρι ανάλογα με την ιεραρχία που ισχύει στην αγέλη παίρνει την πρώτη μερίδα του πτώματος. Όταν ο αρχηγός ικανοποιήσει την πείνα του, τότε τρέφονται και τα υπόλοιπα λιοντάρια ανάλογα με τη θέση τους στην ιεραρχία.
Τα λιοντάρια βρίσκονται στο έλεος της φύσης που τους παρέχει περιορισμένη τροφή, το κοπάδι των βουβαλιών. Αν το περιβάλλον τους πληγεί από μια περίοδο ξηρασίας, ο πληθυσμός των βουβαλιών θα μειωθεί και συνεπώς και τα λιοντάρια θα υποστούν τη μείωση της τροφής τους. Όταν ο καιρός και η ροή του ποταμού είναι πιο γενναιόδωρα, τότε το κοπάδι θα αυξηθεί και μαζί του και τα λιοντάρια.
Τα λιοντάρια δεν έχουν κανέναν άλλο τρόπο να διαχειριστούν την υγεία και την ευημερία των βουβαλιών, μολονότι αυτά είναι η μόνη πηγή τροφής τους. Τα ζώα περιορίζονται από το περιορισμένο φυσικό τους περιβάλλον και δεν διαθέτουν κανέναν τρόπο να βελτιώσουν αυτό τον αναρχικό τους τρόπο ζωής. Από οικονομικής σκοπιάς, τα ζώα είναι καταναλωτές χωρίς να μπορούν να γίνουν παραγωγοί.
Τι κάνει ο άνθρωπος σε μια παρόμοια κατάσταση; Οι άνθρωποι μπορεί να ανακαλύψουν ότι τους αρέσει να τρώνε αρνίσια παϊδάκια, κι έτσι θα μαζέψουν ένα κοπάδι από πρόβατα και θα χτίσουν έναν φράχτη γύρω από έναν βοσκότοπο για να προφυλάξουν τα ζώα από άλλα αρπακτικά. Θα παράσχουν στα πρόβατα τροφή και νερό και ένα περιβάλλον όπου θα μπορούν να αναπαραχθούν και να μεγαλώσουν το κοπάδι τους. Αυτοί οι άνθρωποι θα συνειδητοποιήσουν ότι τα πρόβατα έχουν μαλλί το οποίο μπορούν να συλλέξουν χωρίς να βλάψουν τα ζώα και να το κάνουν ύφασμα για ρούχα και πολλά άλλα αντικείμενα.
Κάποιος άλλος θα ανακαλύψει ότι του αρέσει η γεύση των μήλων, κι έτσι θα φυλάξει κάποια από τα μήλα που μάζεψε από το ένα εκείνο δέντρο που ανακάλυψε στο δάσος, και θα φυτέψει τους σπόρους για να φτιάξει έναν οπωρώνα. Όταν θα έχει περισσότερα μήλα απ' όσα θα μπορεί να φάει ο ίδιος, θα μπορεί να χρησιμοποιήσει το πλεόνασμα ως τροφή για τα πρόβατα, ή να πουλήσει τα μήλα του σε άλλους ανθρώπους που θα θέλουν να τα αγοράσουν.
Η δημιουργία του πλούτου
Οι άνθρωποι μέσω της επινοητικότητας και της εργασίας τους δημιουργούν πλούτο εκεί όπου ο πλούτος δεν υπήρχε πριν. Με την παραγωγική τους εργασία μπορεί να φτάσουν να έχουν περισσότερα αρνίσια παϊδάκια και σως μήλου απ' ό,τι μπορούν να καταναλώσουν οι ίδιοι. Αυτός ο πλούτος γίνεται όφελος για την κοινωνία τους.
Έτσι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να αξιοποιούν το πνεύμα και την εργασία τους για να προάγουν την ευημερία του είδους τους, ενώ τα λιοντάρια μπορούν να χρησιμοποιούν την εργασία τους μονο για να εξασφαλίζουν κάθε μέρα την επιβίωσή τους από τους περιορισμένους πόρους που τους παρέχει η σκληρόκαρδη Μητέρα Φύση.
Στο πλαίσιο ενός συστήματος οικονομικής ελευθερίας και ελευθερίας του ανταγωνισμού, όπου τα μέσα παραγωγής ανήκουν στους ανθρώπους ατομικά οι οποίοι είναι ελεύθεροι να διαχειριστούν την περιουσία τους όπως κρίνουν (ένας ικανοποιητικός ορισμός του καπιταλισμού), έχουν και τα κίνητρα να συνεχίσουν να εργάζονται για να δημιουργήσουν ακόμη περισσότερο πλούτο και να τον ανταλλάξουν με άλλους ανθρώπους που σκέφτονται παρόμοια για τους καρπούς της δικής τους εργασίας. Σε αντίθεση με τα ζώα, οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν και παραγωγοί πέρα από καταναλωτές.
Το μυστικό
Σημειώστε πως οι άνδρες και οι γυναίκες θα χάσουν το κίνητρο να δουλέψουν και να δημιουργήσουν πλούτο αν δεν τους επιτρέπεται να ωφεληθούν απ' αυτό. Αν κάποιος δημιουργήσει ένα μεγάλο κοπάδι πρόβατα και έναν οπωρώνα από μηλιές και μετά το κράτος τα φορολογήσει αυτά έντονα, τότε το άτομο αυτό μπορεί να αποφασίσει η προσπάθειά του δεν αξίζει τον κόπο. Ομοίως, αν συμμορίες έρθουν και κλέψουν τα φρούτα και τα πρόβατα, τότε ο ιδιοκτήτης θα πρέπει να εκτρέψει ένα μέρος της εργασίας του στην προσπάθεια να κρύψει τον πλούτο του και έτσι δεν θα είναι τόσο παραγωγικός όσο πριν.
Οι σημερινοί σοσιαλιστές, που θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι ο ανταγωνισμός υπό τον καπιταλισμό είναι απλώς μια μια ακόμη μορφή αναρχίας και εκμετάλλευσης, δεν κατανοούν την πραγματικότητα.
Να λοιπόν το μυστικό που υποσχέθηκα στον τίτλο αυτού του άρθρου. Είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο Capitalism: A Treatise on Economics (Καπιταλισμός: Μια πραγματεία οικονομικών) του George Reisman. Στο δέκατο μέρος του κεφαλαίου 10, ο Ράισμαν διατυπώνει την ιδέα αυτή με ενάργεια: «... υπό τον καπιταλισμό, ο ανταγωνισμός είναι το διαμετρικά αντίθετο του νόμου της ζούγκλας: είναι ένας ανταγωνισμός παραγωγών για την παραγωγή του πλούτου, και όχι καταναλωτών για την κατανάλωσή του».
--
Ο John D. Waterman είναι ηλεκτρονικός μηχανικός με τριάντα χρόνια καριέρας στην αεροναυπηγική βιομηχανία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα αγγλικά με την άδεια του Foundation for Economic Foundation και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ «Μάρκος Δραγούμης».
