Μια από τις κυριότερες ειδήσεις σχετικά με την Κίνα αυτές τις μέρες είναι η επαπειλούμενη κατάρρευση του κατασκευαστικού ομίλου Evergrande, με το χρέος του να υπερβαίνει το ιλιγγιώδες ποσό των 300 δισ. δολαρίων. Μέσα σε λίγες εβδομάδες η Evergrande έχει χάσει πέντε προθεσμίες για την πληρωμή τόκων δεκάδων εκατ. δολαρίων σε ομολογιούχους και πλησιάζει επικίνδυνα το τέλος της περιόδου χάριτος, όταν θα κηρυχθεί και επισήμως σε χρεοκοπία. Παρόμοια προβλήματα αντιμετωπίζουν πλέον κι άλλες κατασκευαστικές επιχειρήσεις στην Κίνα, όπως ο όμιλος Fantasia που ειδικεύεται στην κατασκευή πολυτελών οικιών.
Το μέγεθος της κρίσης
Ενώ είναι αναμενόμενο να προκληθεί νευρικότητα στις διεθνείς αγορές, εκτιμάται πως η Evergrande παρουσιάζει μεγαλύτερο κίνδυνο για την ίδια την χώρα παρά για την ευστάθεια του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Είναι σοβαρές οι αναταράξεις που μπορεί να προκληθούν στην Κίνα, δεδομένου ότι ο συγκεκριμένος όμιλος έχει στο χαρτοφυλάκιό του περίπου 1,5 εκατ. διαμερίσματα, τα οποία δεν έχουν ολοκληρωθεί, ενώ έχουν προπληρωθεί από τους αγοραστές τους. Αλλά οι διαστάσεις της κρίσης είναι ευρύτερες για την κινεζική οικονομία, καθώς αφορούν το σύνολο της αγοράς ακινήτων στην χώρα.
Το μερίδιο της κατασκευής κατοικιών ανέρχεται σε 29% του ΑΕΠ της Κίνας, ενώ στις προηγμένες χώρες το αντίστοιχο ποσό περιορίζεται μεταξύ 10% και 20%. Η σωρευτική αξία του τομέα ακινήτων στην Κίνα εκτιμάται στο ασύλληπτο ποσό των 55 τρισ. δολαρίων, δηλ. τέσσερις φορές μεγαλύτερη του ετήσιου ΑΕΠ της χώρας. Την τελευταία δεκαετία τα χρέη των νοικοκυριών κυριολεκτικά εκτοξεύθηκαν, καθώς πενταπλασιάστηκαν από 2 τρισ. δολάια σε 10 τρισ. δολάρια. Η δε αναλογία δανείων προς διαθέσιμο εισόδημα διαμορφώθηκε σε 130%, αισθητά υψηλότερα από τον αντίστοιχο δείκτη στις ΗΠΑ. Απ’αυτό το 130%, περίπου 80% του οικογενειακού εισοδήματος των Κινέζων είναι δεσμευμένο σε ακίνητα. Η εξήγηση είναι ότι, δεδομένων των κεφαλαιακών περιορισμών (capital controls) που ισχύουν στην Κίνα, η επένδυση στα ακίνητα είναι μία από τις λίγες ευκαιρίες που έχουν οι Κινέζοι πολίτες να “παρκάρουν” τα χρήματά τους και μ’αυτόν τον τρόπο να εξασφαλίσουν τις αποταμιεύσεις τους.
Ως προς την διαχείριση της κρίσης, οι κινεζικές αρχές ανακοινώνουν πως δεν σκοπεύουν να διασώσουν την Evergrande εκταμιεύοντας ζεστό κρατικό χρήμα, με το σκεπτικό ότι το συνεχώς διογκούμενο συνολικό χρέος στην Κίνα (δημόσιο, εταιρικό και των νοικοκυριών) ήδη είναι περίπου τριπλάσιο του ΑΕΠ της χώρας. Ωστόσο, στην πράξη τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά: η κυβέρνηση έχει δώσει εντολή σε μεγάλες κρατικές εταιρείες να αγοράσουν περιουσιακά στοιχεία της Evergrande και μ'αυτόν τον τρόπο να την διευκολύνουν να ανταποκριθεί στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της. Πρόκειται, κατ'ουσίαν, για έμμεσο bailout της Evergrande, με δημόσιο χρήμα κάτω από το τραπέζι.
Πολιτικές προεκτάσεις
Βραχυπρόθεσμα, ο στόχος των κινεζικών αρχών είναι να αποτραπούν πάση θυσία διαμαρτυρίες και κοινωνικές αναταραχές, ένα ενδεχόμενο ορατό σε περίπτωση που δεν αποζημιωθούν αμέσως οι πολίτες που κινδυνεύουν να χάσουν τις αποταμιεύσεις τους εξαιτίας των αδιεξόδων της Evergrande κι άλλων κατασκευαστικών εταιρειών. Στον ίδιο χρονικό ορίζοντα εντάσσεται και η επιδίωξη της κυβέρνησης να εξασφαλίσει ένα απολύτως ομαλό πολιτικό περιβάλλον τον επόμενο Φεβρουάριο κατά την διάρκεια των χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου που έχουν σχεδιαστεί ως «βιτρίνα» της οικονομικά ανερχόμενης και κοινωνικά αρμονικής Κίνας.
Μεσοπρόθεσμα, ο κεντρικός στόχος του προέδρου Xi Jinping είναι να «τσιμεντώσει» την επανεκλογή του για τρίτη συνεχόμενη πενταετία στο 20ό συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ) τον Νοέμβριο του 2022, κατά παρέκβαση από την πρακτική που καθιερώθηκε από τον Deng Xiaoping πριν από 40 χρόνια.
Γι' αυτόν τον λόγο αναμένεται η επαπειλούμενη κατάρρευση της Evergrande κι άλλων κατασκευαστικών κολοσσών να αντιμετωπιστεί όπως-όπως στην παρούσα φάση, ακόμη κι αν αυτό απαιτεί γενναιόδωρη (whatever it takes) -όσο ακριβώς και ανομολόγητη- στήριξη από το κράτος. Ωστόσο, οι μεσομακροπρόθεσμες επιπτώσεις της σημερινής κρίσης στην αγορά ακινήτων πιθανότατα θα φανούν το 2023 και στην συνέχεια λόγω του δομικού χαρακτήρα του προβλήματος.
H κρίση στον τομέα των ακινήτων καταρρίπτει την πεποίθηση ότι «η Κίνα δεν μπορεί να έχει κρίσεις». Συνιστά δε ευθεία αμφισβήτηση του μύθου για το αλάνθαστο ΚΚΚ. Ακόμη χειρότερα, η αναταραχή που προκαλεί η αναμενόμενη κατάρρευση της Evergrande έρχεται σε μια χρονική στιγμή που η Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με εκτεταμένες διακοπές ρεύματος στις μισές τουλάχιστον περιφέρειες της χώρας.
Εικάζεται ότι φέτος ο ρυθμός μεγέθυνσης της Κίνας θα ξεπεράσει το 7%, ως rebound μετά το «χαμηλό» 2,3% το 2020, το έτος που σημαδεύτηκε από το ξέσπασμα της πανδημίας. Ωστόσο, εκτιμάται πως τα επόμενα χρόνια η κρίση στον τομέα των ακινήτων θα αφαιρέσει 1% ως 2% από τους κινεζικούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι μειώνονται ούτως ή άλλως την τελευταία δεκαετία.
Αυτή η καθοδική τάση συνιστά από μόνη της σοβαρή πολιτική πρόκληση για το ΚΚΚ, το οποίο πάντα προέκρινε τους υψηλούς ονομαστικούς ρυθμούς μεγέθυνσης τους ΑΕΠ ως αυτοσκοπό. Για πολλά χρόνια η «ανάπτυξη πάση θυσία» αποτελούσε το θεμέλιο ενός άτυπου κοινωνικού συμβολαίου ανάμεσα στο κόμμα-κράτος και τους πολίτες: εφόσον το ΚΚΚ διασφάλιζε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι πολίτες δεν αμφισβητούσαν την εξουσία του.
Αλλά ούτε και οι μέχρι πρότινος υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης αποτελούν επαρκή εγγύηση για την παντοδυναμία του ΚΚΚ. Ολοένα και περισσότεροι αναλυτές επισημαίνουν το λεγόμενο «παράδοξο του κινεζικού ΑΕΠ»: Οι υψηλοί ονομαστικοί ρυθμοί ανάπτυξης δεν μεταφράζονται απαραίτητα σε καλύτερη ποιότητα ζωής των Κινέζων πολιτών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση των νέων ανθρώπων που δεν έχουν καμία ελπίδα να αποκτήσουν δικό τους σπίτι με τις τιμές των ακινήτων στα ύψη και, ως αποτέλεσμα, χάνουν τα κίνητρά τους να επιδιώξουν επαγγελματική καταξίωση και να κάνουν οικογένεια.
Το τελευταίο διάστημα προκαλεί σοβαρή ανησυχία στις κινεζικές αρχές ένα υπόγειο κίνημα της νεολαίας γνωστό ως tangping (躺平). Η φιλοσοφία του tangping, που σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει «αραλίκι» είναι η παραίτηση από το κυνήγι επαγγελματικών στόχων σε ένα περιβάλλον που δεν εξασφαλίζει αξιοπρεπή διαβίωση και την άνεση να απολαύσει κανείς τις χαρές της ζωής.
Νέο κοινωνικό συμβόλαιο;
Με την αναπόφευκτη επιβράδυνση της οικονομίας και τις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στην Κίνα, οι αρχές ήδη προωθούν το αφήγημα για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο, στο όνομα της «κοινής ευημερίας». Με άλλα λόγια, από το θέσφατο της γρήγορης ανάπτυξης στο δόγμα της δίκαιης ανάπτυξης. Εξού και η σταυροφορία κατά διεφθαρμένων κρατικών αξιωματούχων, μολονότι αυτές οι εκκαθαρίσεις πάντοτε περιλαμβάνουν και το ξεκαθάρισμα λογαριασμών με πολιτικούς αντιπάλους εντός του ΚΚΚ. Εξ ου και οι ασφυκτικές πιέσεις που ασκεί το κράτος σε δισεκατομμυριούχους και μεγάλες ιδιωτικές επιχειρήσεις να κάνουν δωρεές, προκειμένου να αμβλυνθούν οι τρομακτικές ανισότητες στην κινεζική κοινωνία.
Μένει, όμως, να αποδειχθεί κατά πόσο οι φιλανθρωπικές δραστηριότητες προς όφελος εκατομμυρίων φτωχών Κινέζων πολιτών συνιστούν επαρκή αναδιανομή εισοδήματος και εκφράζονται πολλές αμφιβολίες επ' αυτού. Είναι προφανές ότι το διακύβευμα στην Κίνα είναι η στροφή προς ένα νέο οικονομικό μοντέλο, το οποίο ήδη το επιχειρούν οι κινεζικές αρχές, αλλά πρόκειται για πολύ δύσκολο και χρονοβόρο εγχείρημα.
Εν τω μεταξύ, το πολύκροτο σκάνδαλο γύρω από την Evergrande και πολλών άλλων κατασκευαστικών επιχειρήσεων δείχνει ότι η κοινωνική δικαιοσύνη και σταθερότητα απαιτούν πολύ περισσότερα από πυροσβεστικές κρατικές ρυθμίσεις και επιδεικτική ελεημοσύνη: απαιτούν εμπιστοσύνη μεταξύ του κράτους και των Κινέζων πολιτών, ώστε να σχεδιάζουν με αίσθημα ασφάλειας το προσωπικό τους μέλλον.
Ο κλονισμός αυτής της σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ κράτους και πολιτών ενδέχεται να είναι η πιο σημαντική επίπτωση των αναταράξεων στην κινεζική αγορά ακινήτων. Η ψυχολογική -και, εν τέλει, πολιτική- διάσταση της τρέχουσας κρίσης στην Κίνα εγγράφεται σ’ένα ευρύτερο πλέγμα προκλήσεων για το ΚΚΚ, το οποίο καλείται να αναθεωρήσει πολλές από τις βεβαιότητές του.
* Ο Πλάμεν Τόντσεφ είναι Ερευνητής στο Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων (ΙΔΟΣ)
