Στιγμή ορόσημο για την αμερικανική διπλωματία, ισχυρή παρακαταθήκη του Τζο Μπάιντεν στη δύση της πολιτικής του διαδρομής και νίκη της πολιτικής των συμμαχιών που έχτισε, αντί να γκρεμίζει και να απομονώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι η ιστορική ανταλλαγή κρατουμένων με τη Ρωσία. Αέρα ελευθερίας αναπνέουν ο Έβαν Γκέρσκοβιτς, ο Πολ Γουίλαν, ο Βλαντιμίρ Καρά-Μουρζά και άλλοι 13 Αμερικανοί, Ρώσοι και Ευρωπαίοι που βρίσκονταν κλεισμένοι στα σκοτάδια των ρωσικών φυλακών.
Ο Αλεξέι Ναβάλνι δεν πρόλαβε να βρεθεί ανάμεσά τους· πέθανε στα «γκουλάγκ» του Πούτιν ενόσω βρισκόταν σε εξέλιξη κάτω από τα ραντάρ -και εν μέσω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία- μία εξαιρετικά περίπλοκη διαπραγμάτευση μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας, που «περνούσε» μέσα από ευρωπαϊκές πρωτεύουσες με κεντρικό σταθμό το Βερολίνο, και περιλάμβανε και τη δική του απελευθέρωση.
Όταν οι μυστικές συνομιλίες ξεκίνησαν, σχεδόν μία διετία πριν, ο Έβαν Γκέρσκοβιτς, νόμιμα διαπιστευμένος δημοσιογράφος της Wall Street Journal, δεν είχε συλληφθεί για «κατασκοπεία», ενώ ο πρώην πεζοναύτης Πολ Γουίλαν βρισκόταν ήδη τρία χρόνια στη φυλακή καταδικασθείς για κατασκοπεία με κατασκευασμένο κατηγορητήριο. Η Ρωσοαμερικανίδα δημοσιογράφος Αλσού Κουρμάσεβα του Radio Free Europe/Radio Liberty συνελήφθη πέρυσι στη Μόσχα και καταδικάστηκε σε εξήμισι χρόνια φυλάκιση για «διασπορά ψευδών πληροφοριών» για τις ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις.
Ο Βλαντιμίρ Καρά-Μουρζά, ρωσικής και βρετανικής καταγωγής αντιφρονών και δημοσιογράφος που αρθρογραφεί στην Washington Post και είναι μόνιμος κάτοικος ΗΠΑ, φέτος είχε κλείσει δύο χρόνια στις ρωσικές φυλακές, με το πλήρως ελεγχόμενο δικαστικό σύστημα να τον καταδικάζει σε δρακόντεια ποινή 25ετούς κάθειρξης για εσχάτη προδοσία και δυσφήμιση του ρωσικού στρατού. Το «έγκλημά» του όταν ότι μίλησε δημόσια κατά του πολέμου στην Ουκρανία. Προ μηνών είχε μεταφερθεί σε αποικία ειδικού τύπου στη Σιβηρία και υπήρχαν φόβοι ότι θα έχει το τέλος του Αλεξέι Ναβάλνι. Μαζί του απελευθερώθηκε ο Ιλιά Γιάσιν, ο οποίος μετά το θάνατο Ναβάλνι θεωρείται εκ των πιο δημοφιλών ηγετικών μορφών της ρωσικής αντιπολίτευσης.
Η χαρά και η ανακούφιση είναι τεράστια στον δημοκρατικό κόσμο για το τέλος της οδύσσειας όλων. Δεν μπορεί όμως ταυτόχρονα να παραμεριστεί η νίκη που καταγράφει ο ίδιος ο Βλαντιμίρ Πούτιν. Αθώοι Δυτικοί και Ρώσοι, πολιτικοί όμηροι ενός αδίστακτου και αυταρχικού καθεστώς, ανταλλάχθηκαν με εγκληματίες. Μπορεί αυτή η «ανισορροπία» με ρεαλιστικούς όρους να είναι χαρακτηριστική ανάλογων συμφωνιών με δικτατορικά καθεστώτα, όμως η αποφυλάκιση του κρατούμενου στη Γερμανία εκτελεστή Βαντίμ Κρασίκοφ φάνηκε να ξεπερνά ένα νέο όριο -εξ ου και το Γερμανία ήταν εξαιρετικά διστακτικό να συναινέσει να αφήσει ελεύθερο τον πράκτορα της επίλεκτης μονάδας Vympel της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Ρωσίας (FSB) που δολοφόνησε το 2019 με ένα Glock 26 Τσετσένο αντιφρονούντα μέρα-μεσημέρι σε πάρκο του Βερολίνου.
Ο Βαντίμ Κρασίκοφ, καταδικασθείς σε ισόβια κάθειρξη, ήταν το ζητούμενο του Ρώσου προέδρου από αυτή τη συμφωνία και το «μεγάλο έπαθλο» που επιδεικνύει στους Ρώσους μαζί με τους πράκτορες που είχε «σπείρει» για να χτυπήσει τα συμφέροντα της Δύσης. Κράτος-απαγωγέας η Ρωσία του Πούτιν, και η τακτική απέδωσε. Πρώην πράκτορας της KGB ο ίδιος, τιμά τον κώδικα τιμής και επιβεβαιώνει στις ρωσικές υπηρεσίες ότι όσοι υπηρετούν τη μητέρα πατρίδα κόντρα στη Δύση δεν θα μείνουν πίσω. Και όλα αυτά, εν μέσω ενός επιθετικού πολέμου στην Ουκρανία που με το ίδιο μένος συνεχίζει. Το τίμημα της ανταλλαγής κρατουμένων για τη Δύση ήταν υψηλό και εύλογη η ανησυχία ότι μπορεί να ενθαρρυνθεί και ο Πούτιν και άλλοι να οδηγήσουν αθώους σε σταλινικές δίκες για να τους «εμπορευτούν» για ανταλλάγματα. Ούτε όμως η Αμερική μπορούσε να αφήσει τους πολίτες της πίσω, και αυτή την απάντησε έδωσε ερωτηθείς σχετικά ο Τζο Μπάιντεν.
Ακριβώς λόγω της βαρύτητας που ενέχει η αποφυλάκιση ενός εκτελεστή, το μεγαλύτερο αγκάθι για την κυβέρνηση Μπάιντεν ήταν να εξασφαλίσει τη συναίνεση της Γερμανίας στην αποφυλάκισή του, καθώς αυτός ήταν ο απαράβατος όρος που είχε θέσει ο Βλαντιμίρ Πούτιν από τα πρώτα στάδια των μυστικών συνομιλιών για μία συμφωνίας ανταλλαγής κρατουμένων που περιλάμβανε και την αποφυλάκιση Ναβάλνι.
Οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν στις φυλακές τους έναν κρατούμενο τόσο ισχυρού προφίλ ώστε να εξασφαλίσουν διμερώς τη συμφωνία. O Αλεξέι Ναβάλνι ήταν και το «κλειδί» για την τελική συναίνεση του Γερμανού καγκελαρίου Όλαφ Σολτς. Κατά τα όσα έχουν γίνει γνωστά από τον αμερικανικό Τύπο το τελικό «ναι» Σολτς στον Τζο Μπάιντεν ήλθε την 9η Φεβρουαρίου σε συνάντησή τους στον Λευκό Οίκο. Μία εβδομάδα αργότερα ο Ναβάλνι ήταν νεκρός. Με τη διαπραγμάτευση στο μεταίχμιο, η αμερικανική πλευρά, η CIA και ο σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ Τζέικ Σάλιβαν, ενέταξαν τον Βλαντιμίρ-Καρά Μουρζά στη λίστα για να δώσουν στον Γερμανό καγκελάριο την ηθική επιταγή που ζητούσε για την απελευθέρωση εντός Ρώσου εκτελεστή.
Απαιτήθηκε επίσης εντατική μυστική διπλωματία για να εξασφαλιστούν δεσμεύσεις από τη Σλοβενία, τη Νορβηγία και την Πολωνία για την αποφυλάκιση Ρώσων κατασκόπων που οι ίδιες κρατούσαν.
To τελευταίο κομμάτι του παζλ συντέθηκε το πρωινό της 21ης Ιουλίου σε ένα τηλεφώνημα του Τζο Μπάιντεν από το Ντέλαγουερ, όπου βρισκόταν έχοντας προσβληθεί από Covid, για να εξασφαλίσει την οριστική συναίνεση του Σλοβένου πρωθυπουργού στη συμφωνία. Δύο ώρες αργότερα, και αφού είχε ολοκληρωθεί μία αποστολή για την οποία ουδείς γνώριζε, ο Μπάιντεν ανακοίνωνε πως αποσύρεται από την κούρσα επανεκλογής του στην προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών. Την 1η Αυγούστου, πέντε διαφορετικά αεροσκάφη προσγειώνονταν στην Άγκυρα και ο Μπάιντεν, και η διάδοχός του για το χρίσμα Κάμαλα Χάρις, υποδέχονταν στην αεροπορική βάση Άντριους στο Μέριλαντ τους Αμερικανούς απελευθερωθέντες.
Ο Αμερικανός πρόεδρος ρωτήθηκε «τι ζήτησε» η Γερμανία για τη συνεργασία της. «Τίποτα» ήταν η απάντησή του. «Σήμερα αποδεικνύεται γιατί χρειάζεσαι φίλους σε αυτόν τον κόσμο» είπε. «Οι σύμμαχοι έλαβαν τολμηρές και θαρραλέες αποφάσεις στο πλαίσιο της συμφωνίας» προσέθεσε και μίλησε για έναν «διπλωματικό άθλο».
Στο πλαίσιο της ανταλλαγής κρατουμένων, πέραν των Γκέρσκοβιτς, Γουίλαν, Κουρμάσεβα και Καρά-Μουρζά αποφυλακίστηκε ο Ρώσος αντιπολιτευόμενος Αντρέι Πιβοβάροφ ο οποίος ήταν ιδιαίτερο ενεργός κατά του καθεστώτος Πούτιν στην Αγία Πετρούπολη. Ελεύθερος είναι πλέον και ο ηλικίας 71 ετών Όλεγκ Ορλόφ, βετεράνος ακτιβιστής και υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ηγετική μορφή της ιστορικής οργάνωσης Memorial που εξέθετε τα εγκλήματα του σταλνισμού, και την οποία τελικά «εξαφάνισε» το καθεστώς Πούτιν.
Η ιστορική συμφωνία οδήγησε επίσης αποφυλάκιση συνεργατών του επιτελείου Ναβάλνι -Λίλια Τσανίσεβα, Ξένια Φαντέγεβα και Βαντίμ Οστάνιν. Οι υπήκοοι με γερμανική ή διπλή ρωσική-γερμανική υπηκοότητα που πήραν την πτήση της επιστροφής είναι οι Κέβιν Λικ, Ρίκο Κρίγκερ (κρατούνταν στη Λευκορωσία του συμμάχου Πούτιν, Λουκασένκο), Πάτρικ Σόμπελ, καθώς και ο πολιτικός επιστήμονας Ντίτερ Βορονίν και ο δικηγόρος Χέρμαν Μόιζες.
Οι κρατούμενοι που επέστρεψαν στη Ρωσία μαζί με τον εκτελεστή Κρασίκοφ είναι οι κατάσκοποι Αρτέμ Ντούλτσεφ και Αννα Ντούλτσεβα (που κρατούνταν στη Σλοβενία), οι επίσης κατάσκοποι Μιχαήλ Μικούσιν και Πάβελ Ρούμπτσοφ που συνελήφθησαν το 2022 στην Νορβηγία και την Πολωνία αντίστοιχα, οι χάκερ Ρόμαν Σελέζνεφ και Βλαντισλάβ Κλιούσιν, καθώς και ο συνδεόμενος με την FSB Βαντίμ Κονοστσένοκ. Οι τρεις τελευταίοι κρατούνταν στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ο Ρόμαν Σελέζνεφ είχε καταδικαστεί σε ποινή κάθειρξης 14 ετών μετά την παραδοχή της ενοχής του ότι διαδραμάτισε βασικό ρόλο σε κύκλωμα κυβερνοαπάτης με λεία 50 εκατ. δολαρίων και εξαπάτησε τράπεζες υφαρπάζοντας 9 εκατομμύρια δολάρια. Ανάλογα τα πεπραγμένα του επιχειρηματία Βλαντισλάβ Κλιούσιν με στόχο αμερικανικές εταιρίες. Ο Βαντίμ Κονοστσένοκ ήταν μεταξύ πέντε Ρώσων που κατηγορήθηκαν το 2023 για συνωμοσία με σκοπό την απόκτηση στρατιωτικών τεχνολογιών από αμερικανικές εταιρείες για τον αμυντικό τομέα της Ρωσίας.
Εκατοντάδες είναι οι κρατούμενοι που παραμένουν στη Ρωσία του Πούτιν, ανάμεσά τους Αμερικανοί υπήκοοι -ένας εκ των οποίων είναι ο καθηγητής Ιστορίας Μαρκ Φότζελ-, καθώς και Ρώσοι πολιτικοί και ακτιβιστές.
