Ο Ντράγκι στην έκθεσή του την 9/9/2024 παρουσιάζει την ανάγκη για βαθιές και εκτεταμένες αλλαγές εξαιτίας της εμφάνισης των νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές μεταβολές στην οικονομία και την κοινωνία. Ουσιαστικά, προτείνει τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν καθώς αλλάζει ο μακροχρόνιος οικονομικός και τεχνολογικός κύκλος όπως συνέβαινε περίπου κάθε 56 χρόνια στο παρελθόν.
Η πολυδιάστατη φύση της οικονομικής-τεχνολογικής ιστορίας, δεν είναι απλά η μελέτη του παρελθόντος, αλλά η ανάλυση των μεταβαλλόμενων δυναμικών που διαμορφώνουν τις κοινωνίες μας διαχρονικά. Οι αλλαγές που εξετάζονται δεν είναι σταθερές ή προβλέψιμες, αλλά χαρακτηρίζονται από εκθετική εξέλιξη και συχνά προκαλούν ανατροπές, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων. Αυτή η προσέγγιση υποδεικνύει πως η ιστορία δεν πρέπει να θεωρείται απλώς μια επιστροφή σε παρελθοντικά γεγονότα, αλλά ένα εργαλείο κατανόησης των σημερινών και μελλοντικών εξελίξεων.
Η οικονομική-τεχνολογική ιστορία, λειτουργεί ως μηχανισμός ερμηνείας που μπορεί να μας προετοιμάσει για τις προκλήσεις του μέλλοντος, ειδικά καθώς αντιμετωπίζουμε συνεχείς μεταβολές και κρίσεις. Η κατανόηση της φύσης των ιστορικών αλλαγών επισημαίνεται ως κρίσιμη για την ικανότητά μας να προσαρμοζόμαστε σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Συνεπώς, υπάρχει η ανάγκη να αντιληφθούμε την οικονομική τεχνολογική ιστορία ως έναν διαρκή διάλογο μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.
Η ανάλυση του 2024 ως κρίσιμου έτους για την παγκόσμια οικονομία συνδέεται με την ολοκλήρωση ενός σημαντικού οικονομικού μεγακύκλου και την έναρξη ενός νέου. Οι οικονομικοί κύκλοι, οι οποίοι συνήθως περιλαμβάνουν φάσεις ανάπτυξης και στασιμότητας ή ύφεσης, αποτελούν βασικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την οικονομική πολιτική, την επενδυτική απόδοση και τη συνολική οικονομική σταθερότητα των κρατών και των παγκόσμιων αγορών.
Οι οικονομικοί κύκλοι επηρεάζουν άμεσα τις κοινωνικές δομές, καθώς η οικονομική ανάπτυξη ή ύφεση μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγές στην απασχόληση, το εισόδημα και την κοινωνική ασφάλεια. Περίοδοι ύφεσης συχνά συνδέονται με αυξημένα επίπεδα φτώχειας και ανισότητας, και κοινωνικών αναταραχών, ενώ περίοδοι ανάπτυξης μπορούν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής και να προωθήσουν την κοινωνική κινητικότητα.
Η οικονομική δύναμη είναι κεντρικός παράγοντας στην παγκόσμια γεωπολιτική. Οικονομικοί κύκλοι που οδηγούν σε αλλαγές στην οικονομική ισχύ των χωρών μπορούν να επηρεάσουν τις διεθνείς σχέσεις, τις συμμαχίες και τις ανταγωνιστικές δυναμικές. Αναδυόμενες οικονομίες μπορούν να αποκτήσουν νέους ρόλους στα διεθνή φόρα, ενώ παραδοσιακές οικονομικές δυνάμεις μπορεί να απωλέσουν την δύναμή τους ή να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους για διατήρηση ή επέκταση της επιρροής τους.
Το έτος 2024 αντιπροσωπεύει την έναρξη μιας περιόδου ανατρεπτικών αλλαγών που μετασχηματίζουν την οικονομική και πολιτική γεωγραφία και προσφέρουν την ευκαιρία για ανανέωση των στρατηγικών προσεγγίσεων σε κοινωνικό, οικονομικό και γεωπολιτικό επίπεδο για να προσδώσουν στις οικονομίες ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα και να εξασφαλίσουν την βιωσιμότητα τους. Είναι αυτό που πολύ σωστά διέγνωσε και παρουσίασε ο Ντράγκι.
Στο παρακάτω σχήμα εμφανίζονται οι μακροχρόνιοι οικονομικοί μεγάκυκλοι διάρκειας 56 ετών.
Κάθε κύκλος ξεκινάει από την κορυφή του σχήματος και αποτελείται από το πρώτο μισό του κύκλου διάρκειας 28 ετών με στασιμότητα, χαμηλή παραγωγικότητα ή και ύφεση όπου δημιουργείται η ανάγκη για βαθιές και εκτεταμένες αλλαγές εξαιτίας της εμφάνισης νέων τεχνολογιών που επιφέρουν δραστικές μεταβολές στην οικονομία και την κοινωνία αυξάνοντας την παραγωγικότητα, πυροδοτώντας τον επόμενο ανοδικό κύκλο των 28 ετών, που ξεκινάει από τον πυθμένα.
Η έναρξη του νέου οικονομικού κύκλου ξεκινά το 2024 και συνδέεται με την εμφάνιση νέων βασικών τεχνολογιών (υπό μορφή τεχνολογικών-βιομηχανικών επαναστάσεων) όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), η τρισδιάστατη εκτύπωση, οι τεχνολογίες νέων υλικών, η βιοτεχνολογία, η κβαντική υπολογιστική κλπ., που θα μεταμορφώσουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες στις επόμενες δεκαετίες καθώς θα αυξήσουν την παραγωγικότητα.
Στον νέο κύκλο θα αναπτυχθούν νέοι τομείς της οικονομίας βασιζόμενοι στην υψηλή τεχνολογία των μικροτσίπ, που θα παραγκωνίσουν ή θα φέρουν στο προσκήνιο νέες εταίρες, και θα κάνουν ισχυρές νέες χώρες (ήδη έχουν εμφανιστεί OpenAI, ο τομέας μικροεπεξεργαστών ΤΝ της Nividia, κλπ).
2024-2080:Το 2024 είναι το σημαντικότερο έτος του παρόντα αιώνα. Είναι η αρχή των νέων ανατρεπτικών αλλαγών που θα συγκλονίσουν τον κόσμο. Κατά την στασιμότητα που θα ακολουθήσει το 2024-2052 η ανθρωπότητα θα ανακαλύψει και θα εφαρμόσει νέες τεχνολογίες που όταν διαδοθούν ευρέως σε κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό θα οδηγήσουν στο νέο κύκλο οικονομικής ανάπτυξης των ετών 2052-2080.
Όπως στην κορυφή του προηγούμενου κύκλου το 1968 εμφανίστηκε η πληροφορική, το ίντερνετ και οι τηλεπικοινωνίες κλπ., είχαν φθάσει να χρησιμοποιούνται από όλες τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά περίπου το 1996, ωθώντας την ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών (1996-2024), έτσι τις επόμενες τρεις δεκαετίες, άλλες νέες τεχνολογίες θα διαδοθούν και υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση και κάθε νοικοκυριό για να δημιουργήσουν τον επόμενο αναπτυξιακό κύκλο με κορμό τις νέες τεχνολογίες, με νέα πηγή ενέργειας την πυρηνική σύντηξη, νέα μεταφορικά μέσα τα τραίνα μάγκλεβ κλπ.
Για τον τεχνοκράτη Ντράγκι, το κλειδί είναι οι υψηλές τεχνολογίες του μέλλοντος, καθώς διαπιστώνει ότι «Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η παραγωγικότητα ήταν ελαφρώς καλύτερη από αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών, αν εξαιρέσουμε τον τομέα της υψηλής τεχνολογίας». Η Ευρώπη χάνει έδαφος έναντι των μεγάλων ανταγωνιστών της, ιδίως των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας. Το χάσμα του ΑΕΠ μεταξύ της ΕΕ και των Ηνωμένων Πολιτειών έχει διευρυνθεί, από 15% το 2002 σε 30% το 2023 καθώς αναφέρει ότι «Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα τα τελευταία δεκαπέντε με είκοσι χρόνια στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αυξηθεί δύο φορές περισσότερο από ό,τι στην Ευρώπη».
Μετά το 1996, κατά το ανοδικό τμήμα του οικονομικού κύκλου που έφυγε, εμφανίστηκαν εταιρείες που δεν υπήρχαν πριν και σηματοδότησαν νέους οικονομικούς τομείς, όπως: iPhone, Facebook, YouTube, Instagram, Twitter, tick tock, Android, Bitcoin, Tesla, iPad, Gmail, Netflix Reddit, WhatsApp, Messenger, Amazon, Google maps, Snapchat, LinkedIn, Skype, Airbnb κλπ. Όπως πολύ σωστά αναφέρει ο Ντράγκι είναι όλες Αμερικάνικες:
«Δεν υπάρχει ευρωπαϊκή εταιρεία με χρηματιστηριακή αξία μεγαλύτερη από 100 δισεκατομμύρια ευρώ που να έχει δημιουργηθεί από το μηδέν τα τελευταία πενήντα χρόνια, ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες οι έξι εταιρείες αξίας άνω των 1.000 δισεκατομμυρίων ευρώ δημιουργήθηκαν όλες κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου».
Οι επενδυτικές ανάγκες της ΕΕ είναι τεράστιες. Σύμφωνα με τον Ντράγκι, η ελάχιστη πρόσθετη κατά έτος επένδυση που απαιτείται θα είναι περίπου 800 δισεκατομμύρια ευρώ, που αντιστοιχεί περίπου στο 4,7% του ΑΕΠ της ΕΕ το 2023. Προτείνει τον διπλασιασμό του προϋπολογισμού του επόμενου προγράμματος πλαισίου έρευνας και καινοτομίας ώστε να φτάσει στα 200 δισ. ευρώ σε 7 χρόνια. Η έκθεση ζητά τη μαζική ανάπτυξη επιχειρηματικών κεφαλαίων στην Ευρώπη και τη διευκόλυνση της πρόσβασης καινοτόμων εταιρειών στις κεφαλαιαγορές για να αναπτύξει η ΕΕ στις νέες τεχνολογίες.
Συνιστά τη σημαντική αύξηση της υπολογιστικής ικανότητας που είναι αφιερωμένη στην Τεχνητή Νοημοσύνη στα ευρωπαϊκά κέντρα υπερυπολογιστών και την ανάπτυξη ενός «ομοσπονδιακού μοντέλου Τεχνητής Νοημοσύνης» που θα βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών υποδομών.
Προτείνει την έναρξη ενός «σχεδίου κάθετης προτεραιότητας ΤΝ» για την επιτάχυνση της ενσωμάτωσης της Τεχνητής Νοημοσύνης σε δέκα στρατηγικούς τομείς: αυτοκίνητα, ρομποτική, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες, γεωργία, αεροδιαστημική, άμυνα, περιβαλλοντικές προβλέψεις, φαρμακευτική βιομηχανία και υγειονομική περίθαλψη. Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να χάσει το τρένο της επανάστασης της ΤΝ, όπως έχασε αυτό του Διαδικτύου. Εδώ χρειάζεται προσοχή ώστε τα ελληνικά δεδομένα (data) και η ελληνική γλώσσα, να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση των μοντέλων Τεχνητής Νοημοσύνης ώστε να σώσουμε την πολιτιστική μας κληρονομιά.
Προτείνει «ένα κοινό σχέδιο για την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα και την ανταγωνιστικότητα» που θα επιτρέψει στην Ευρώπη να παραμείνει στην πρώτη γραμμή των πράσινων τεχνολογιών διατηρώντας παράλληλα τον βιομηχανικό της ιστό. Απορρίπτει την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας όπως έχει σχεδιαστεί σήμερα καθώς φαίνεται ότι τα τεράστια κεφάλαια που έχουν επενδυθεί συμβάλουν στην ανταγωνιστικότητα της ΕΕ, δεν δημιουργούν ανάπτυξη, αλλά απλά μεταφορά κεφαλαίων από τον ένα τομέα στον άλλο.
Προτείνει την αποσύνδεση της αμοιβής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της πυρηνικής ενέργειας από εκείνη των ορυκτών καυσίμων. Αυτό στοχεύει να αντικατοπτρίζει καλύτερα το πραγματικό κόστος παραγωγής και να μειώσει τον αντίκτυπο των ασταθών τιμών του φυσικού αερίου στους λογαριασμούς ηλεκτρικής ενέργειας.
Για την αυτοκινητοβιομηχανία, έναν βασικό τομέα της ευρωπαϊκής οικονομίας, ο Μάριο Ντράγκι ζητά τη δημιουργία ενός βιομηχανικού οδικού χάρτη λαμβάνοντας υπόψη την ηλεκτροκίνηση και την ψηφιοποίηση. Μια απαραίτητη ώθηση απέναντι στον κινεζικό ανταγωνισμό.
Επίσης υποστηρίζει μια πραγματική «εξωτερική οικονομική πολιτική» για τη μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων της ΕΕ. Συγκεκριμένα, προτείνει τη δημιουργία μιας «ευρωπαϊκής πλατφόρμας για κρίσιμες πρώτες ύλες» υπεύθυνη για τη συγκέντρωση της ζήτησης για κοινές αγορές και τη διαχείριση στρατηγικών αποθεμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πρόκειται για την εξασφάλιση των προμηθειών της ΕΕ σε σπάνιες γαίες και άλλα υλικά απαραίτητα για τη βιομηχανία. Η ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας θα πρέπει να συνεπάγεται τη μείωση του ρυθμιστικού φόρτου της ΕΕ όπου μέσω της κλασικής γραφειοκρατίας και της ψηφιακής γραφειοκρατίας επιβαρύνονται οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Μένει να δούμε αν οι ευρωπαίοι ηγέτες θα έχουν το πολιτικό θάρρος να τις εφαρμόσουν.
Ο Ντράγκι ισχυρίζεται ότι «η Ευρώπη εισέρχεται σε μια άνευ προηγουμένου περίοδο της ιστορίας της, όπου οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και οι τομεακές μεταβάσεις θα συνδυαστούν με τη συρρίκνωση του πληθυσμού που είναι σε θέση να εργαστεί». Αυτές ακριβώς τις αλλαγές προτείνει και η θεωρία των οικονομικών κύκλων των τελευταίων 200 ετών, (σχετικό δημοσίευμα).
* Ο Γιώργος Ατσαλάκης είναι Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης, Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
