Σε αυτή τη φάση, ο Ερντογάν θα μπορούσε να επιλέξει ακόμη και μια περαιτέρω κλιμάκωση έναντι του Ισραήλ, όμως δεν θα ρισκάρει με την Ελλάδα ή την Αίγυπτο.
Δεν έχει την πολυτέλεια να ανοίξει νέα μέτωπα, έχοντας απέναντί του, το Ισραήλ, τους Αμερικανούς και με ανοικτό πάντα το θέμα της τουρκικής οικονομίας, καθώς και την πώληση των F-16, λέει ο διεθνολόγος Κωνσταντίνος Φίλης, μιλώντας στο Liberal, με αφορμή την απόφαση της Τουρκίας να διακόψει τις εμπορικές της σχέσεις με το Τελ Αβίβ.
Διευκρινίζει ωστόσο ότι αναφέρεται στην παρούσα συγκυρία και ότι δεν θα διακινδύνευε μια εκτίμηση για το μέλλον, για έναν Ερντογάν ο οποίος έχει γυρίσει το διακόπτη και έχει επιλέξει να παίξει μέχρι τέλους το «χαρτί» του ηγέτη στο μουσουλμανικό κόσμο.
Δεν αποκλείει ακόμη και απόσυρση του Τούρκου πρέσβη από το Τελ Αβίβ, ωστόσο αναφορικά με τις εμπορικές σχέσεις, εξηγεί ότι μένει να δούμε κατά πόσο αυτές θα διακοπούν στην πραγματικότητα ή φαινομενικά.
Δηλαδή να φαίνεται ότι είναι σε ισχύ το εμπάργκο, ωστόσο οι τουρκικές εξαγωγές να συνεχίζονται με τη μορφή bypass. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι κάποια τουρκικά προϊόντα εξάγονται στο Αζερμπαϊτζάν και μέσω αυτού επανεξάγονται στο Ισραήλ.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη.
Τι σημαίνει η απόφαση της Τουρκίας να αναστείλει τις εμπορικές της σχέσεις με το Ισραήλ;
Ο Ερντογάν έχει γυρίσει προφανώς τον διακόπτη. Από εκεί που σταδιακά αποκαθιστούσε τις σχέσεις της Τουρκίας με τα γειτονικά κράτη και προσπαθούσε να επαναφέρει μια κανονικότητα με το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Αίγυπτο (με αυτή τη χρονική σειρά), έχει πλέον επιλέξει να παίξει μέχρι τέλους το «χαρτί» του ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου.
Με την Ελλάδα και την Αίγυπτο εκτιμώ ότι η Τουρκία, προς το παρόν, θα διατηρήσει τις σχέσεις σε ένα επίπεδο σχετικής κανονικότητας, καθώς ο Ερντογάν έμαθε από τα λάθη του παρελθόντος, τότε δηλαδή που είχε βάλει απέναντι όλες τις χώρες της γειτονιάς.
Είδε τα επίχειρα αυτής της επιλογής του, είδε την τελευταία δεκαετία να ανθίζουν οι σχέσεις ανάμεσα σε Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο με τις διάφορες συμπράξεις που είδαμε να ξετυλίγονται στην περιοχή.
Βρέθηκε στη θέση να παρακολουθεί να μπαίνουν οι βάσεις για σημαντικά ενεργειακά projects, συνεργασίες αμυντικές και τουριστικές, με την Τουρκία πάντα εκτός. Εκτιμώ ότι διδάχθηκε κάτι απ’ όλα αυτά και γι' αυτό άλλωστε τα τελευταία χρόνια ξεκίνησε και μια προσπάθεια αποκατάστασης των σχέσεων με τους γείτονες πλην Κύπρου.
Επομένως, σε αυτή τη νέα εποχή θεωρώ ότι η επιθετικότητα της Τουρκίας θα περιοριστεί στο Ισραήλ.
Η πρώτη φάση σε αυτό το γύρισμα του διακόπτη έλαβε χώρα όταν ξέσπασε ο πόλεμος στη Γάζα. Το αρχικό μούδιασμα με το οποίο η Τουρκία αντιμετώπισε την επίθεση της Χαμάς, διαδέχθηκε η απόφαση του Ερντογάν να τη στηρίξει, καθώς δεν ήταν εύκολο να γυρίσει την πλάτη ούτε στο παρελθόν, ούτε στους οργανικούς δεσμούς με τις μουσουλμανικές αδελφότητες, τμήμα των οποίων αποτελεί η συγκεκριμένη οργάνωση.
Όσο συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις του Ισραήλ, ο Ερντογάν βρήκε την ευκαιρία για να διεκδικήσει τη θέση του προστάτη των Αράβων και των απανταχού κατατρεγμένων Παλαιστινίων, παρ’ ότι η Τουρκία είναι μια μη αραβική χώρα. Είναι η δεύτερη φάση αυτής της στροφής της Τουρκίας.
Η τρίτη φάση εκδηλώθηκε μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές της 31ης Μαρτίου και τη νέα πολιτική πραγματικότητα που αυτές δημιούργησαν. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ερντογάν συνειδητοποίησε ακόμη περισσότερο τη σημασία που έχουν για τον ίδιο τα μουσουλμανικά, ισλαμιστικά και συντηρητικά κόμματα, ειδικά αυτό του υιού Ερμπακάν. Με τις ψήφους του κέρδισε τις προεδρικές εκλογές, χωρίς αυτές έχασε την 31η Μαρτίου την επικράτεια. Σας θυμίζω ότι το Κόμμα της Ευημερίας κέρδισε τη 3η θέση στις αυτοδιοικητικές εκλογές.
Σε αυτό το νέο πολιτικό χάρτη μετά τις ήττες των υποστηριζόμενων από το ΑΚΡ υποψηφίων σε Κωσταντινούπολη, Άγκυρα και Σμύρνη, καθώς και στην επικράτεια για πρώτη φορά στα 22 χρόνια της κυριαρχίας του, δημιουργήθηκε για τον Ερντογάν μια αναγκαιότητα. Να προσεταιριστεί τους ισλαμιστές, δηλαδή εκείνο το κομμάτι της τουρκικής πολιτικής σκηνής, που του έλεγε πριν τις αυτοδιοικητικές, να διακόψει τους εμπορικούς δεσμούς με το Ισραήλ και γενικότερα τις σχέσεις μαζί του.
Έως εκείνη τη στιγμή ο Ερντογάν αρνείτο να το κάνει. Σημειωτέον ότι στη δύσκολη δεκαετία των διπλωματικών σχέσεων Τουρκίας - Ισραήλ, η Άγκυρα ουδέποτε είχε διακόψει τις διμερείς εμπορικές σχέσεις, τουναντίον αυτές ενισχύθηκαν.
Αλλά μπροστά στη νέα πολιτική πραγματικότητα, ο Ερντογάν αποφάσισε ότι τουλάχιστον φαινομενικά, ήρθε η στιγμή να θυσιάσει τις εμπορικές σχέσεις της Τουρκίας με το Ισραήλ, ύψους σχεδόν 7 δισ. ευρώ, με την πλειονότητα να αφορά τουρκικές εξαγωγές.
Το έκανε ώστε να φανεί ότι επιδεικνύει αποφασιστικότητα απέναντι στο Ισραήλ προς τέρψιν τόσο των ισλαμιστών στο εσωτερικό, όσο και του αραβικού και μουσουλμανικού ακροατηρίου στο εξωτερικό.
Είπατε ότι αποφάσισε να θυσιάσει τις εμπορικές σχέσεις Τουρκίας - Ισραήλ «τουλάχιστον φαινομενικά». Τι εννοείτε;
Εννοώ ότι όπως συμβαίνει και με τις κυρώσεις προς τη Ρωσία, έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση, υπάρχει η δυνατότητα ναι μεν αυτό το εμπάργκο να δείχνει φαινομενικά ότι είναι σε ισχύ, αλλά στην πραγματικότητα να συνεχιστούν οι τουρκικές εξαγωγές υπό τη μορφή bypass. Δηλαδή κάποια τουρκικά προϊόντα να εξάγονται στο Αζερμπαϊτζάν και από εκεί να επανεξάγονται στο Ισραήλ.
Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, μπορεί να δούμε και περαιτέρω κλιμάκωση από πλευράς Τουρκίας, όπως μια διακοπή και των διπλωματικών σχέσεων ;
Το επόμενο βήμα πράγματι είναι η διακοπή των διπλωματικών σχέσεων. Δεν θα το απέκλεια. Άλλωστε δεν έχει απομείνει στην Τουρκία και κάτι άλλο να κάνει.
Διέκοψε και επίσημα τις εμπορικές της σχέσεις με το Ισραήλ, θα υποστηρίξει την προσφυγή της Νότιας Αφρικής κατά του Ισραήλ στη Χάγη, μιλά καθημερινά για γενοκτονία των Παλαιστινίων, ενώ ο Ερντογάν παρομοιάζει συνεχώς τον Νετανιάχου με τον Χίτλερ και τους ναζί. Είναι πολύ βαρύς ο χαρακτηρισμός αυτός για τους Ισραηλινούς, οι μνήμες τους είναι πολύ έντονες.
Στην ουσία, ο Ερντογάν επενδύει στην επόμενη μέρα της Τουρκίας σε ό,τι αφορά τις σχέσεις με το Ισραήλ. Θεωρεί ότι ο Νετανιάχου είναι ένα πολιτικό «πτώμα» και πιστεύει ότι σε μια αλλαγή της κατάστασης τα πράγματα θα είναι πολύ καλύτερα για τον ίδιο.
Εκτιμά ότι στο μεταξύ θα έχει κερδίσει τόσους πόντους στον αραβικό και μουσουλμανικό πληθυσμό, καθώς και ανάμεσα στους Παλαιστινίους, ώστε η Τουρκία θα μπορεί να παίξει παιχνίδι στην περιοχή, με ενισχυμένο ρόλο, ακόμη και με το Ισραήλ απέναντι.
Άλλωστε, η εικόνα που προβάλει είναι ενός ηγέτη που στέκεται απέναντι όχι μόνο στο Ισραήλ - όταν Σ.Αραβία, Αίγυπτος, ΗΑΕ διστάζουν να το κάνουν - αλλά και στους Αμερικάνους, γεγονός που του δίνει ακόμη περισσότερη αναγνώριση στο ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται. Μάλιστα, συνδέει το εμπάργκο με την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα, ώστε ανάλογα τις εξελίξεις να μπορεί να αναδιπλωθεί.
Εκτιμήσατε νωρίτερα ότι η Τουρκία, τουλάχιστον προς το παρόν, δεν θα επιλέξει να διαταράξει τη κανονικότητα στις σχέσεις με την Ελλάδα και την Αίγυπτο. Αυτό σημαίνει ότι σε δεύτερο χρόνο θα μπορούσαμε να δούμε μια αναπροσαρμογή της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας που να μας αφορά άμεσα;
Σας είπα νωρίτερα ότι την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία είδε να αναπτύσσονται οι σχέσεις ανάμεσα σε Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο με τις διάφορες μεταξύ τους συμπράξεις και με την ίδια να βρίσκεται μονίμως εκτός. Από αυτό το λάθος έμαθε.
Αλλά να σας το πω και διαφορετικά. Ακόμη και αν δεν έμαθε, σήμερα η Τουρκία δεν έχει την πολυτέλεια να ανοίξει νέα μέτωπα, είτε με την Ελλάδα, είτε με την Αίγυπτο, έχοντας απέναντί της το Ισραήλ και τους Αμερικάνους και με ανοικτό πάντα το θέμα της οικονομίας της, καθώς και της πώλησης των F-16.
Δεν θα ρισκάρει επομένως τώρα, για την ώρα, με την Ελλάδα. Δεν θα διακινδύνευα μια εκτίμηση για το μέλλον.
*Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αμερικανικού Κολεγίου Ελλάδας, αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1, παρουσιάζει την εκπομπή «Η Ελλάδα στον κόσμο (της)», η οποία προβάλλεται από την πλατφόρμα ΑΝΤ1+
