Άυλη η ψυχή, στην υπόθεση ότι συντίθετο από κάποιο υλικό, αυτό θα μπορούσε να είναι το γυαλί – ένα λεπτό γυαλί καθότι εύθραυστη η ανθρώπινη ψυχή, ραγίζει από συμπεριφορές, γεγονότα και ενίοτε «πρέπει» μιας ασφυκτικής πραγματικότητας που είναι σε διαρκή ροή. Ποιες οι σταθερές σε έναν ρέοντα κόσμο; Η καλή σχέση με τον εαυτό μας είναι μία απάντηση από κοινού με αξίες και καταστάσεις που παρέχουν μία κάποια σταθερά και «ασφάλεια»: πρόσωπα κοντινά ή που αισθανόμαστε ως κοντινά, πραγματοποίηση επιθυμιών που συμβαδίζουν με το είναι μας ώστε ο εκάστοτε από εμάς να αντέξει.
«Δεν μπορούσα να το αντέξω» αναφωνεί ο Τομ από τον «Γυάλινο κόσμο» (γραφ. 1944) του Τενεσί Ουίλιαμς (1911-1983). Λίγα λεπτά αργότερα ακούμε φράση παρεμφερή αρθρωμένη από τα χείλη της αδερφής του, Λώρας. Διότι –όπως προαναφέραμε– η πραγματικότητα είναι ωμή, ομοίως η καθημερινότητα για τα πρόσωπα της οικογένειας στο εν λόγω θεατρικό έργο του Ουίλιαμς. Δεν τους χαρίζεται (σ.σ η καθημερινότητα), δείχνει όμως να δοκιμάζει τα όριά τους εντός και εκτός του οικογενειακού πυρήνα που τείνει να αποτελεί μία μεταφορά της Αμερικής ως μητέρας, περικλείοντας τις δυνάμεις και τις αδυναμίες της χώρας.
Βαθιά αυτοαναφορικά τα έργα του Αμερικανού θεατρικού συγγραφέα, με τον «Γυάλινο κόσμο» να αποτελεί το πιο αυτοαναφορικό του και διόλου τυχαίο τον χαρακτήρα του Τομ· σημειωτέον ότι το φιλολογικό ψευδώνυμο του Τενεσί Ουίλιαμς προκύπτει από το πραγματικό του όνομα: Τόμας Λάνιε Ουίλιαμς.
Ο Τενεσί Ουίλιαμς. Πηγή φωτ.: Wikipedia/ Creative Commons
Η σκηνοθετική προσέγγιση του «Γυάλινου κόσμου» που παρακολουθήσαμε στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν (Φρυνίχου 14) φέρει την πατρότητα του Ιταλού σκηνοθέτη Αντόνιο Λατέλα (γενν. 1967), οι θεατρικές δουλειές του οποίου περιστρέφονται γύρω από οικογενειακούς πυρήνες, σαν όλο το θέατρο –με αφετηρία τους μεγάλους τραγικούς– πάντοτε να περιστρεφόταν γύρω από την οικογένεια.
Επί σκηνής ένα καβαλέτο με ρόδες και επάνω του ένα μεγάλων διαστάσεων γυαλί ως αναφορά στον τίτλο του έργου αλλά και ως μνεία σε μία από τις λειτουργίες του θεάτρου: ότι σε αυτό καθρεφτίζεται ο κόσμος, η κοινωνία, εμείς ως είμαστε ή θα μπορούσαμε να είμαστε. Στο βάθος της σκηνής, σαν σε πελώριο καμβά, φιγουράρει ο Τενεσί Ουίλιαμς, εκείνος που φέρει την πατρότητα του κόσμου που συμπύκνωσε στο έργο του. Χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης τον ακούμε στην αρχή της παράστασης να μιλά ελληνικά και να δίνει τον ορισμό της ποίησης στο θέατρο. Η δε «παρουσία» του, συνάδει με τη μνημόνευση, έτσι και στον «Γυάλινο κόσμο» εξιστορείται μέσα από τις αναμνήσεις του Τομ η ζωή της οικογένειας Γουίνγκφιλντ, αποτελούμενης από τον γιο Τομ, τη μητέρα Αμάντα και τη κόρη Λώρα. Απών από τη ζωή τους ο πατέρας που τους έχει εγκαταλείψει, όπως αργότερα κάνει και ο Τομ.
Οι ηθοποιοί της παράστασης «Γυάλινος κόσμος». Φωτ.: Μαριλένα Αναστασιάδου
Η θεατρική δράση εκκινεί με την επιστροφή του Τομ στον τόπο από όπου κάποτε έφυγε, για να μπορέσει να ξαναπεράσει τις τελευταίες μέρες του μαζί με την οικογένειά του. Αν μη τι άλλο ο εκάστοτε τόπος ανασύρει κάθε φορά κάτι από το μνήμη καθότι συνδεδεμένος με βιώματα. Τα βήματα οδηγούν στην επιστροφή σε αυτόν για την επίλυση ή συμφιλίωση του παρελθόντος, η κατηγοριοποίηση του βαδίσματος συνάδει επίσης με την όλη κατάσταση του ανθρώπου.
Η Αμάντα (Μαρία Καλλιμάνη) είναι αποφασιστική και συνάμα πιεστική με τον ήχο του τακουνιού να επικρατεί σε κάθε της βήμα, αναπολεί τη ζωή της στο παρελθόν επιθυμώντας με μη υγιή τρόπο να σχεδιάσει το παρόν και το μέλλον των παιδιών της. Στον αντίποδα, δειλό και προσεκτικό το βάδισμα της κόρης της, Λώρας (Λήδα Κουτσοδασκάλου) καθότι έχει δυσκολία στην κίνηση και περιορίζεται ακόμη περισσότερο να υπερβεί το εμπόδιό της αυτό, χρησιμοποιώντας βοήθημα για το περπάτημα. Προσπαθεί να διαφύγει της στενογραφίας που της έχει επιβληθεί, παραδίνεται να ζει στον κόσμο που συνέθεσε από γυάλινα αντικείμενα ώσπου στιγμιαία να παραδοθεί σε ένα ερωτικό σκίρτημα του παρελθόντος, έχοντας –όπως αναφέρει επί σκηνής– «πολλά μέσα μου που δεν μπορώ να πω σε σένα».
Δίχως, ωστόσο, να απελευθερωθεί πλήρως από τα δεσμά του σπιτιού. Κάτι που ενδεχομένως φαίνεται να έχει κάνει το ερωτικό της σκίρτημα του παρελθόντος, ο Τζίμι (Νίκος Μήλιας), τον οποίο ο Τομ προσκαλεί σπίτι.
Η Λήδα Κουτσοδασκάλου στον ρόλο της Λώρας. Φωτ.: Μαριλένα Αναστασιάδου
Περιορισμένα αρχικά και τα βήματα του Τομ. Πριν από τη μεγάλη του φυγή επιδίδεται στην υποδηματοποιία καλλωπίζοντας τα βήματα των υποψήφιων αγοραστών τη στιγμή που τα δικά του ασφυκτιούν· «απαρνιέμαι όλα αυτά που θέλω να γίνω» ώσπου η επιθυμία για πραγματική ζωή υπερτερεί.
Αναπόφευκτη η φυγή και η αλλαγή πορείας του ανθρώπου σαν ο εαυτός εγκλωβίζεται. Αναγκαίο να αφουγκραστεί το εσωτερικό του ρολόι –τους δικούς του χτύπους καρδιάς– να κάνει αυτό που ο Ουίλιαμς προτρέπει μέσα από το έργο του: «να κοιτάζουμε μέσα από το γυαλί. Να κοιτάζουμε μέσα από τα συναισθήματα της ψυχής».
Το μαζί είναι παντοδύναμο, σαν δύο χέρια που με το άγγιγμα κατανοούν το ένα το άλλο και βαδίζουν. Τουναντίον του μαζί ενός δεσμού που δεν επιλέγεται και ενίοτε εγκλωβίζει. Μόνο που, ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, ο άνθρωπος έχει ελευθερία επιλογής σεβόμενος τον εαυτό του: να επιλέξει το δικό του «μαζί», να επιλέξει ό,τι τον γεμίζει και τον κάνει να νιώθει αυτός που είναι, μην αναβάλλοντας επ αόριστον τις επιθυμίες του. Στη στυγνή πραγματικότητα υπάρχει αυτό «το πάντα αναμενόμενο και επίμονα αργοπορημένο κάτι, για το οποίο ζούμε», αυτό που κάνει την ψυχή να ανασάνει.
Ο Νίκος Μήλιας στην παράσταση. Φωτ.: Μαριλένα Αναστασιάδου
Ο «Γυάλινος κόσμος» ανεβαίνει στο Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν (Φρυνίχου 14, Πλάκα) μετά την παγκόσμια πρεμιέρα του (17 Οκτωβρίου 2024) που είχε πραγματοποιηθεί στο «Teatro Nuovo» της Νάπολης, στο πλαίσιο του 17ου Φεστιβάλ Θεάτρου της Καμπανίας, με θεματικό τίτλο «Πάλεψε για την ελευθερία». Τη μετάφραση υπογράφει ο Δήμος Κουβίδης, τη σκηνοθεσία - δραματουργία ο Αντόνιο Λατέλα, τα σκηνικά-κοστούμια η Χριστίνα Κάλμπαρη, τους φωτισμούς η Στέλλα Κάλτσου.
Παίζουν οι Μαρία Καλλιμάνη, Βαγγέλης Αμπατζής, Λήδα Κουτσοδασκάλου, Νίκος Μήλιας. Στην καλλιτεχνική συνεργασία, μουσική επιμέλεια και κίνηση ο Isacco Venturini, βοηθός σκηνογράφου- ενδυματολόγου η Κυριακή Φόρτη, διερμηνεία και μετάφραση στις πρόβες η Βιολέττα Ζεύκη. Διεύθυνση και εκτέλεση παραγωγής η Kart Productions, στη συμπαραγωγή η Τεχνηχώρος θεατρικές παραγωγές και το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν.
Όσο για την πρώτη παρουσίαση του έργου στην Ελλάδα, έγινε το 1946 από το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, με τον ίδιο στον ρόλο του Τομ και την Έλλη Λαμπέτη στον ρόλο της Λώρα.
Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν, Φρυνίχου 14, Πλάκα. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη (20:00), Πέμπτη (21:00), Παρασκευή (21:00), Σάββατο (21:00) και Κυριακή (18:30)
Κεντρική φωτ.: Η Μαρία Καλλιμάνη στον ρόλο της Αμάντα. Φωτ.: Μαριλένα Αναστασιάδου
