«Αυτά είναι ψέματα που λένε οι εχθροί μας, μια οργανωμένη συκοφαντία εναντίον μας», απαντά στην κόρη του ο ερευνητής δικαστής Ιμάν από το επαναστατικό δικαστήριο της Τεχεράνης, με αφορμή τις διαδηλώσεις του κινήματος «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» για τις μεθόδους της Αστυνομίας Ηθών και των Διωκτικών Αρχών στο Ιράν. Η απάντησή του είναι όμοια της κρατικής προπαγάνδας για τις πρακτικές του απολυταρχικού καθεστώτος σε μία προσπάθεια υπονόμευσης της αλήθειας κι αυτό υπογραμμίζεται –μεταξύ άλλων– στην ταινία του αυτοεξόριστου στη Γερμανία Ιρανού σκηνοθέτη, Μοχάμαντ Ρασούλοφ (γενν. 1972), με τίτλο «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» (2024, Ιράν, Γερμανία, Γαλλία).
Τιμημένη με το Eιδικό Βραβείο της Επιτροπής και Βραβείο FIPRESCI στο Φεστιβάλ των Καννών και αποτελώντας την επίσημη υποβολή της Γερμανίας για το Όσκαρ Διεθνούς Ταινίας, η γυρισμένη εν κρυπτώ στο Ιράν, ταινία, τονίζει ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε κάθε άλλο παρά δίκαιος είναι και καθένας από τη γωνία του αγωνίζεται. Ο Ρασούλοφ και άλλοι σκηνοθέτες αγωνίζονται ακούραστα με «όπλα» τις ταινίες τους, καθένας από τη θέση του για το κομμάτι αλήθειας που του αναλογεί.
Ο Μοχαμάντ Ρασούλοφ ποζάρει για τους φωτογράφους μετά την τελετή απονομής των βραβείων στο 77ο Διεθνές Φεστιβάλ κινηματογράφου στις Κάννες, Νότια Γαλλία, Σάββατο 25 Μαΐου 2024. Φωτ.: Scott A Garfitt/Invision/AP
Γιατί φοβίζει η αλήθεια, γιατί το Ιράν διώκει τους κινηματογραφιστές του που καταγράφουν την αλήθεια; Στην ταινία, η κάμερα καταγράφει την άλλη κάμερα: η κινηματογραφική κάμερα απαθανατίζει τα διαδραματιζόμενα ως καταγεγραμμένα από την κάμερα κινητών τηλεφώνων κι έπειτα αναρτημένων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η κινηματογραφική κάμερα μεταφέρει την αλήθεια της εκάστοτε στιγμής, γίνεται το μάτι που διώκεται υπό το άγρυπνο βλέμμα της εξουσίας. Διότι, σαν η αλήθεια βγει στο φως δεν θα παυθούν οι αντιδράσεις.
Ο ερευνητής δικαστής Ιμάν είναι η προσωποποιημένη εξουσία καθότι κατήντησε φερέφωνό της. Έπειτα από το ξέσπασμα των πολιτικών διαδηλώσεων κατά του καθεστώτος, καλείται να συνυπογράφει καταδίκες που του υποδεικνύουν οι ανωτέροι του, ακόμη και με θανατικές ποινές. Επιθυμεί να παραμένει ανώνυμος, φοβούμενος για την ασφάλεια τη δική του και της οικογένειας του, μην αποκαλύπτοντας στις κόρες του τι ακριβώς δουλειά κάνει. Ανήκουν στο αντίθετο από αυτόν φύλλο, και συνομίληκές τους κρατήθηκαν και βασανίστηκαν από τις Αρχές, μεταξύ αυτών, με άδοξο τέλος, η Μαχσά Αμινί.
Η αντίδραση του Ιμάν σαν χάνεται το όπλο του και υποψιάζεται την οικογένειά του, είναι όμοια του καθεστώτος σαν κάποιος κινηματογραφιστής καταγράψει και προβάλλει την αλήθεια. Ο Ιμάν ανακρίνει τα μέλη της οικογένειάς του αντικρίζοντας στις κόρες του την αλήθεια του άλλοτε, μη αλλοιωμένου εαυτού του. «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» καταδεικνύει ότι ο σπόρος της αντίστασης έχει πέσει και φυτρώνει με την ελπίδα για την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος να εναποτίθεται στις γυναίκες από τις οποίες ο Ρασούλοφ αντλεί δύναμη να κάνει ταινίες.
Γνωρίζουμε ότι το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας –εν προκειμένω της ελευθερίας καταγραφής ιστοριών– έχει διακυβευθεί στο Ιράν. Κι αυτό έρχεται σε αντίστοιξη με την επιθυμία για ζωή αν αναλογιστούμε ότι όλοι οι άνθρωποι δεν συμβιβάζονται με την απλή επιβίωση αλλά πορεύονται βάσει ενός νοήματος.
Σκοπός του Ρασούλοφ να δείξει την αλήθεια
Στην ερώτηση «πόσο κοστίζει η αλήθεια;» η απάντηση στο Ιράν είναι ένας αριθμός ετών φυλάκισης και άλλων ποινών συμπεριλαμβανομένων της θανατικής καταδίκης. Για τον πολλάκις συλληφθέντα Ρασούλοφ που είχε ήδη εκτίσει έτη φυλάκισης και το διαβατήριό του είχε κατασχεθεί καθώς οι ταινίες του τον έφεραν σε σύγκρουση με την ιρανική κυβέρνηση, η τελευταία ποινή ήταν εξίσου καταδικαστική. Έχοντας ολοκληρώσει τα γυρίσματα της ταινίας «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» και έπειτα στείλει το υλικό στον μοντέρ του που βρισκόταν στο εξωτερικό, την άνοιξη του 2024, καταδικάστηκε από την Ισλαμική Δημοκρατία σε οκτώ έτη φυλάκισης, μαστίγωμα και πρόστιμο.
Η παραμονή στη φυλακή θα ήταν μία παθητική στάση γι’ αυτό και εντός δύο ωρών φυγαδεύθηκε από το Ιράν με τη βοήθεια διαβιβαστών που είχε γνωρίσει ενόσω βρισκόταν στη φυλακή, αφήνοντας πίσω τόσο τη χώρα όσο και ένα κομμάτι του εαυτού του. Κατέφυγε στη Γερμανία όπου είχε ζήσει και παλαιότερα.
Ως πολιτικός πρόσφυγας νιώθει ασφαλής καθώς δεν αναμένει να συλληφθεί ανά πάσα στιγμή. Ωστόσο, εντός γεωγραφικών ορίων ισχύουν νόμοι. Ο ίδιος να διέφυγε από το Ιράν ομοίως και οι δύο ηθοποιοί οι οποίες στην ταινία υποδύονται τις κόρες του Ιμάν, πίσω στη χώρα και αντιμέτωποι με το καθεστώς βρίσκονται οι δύο ηθοποιοί Μισάγκ Ζάρε και Σοεϊλά Γκολεστανί καθώς και οι υπόλοιποι συντελεστές και μέλη του συνεργείου της ταινίας.
Ο Μοχαμάντ Ρασούλοφ κρατά φωτογραφίες των ηθοποιών Μισάγκ Ζάρε (αριστερά) και Σοεϊλά Γκολεστανί (δεξιά) κατά την αναχώρηση από την πρεμιέρα της ταινίας «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» στο 77ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου, Κάννες, Νότια Γαλλία, 24 Μαΐου 2024. Φωτ.: Andreea Alexandru/Invision/AP
Ο προβληματισμός έρχεται αβίαστα με τη θέαση της ταινίας του παρότι καταγράφει μία κατάσταση την οποία ήδη γνωρίζουμε. Ταινίες σαν τη δική του επίκειται να γυρίζονται και να προβάλλονται σε διεθνή φεστιβάλ –όπως των Καννών όπου έκανε πρεμιέρα– όπως είναι επίσης αναγκαίο να στηλιτεύεται το καθεστώς που δεν επιτρέπει στους πολίτες του Ιράν να αναπνεύσουν. Το ερώτημα που συνάδει με ταινίες σαν τον «σπόρο της ιερής συκιάς» είναι αν το σινεμά μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Η απάντηση του Ρασούλοφ είναι καταφατική – το σινεμά υποδεικνύεται τον τρόπο. Το σινεμά, άλλωστε, μπορεί να αποτελέσει και πολιτικό εργαλείο.
* Η ταινία «Ο σπόρος της ιερής συκιάς» προβάλλεται στον κινηματογράφο «Άστυ» στο κέντρο της Αθήνας. Μία ακόμη ιρανική ταινία που ξεκίνησε να προβάλλεται στις ελληνικές αίθουσες και αποκλείνει από τον φεστιβαλικό ιρανικό κινηματογράφο είναι «Το αγαπημένο μου γλυκό» για την οποία έχουμε αναφερθεί στο σημείωμά μας «Μία διαφορετική γυναίκα στο Ιράν», μετά την ελληνική πρεμιέρα της στο 65ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (Νοέμβριος 2024).
Κεντρική φωτ.: Από την ταινία «Ο σπόρος της ιερής συκιάς». Πηγή φωτ.: Χ (πρώην Twitter)/ Independent Film Festival Boston
